Anarchisten en marxisten

Met belangstelling hebben wij de artikelen over het trotskisme en de Internationale Socialisten in het jongste nummer van Dusnieuws gelezen. Op zich juichen we dergelijke artikelen toe omdat een discussie over anarchisme en marxisme (en trotskisme) en tussen anarchisten en marxisten (trotskisten) belangrijk is. We komen elkaar binnen de beweging tegen de kapitalistische globalisering steeds vaker tegen, en om te kunnen samenwerken is het belangrijk elkaars werkmethoden en gedachtegoed te begrijpen. Daarom willen we op een aantal punten in gaan, in de hoop een constructieve bijdrage aan de discussie te leveren.

De Internationale Socialisten

Op de twee stukken over de IS hebben wij niet zo veel te zeggen. We kennen de IS als een collega politieke organisatie, die wij soms in acties en bij andere activiteiten tegen komen. Op een aantal punten verschillen we politiek van mening, bovendien zijn we een andere manier van werken gewend. Maar anders dan de schrijvers in Dusnieuws kennen we de IS niet van binnenuit.
Wel willen we beklemtonen dat het beeld van de IS en haar Engelse zusterorganisatie, de SWP, zoals dat uit deze artikelen naar voren komt - in het midden latend of het beeld klopt -, geenszins overeenkomt met het functioneren van trotskistische organisaties als De Vierde Internationale en haar Nederlandse sectie, de SAP, waarvan wij al lang lid zijn. We zeggen daar niet mee dat het in de SAP en in De Vierde Internationale allemaal koek en ei is; wel dat het politieke klimaat bepaald wordt door een voortdurend intern debat en niet door een streng centralisme.
Een tweede verschil is dat voor ons niet per se het winnen van leden voor de organisatie voorop staat. De leden van de SAP zijn allemaal actief in het opbouwen van bredere bewegingen. Zo werken we in Amsterdam samen met De Groenen in AmsterdamAnders/de Groenen; is een groot aantal van onze leden actief in de vakbeweging; zijn verschillende mensen betrokken bij het vakbondsblad Solidariteit en zijn leden actief in allerlei andere organisaties.
Het mag duidelijk zijn dat het beeld dat uit Dusnieuws oprijst in elk geval niet van toepassing is op alle marxistische of trotskistische organisaties, en dat de praktijk die gehekeld wordt dus niet het vanzelfsprekende gevolg is van marxistische en/of trotskistische ideologie.

Lenin en Trotsky

Anders dan op de bijdrage over de IS, hebben we op het inleidende artikel van Donald wel veel te zeggen. Zelfs meer dan we in dit bestek kunnen.
De Vierde Internationale werd in 1938 onder andere door Leon Trotsky opgericht. Slechts weinig leden noemen zichzelf op dit ogenblik expliciet trotskist. Het open en ondogmatische marxisme, dat wij verdedigen, verdraagt zich moeilijk met het bewieroken van iconen, of die nu Marx, Engels, Lenin, Trotsky, Luxemburg of Mandel heten. Te midden van vele andere denkers en activisten vormen ze voor ons slechts een bron van inspiratie bij ons pogen de wereld te begrijpen en te veranderen, maar niets staat verder van het levende marxisme af dan hun werk te beschouwen als een links evangelie, dat op alle vragen een antwoord geeft.
Lenin en Trotsky hebben naar onze mening veel dingen gezegd en gedaan waar we het nu niet mee eens zijn – al beseffen we goed dat aan het hoofd van de jonge Sovjet Unie immense en onverwachte problemen op hen afkwamen. Dat mag echter geen alibi zijn om niet kritisch te kijken naar wat deze mannen deden en naar wat ze ons nalieten. Maar dan moeten we wel eerlijk zijn en kijken naar wat ze werkelijk zeiden en deden en in welke situatie. Dat missen we in het verhaal van Donald.
Donald geeft een veelheid aan citaten, maar die zijn wel erg moeilijk te beoordelen buiten de context. Naar ons gevoel geven ze geen representatief beeld van het politieke denken van Trotsky en Lenin.

