De VS zijn niet het enige land waar een president de ene leugen op de andere slechte beslissing stapelt, zijn beleid aan zijn ministers overlaat en zich alleen concentreert op de verheerlijking van zijn eigen persoon. Brazilië loopt minder in de kijker van de westerse mainstream media, maar de gelijkenissen tussen wat daar gebeurt en de VS zijn zeer treffend.[leestijd 9 minuten]

Trump en Bolsonaro, zoek de verschillen

In beide landen verbazen de economische oligarchie en hun media zich over de verkiezing van een president die ze niet wilden, maar wel jarenlang gratis promotie boden op hun tv-schermen. De oorspronkelijke bedoeling daarvan was de huidige president belachelijk te maken met zijn idiote uitspraken, zijn flagrante leugens, zijn hilarische contradicties, zijn bizarre gedrag. Bolsonaro werd immers al jaren opgevoerd in praatshows als de idioot van dienst. In de VS zou Hillary Clinton het wel halen (wat ze ook deed qua stemmenaantal – maar niet in de verdeling over de deelstaten van de leden van het presidentieel kiescollege). In Brazilië was de oligarchie die net als in de VS alle grote media stevig in handen heeft er even rotsvast van overtuigd dat hun kandidaat het zou halen. De rechtse partijen kwamen echter totaal verdeeld naar de verkiezingen en extreem-rechtse outsider Bolsonaro ging als sterkste kandidaat naar de tweede ronde, die hij won met 55 procent. De economische elite van Brazilië minacht Bolsonaro, zijn idiote uitspraken, zijn boertige manieren, zijn platte leugens, maar net als Trump in de VS verdragen ze hem zolang hij hun belangen dient. Trump doet dat tot nog toe, Bolsonaro daarentegen laat het concrete regeringsbeleid bijna volledig over aan zijn vice-president Hamilton Mourão, een voormalige generaal en aan zijn stafchef, eveneens een generaal. Net als Trump zitten de Braziliaanse deelstaten niet op dezelfde lijn wat betreft de aanpak van de coronapandemie. Bolsonaro bakt het nog bruiner dan Trump, want hij doet meer dan de lockdownmaatregelen van de gouverneurs openlijk afkeuren. Bolsonaro neemt actief deel aan de betogingen van zijn achterban die openlijk de corona-maatregelen overtreden en overtreedt zo met zijn achterban de lokaal verboden samenkomsten. Trump zit recent tussen alle heibel rond zijn desastreuse corona-beleid, zijn economisch hulpprogramma dat uitsluitend de rijken en de grote bedrijven dient met een golf van protesten over het hele land tegen de politiemoord op George Floyd, een inwoner van de stad Minneapolis in de noord-centrale staat Minnesota. Trump heeft in het verleden reeds meerdere tendentieuze uitspraken gedaan die de politie de boodschap geven dat ze kunnen doorgaan met hun repressie.

Murder by police, worst case is Brazil, not the US

Bolsonaro deed hetzelfde, maar met nog grovere bewoordingen. In het land dat op het vlak van criminele moordaanslagen door de politie nummer één is in de wereld, nog voor de VS (of de Filipijnen), heeft Bolsonaro tijdens zijn kiescampagne openlijk gezegd dat het gedaan moet zijn met onderzoeken van elke dode tijdens politieacties. Hij blijft die retoriek ook als president aanhouden. Trump heeft een poging tot afzetting overleefd, met steun van de Republikeinse meerderheid in het Congres. Bolsonaro daarentegen kan niet langer rekenen op een parlementaire meerderheid. Hij heeft sinds zijn anderhalf jaar als president zowat iedere vorige medestander tegen zich in het harnas gejaagd. Zijn partij PSL is wel de grootste fractie in de Kamer van Volksvertegenwoordigers, maar heeft maar 11, 7 procent van de stemmen behaald. Hij begrijpt niet (of wil niet begrijpen) dat hij politieke bondgenoten nodig heeft, maar stapelt integendeel de politieke blunders op elkaar. Tegen hem dreigt nu een impeachment voor electoraal bedrog tijdens zijn kiescampagne. Daar zijn ook zijn twee zonen Eduardo en Flavio bij betrokken. Daarvoor moet eerst het Hooggerechtshof zijn onderzoek nog afronden. Omdat zijn hoofd van de federale politie op zijn bevel weigerde het onderzoek voor het Hooggerechtshof stop te zetten, ontsloeg hij hem uit zijn functie. Uit protest nam daarop Sergio Moro, zijn minister van Justitie, ontslag.

Ministers bespreken mogelijke staatsgreep

Uit een door het Hooggerechtshof opgeëiste bandopname van de kabinetsraad van 22 april 2020 blijkt dat meerdere ministers en de president uitspraken deden en voorstellen formuleerden die kunnen leiden tot criminele vervolging. Het Hof eist de gsm’s van de president op voor zijn verder onderzoek. Bolsonaro weigert. Gepensioneerd generaal Augusto Heleno, nationaal veiligheidsadviseur en hoofd van alle inlichtingendiensten, richtte vervolgens een open brief aan het Hof waarin hij eist dat het Hof zijn onderzoek tegen de president stopzet. Anders waarschuwde hij voor ‘onvoorzienbare consequenties’. Tijdens de kabinetsraad van 22 april 2020 eiste minister voor onderwijs Abraham Weintraub de gevangenneming van de leden van het Hooggerechtshof en minister voor mensenrechten, gezin en vrouwenrechten Damares Alves stelde voor eveneens alle gouverneurs en burgemeesters, die eigen corona-maatregelen nemen tegen de federale regering in, te arresteren. Op dezelfde kabinetsraad stelde de president voor om zijn volgelingen te bewapenen. Hij legde bovendien uit dat het niet zo moeilijk zou zijn om de dictatuur weer in te voeren. De volgende dag tekende Bolsonaro een presidentieel decreet dat de legale limiet op de aankoop van munitie verdriedubbelde. Zes voormalige ministers van Defensie onder vorige presidenten reageerden vervolgens met een oproep aan het leger om de democratie te verdedigen.

Generaal Augusto Heleno

Generaal Heleno was oorspronkelijk getipt als vice-president maar werd uiteindelijk hoofd van de GSI (Dienst Institutionele Veiligheid – vergelijkbaar met de Nationale Veiligheidsraad in de VS). In 1977 ondernam generaal Sylvio Frato een poging tot staatsgreep tegen militair dictator Ernesto Geisel. Die was volgens Frato te meegaand om de macht terug te geven aan de democratische instellingen. Heleno was toen kolonel en stafchef van Frato. Uiteindelijk viel de dictatuur zes jaar later in 1983. Heleno kon zijn carrière in het leger ongehinderd verderzetten – er kwam in Brazilië nooit een afrekening met de dictatuur zoals in Argentinië. Van juni 2004 tot september 2005 was Heleno militair opperbevelhebber van de VN-stabiliseringsmissie MINUSTAH in Haïti. Hij beval toen het neerschieten van betogers waarbij tientallen doden vielen. Daarvoor had hij in eigen land meermaals zijn verzet geuit tegen de toenemende rechten van de inheemse volkeren in Brazilië. Tijdens zijn pensioneringsceremonie op 9 mei 2011 sprak hij openlijk zijn steun uit voor de staatsgreep van 1964 en de 19-jarige militaire dictatuur die er op volgde. Als reactie tegen de oproep van zes voormalige defensieministers hebben meerdere militaire reservisten en gepensioneerde militairen hun steun voor Heleno geuit. Volgens hen dreigt het scenario van een ‘burgeroorlog’ en betonen de rechters van het Hooggerechtshof een gebrek aan ‘waardigheid’ en ‘patriotisme’. ‘Zij brengen onveiligheid en instabiliteit naar het land.’