Democratie en zelfbeheer

Al zijn we het niet eens met Donalds lezing van Lenin en Trotsky, het betekent niet dat we ons niet kunnen vinden in zijn kritieken. We denken zelfs dat Donalds kritiek op de vermeende opvattingen van deze marxisten dichter in de buurt komen van hun opvattingen dan zijn weergave van hun ideeën. ‘In de praktijk leidt centrale planning zonder democratische beperkingen onafwendbaar tot machtsmisbruik en totalitarisme’, schrijft Donald; een stelling die zo uit een van Trotsky’s studies over de Sovjet Unie kan zijn overgenomen.
Maar genoeg over Lenin en Trotsky die zich niet meer kunnen verdedigen. We willen benadrukken dat, al delen we Donalds interpretatie van de oude bolsjewieken niet, we ons goed kunnen vinden in zijn opvatting over de samenleving die we nastreven. ‘De realiteit van een pluriforme samenleving bestaande uit diverse groepen mensen met uiteenlopende belangen valt niet te rijmen met een éénpartijstaat’, aldus Donald. Het is ons uit het hart gegrepen.
‘In een democratische cultuur wordt kritiek gezien als een voorwaarde voor gezond debat’. Wederom een visie die wij met Donald volledig onderschrijven en die we in onze organisatie uit-en-te-na in de praktijk brengen.
Ook in Donalds omschrijving van het libertair socialisme - macht als middel voor persoonlijke en collectieve emancipatie, macht gedecentraliseerd om het maximum aan beslissingsbevoegdheid aan lokale gemeenschappen te laten - kunnen we ons voor een goed deel vinden, al zal dat bij sommige lezers misschien verbazing wekken.

Meningsverschillen

Bestaan er dan geen verschillen tussen ons marxisme of trotskisme en Donalds anarchisme. Zeker wel, en het is goed daar over te discussiëren. Met anarchisten verschillen we niet zo veel van mening over het soort maatschappij dat wij uiteindelijk willen. Anders ligt dat bij punten als de rol van de staat, de functie van politieke partijen, de positie van de arbeidersklasse enzovoort.
Donald stipt bijvoorbeeld de planeconomie aan. Wij zijn voorstander van een economie in dienst van mensen en niet in dienst van de winst en we denken dat basisdemocratie en zelfbeheer daarvoor onmisbaar zijn. Dat noemen wij socialisme, en dat heeft niets van doen met een centraal geplande economie. Wij zijn voorstander van een zo groot mogelijke decentralisatie van politieke en economische beslissingen. Maar dat betekent naar onze mening niet dat alleen besluiten op lokaal niveau genomen moeten worden en dat elke vorm van centrale planning of besluitvorming achterwege kan blijven. Ook op een overkoepelend niveau zullen de besluiten democratisch moeten zijn, dat wil zeggen genomen moeten worden door representatieve organen van de bevolking en niet door bureaucraten of beroepspolitici.
Een ander belangrijk verschil heeft te maken met de vraag hoe je gezamenlijk tot besluiten komt. Wij geloven dat de aandacht van de anarchistische beweging voor persoonlijke verantwoordelijkheid en de autonomie van beslissingen belangrijk is. Maar ook menen we dat in een beweging, - dat wil zeggen als er overeenstemming is over wat je gezamenlijk wilt bereiken - een mate van collectieve besluitvorming noodzakelijk is. Dat komt voort uit het idee dat het geheel meer is dan de delen; dat een beweging meer is dan een optelsom van haar leden.
Het is zinvol over die kwesties en de praktische gevolgen te discussiëren, maar dan misschien wat minder aan de hand van citaten van anarchistische of marxistische kopstukken uit de vorige - of de eervorige eeuw, en wat meer op grond van politieke problemen en opvattingen die nu relevant zijn.
We hoeven daarbij de historische ervaringen - de Russische revolutie, de Spaanse burgeroorlog, of welk onderwerp dan ook - niet uit het oog te verliezen. Maar belangrijk vinden wij bovenal de actuele discussie, want we staan nu voor de concrete uitdaging van de strijd tegen de neoliberale globalisering.
De bijeenkomst in Leiden in juni was voor ons een hoopvol teken. Het liet de wil zien om gezamenlijk de beweging te versterken. Sindsdien is er veel gebeurd. Internationaal is de beweging uitgebreid. Ook in Nederland zijn er positieve tekenen zoals het ontstaan van lokale samenwerkingsverbanden, de acties voor solidariteit met de Genua gevangenen en de plannen voor Brussel.
Tegelijk zien we ook de onderlinge wrijving weer toenemen. Van verschillende kanten wordt geprobeerd initiatieven te presenteren die op vormen van samenwerking lijken maar waarvan feitelijk slechts één groep de touwtjes in handen heeft. Er zijn stappen gezet die doen vermoeden dat sommigen de mobilisaties voor Brussel vooral onder eigen vlag willen voeren. Deze praktijken moeten openlijk bediscussieerd worden en worden wat ons betreft aan de kaak gesteld. Maar wel op zo’n manier dat mensen de kans krijgen uit te leggen waarom ze zich zo opstellen en vanuit de veronderstelling dat mensen hun gedrag kunnen veranderen. Pas dan werpt een discussie vruchten af.

Reactie toevoegen

Plain text

  • Toegelaten HTML-tags: <a href hreflang> <em> <strong> <cite> <blockquote cite> <code> <ul type> <ol start type> <li> <dl> <dt> <dd>
  • Web- en e-mailadressen worden automatisch naar links omgezet.
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.
Uw reactie zal niet meteen verschijnen, deze wordt eerst goedgekeurd door de beheerder.
pagetoptoptop