Sergio Moro, de volgende president

Met het vertrek van Sergio Moro als minister van Justitie verloor Bolsonaro zijn sterkste bondgenoot. Moro was voor zijn benoeming tot minister rechter in de zaak tegen voormalig president Lula. Uit onderzoek van The Intercept was al gebleken dat Moro die rechtszaak zag als het middel om Lula te verhinderen aan de presidentsverkiezingen deel te nemen. Er waren tijdens die zaak ook vermoedens dat Moro rechtstreeks overleg pleegde met de VS-ambassade over het verloop van het proces. Uit nieuw onderzoek blijkt nu dat Moro tijdens zijn 15 maanden als minister het FBI, de nationale binnenlandse inlichtingendienst van de VS, alle medewerking gaf om hun activiteiten in Brazilië drastisch uit te breiden. Hij liet toe dat de FBI actief samenwerkt met onderzoeksrechters en de politie en onbeperkt toegang kreeg tot de biometrische gegevensbank van zijn ministerie. David Brassanini, hoofd van de FBI-afdeling in Brazilië, pleegde overleg met adviseurs van Bolsonaro, die hem hielpen valse berichten te verspreiden over zijn tegenstanders tijdens de verkiezingscampagne van 2018. Met Moro verliest Bolsonaro zijn sterkste bondgenoot in de strijd voor zijn eigen politieke overleving. Er is voorlopig weinig kans dat Bolsonaro alsnog afgezet zou worden, zelfs nu Moro zich tegen hem heeft gekeerd, althans op korte termijn. Als Bolsonaro inderdaad zou worden afgezet kom vice-president Hamilton Mourão in zijn plaats. Mourão is weliswaar even extreem-rechts als Bolsonaro, een openlijk verdediger van de militaire dictatuur (waar hij als jonge officier deel van was) en een extreem-neoliberaal op sociaal-economisch vlak. Hij heeft echter één kenmerk dat hem voor de VS onaanvaardbaar maakt als president. Mourão behoort tot een nieuwe generatie militairen die niet zomaar uit het handje eten van de grote buur in het noorden. Toen president Bolsonaro begin 2019 verklaarde dat hij bereid was mee te werken aan een militaire invasie van noordelijk buurland Venezuela, stelde vice-president Mourão nog dezelfde dag dat er geen sprake van was dat de VS vanuit bases in Brazilië Venezuela zouden mogen binnenvallen.

Een officiële en een échte president

Bolsonaro dreigt nu ook zijn andere sterke bondgenoot te verliezen. Paulo Guedes is een econoom van de harde neoliberale lijn en werkte nog als jong adviseur in Chili voor de dictatuur. Het reddingsplan van de regering om de economische impact van de coronapandemie op te vangen gaat volledig in tegen de neoliberale hervormingsplannen van Guedes voor privatisering van zowat alle overheidsdiensten en complete deregulering van de privé-sector. Dat reddingsplan wordt volledig uitgetekend door de kabinetschef van Bolsonaro (die in het Braziliaanse systeem een volwaardig minister is). Generaal Braga Netto wordt algemeen aanzien als de effectieve president, omdat hij het is die het echte regeringswerk uitvoert terwijl Bolsonaro voortdurend op stap is in een soort permanente verkiezingscampagne met zijn fanatieke achterban. Er zijn trouwens reeds sinds april 2020 geruchten dat er een deal is afgesproken om Bolsonaro nominaal president te laten, terwijl de effectieve regeringsmacht volledig in handen van Netto zou komen. Netto is de eerste militair die kabinetschef wordt van een president sinds het einde van de militaire dictatuur in 1983. Zijn reddingsplan Pró-Brasil (informeel spreekt men van het Brazilian Marshall Plan) kondigde Netto aan zonder minister van economie Guedes te informeren en betekent een complete ommekeer van de beloofde neoliberale koers van Bolsonaro en Guedes. In feite is dit een terugkeer naar het economisch beleid van president Dilma Rousseff tijdens haar (afgebroken) tweede mandaat.

Het leger aan de macht

Er zijn nu meer ministeries in handen van militairen dan tijdens de dictatuur. De waarschuwing van Dilma Rousseff kort voort en na haar afzetting, dat Brazilië nog verder zou afglijden naar een de facto militaire dictatuur, werd door alle grote media weggelachen. De toekomst van de Braziliaanse democratie staat vandaag op het spel. Volgens Boaventura de Sousa Santos, professor sociologie aan de Yale University in de VS, is Sergio Moro de voorkeurskandidaat van de VS om in 2022 president te worden in plaats van Bolsonaro. ‘Het is zonder meer merkwaardig … Brazilië is het enige land ter wereld dat een zware politieke crisis ondergaat tijdens de coronapandemie.’ ‘Moro neemt nu zijn ontslag, omdat hij niet meer in deze regering wil zitten om ‘zuiver’ te zijn tegen 2022. Hij is populairder dan Bolsonaro. Over de verklaringen van de militairen over een mogelijke coup zwijgt hij in alle talen. Bolsonaro is voor hem nu meer een last dan een bondgenoot. Hij heeft hem niet nodig om een sterke kandidaat te zijn in 2022.’

Inheemse volkeren bedreigd

Ondertussen dreigt Brazilië het zwaarst getroffen land ter wereld te worden door de coronapandemie. Met een president die de pandemie nog steeds weglacht en openlijk zijn gouverneurs en burgemeesters tegenspreekt, die zelf deelneemt aan betogingen van medestanders die door de plaatselijke overheden verboden zijn, met gezondheidsfaciliteiten die al jaren onderbemand en ondergefinancierd zijn, met miljoenen in de favela’s en op het platteland zonder toegang tot schoon water, riolering en elementaire medische verzorging, dreigt een humanitaire ramp zonder voorgaande. Alsof dat nog niet erg genoeg is, herhaalt zich een gruwelijke episode uit de Latijns-Amerikaanse en Noord-Amerikaanse koloniale geschiedenis. Bolsonaro had reeds tijdens zijn verkiezingscampagne verklaard dat het gedaan moest zijn met de ‘privileges’ van de inheemse volkeren in het Amazonewoud. Mijnbouw- en bosbouwbedrijven zetten hun personeel in om COVID-19 te verspreiden onder de zeer kwetsbare inheemse volkeren in de gebieden die ze willen inpalmen. Goudmijnbedrijven zijn doorgedrongen in het Ituna Itata territorium, een van de laatste onaangeroerde valleien van de Amazone tot voor Bolsonaro, en het Uru Wau Wau reservaat. Volgens Fiona Watson, directeur van Survival Research and Advocacy, verklaarde op 19 mei 2020: ‘Wat nu gebeurt met de inheemse volkeren in Brazilië is niet minder dan een genocidaire aanval. Talloze tribale landen worden ingenomen, met de steun van een regering die de eerste volkeren van ons land willen vernietigen en die geen enkele moeite doet om hun intenties te verbergen. In de volgende maanden volgt meer dan waarschijnlijk een nieuwe vernietigende golf van bosbranden wanneer het drooge seizoen in de Amazone begint. Dit zijn de volgende stadia van Bolsonaro’s ‘wettelijke genocide’.’ En in heel Brazilië woeden al maanden opstanden, tegen de besparingen in het onderwijs, in de gezondheidszorg, tegen de sociale uitbuiting en tegen politiemoorden … Noten The FBI, the Fusion Center, and the Far Right: US creep in Brazil Genocide: Miners and loggers target uncontacted tribal lands under cover of Covid-19 Tensions grow in Brazil with protests in Brasília, São Paulo Former Defence Ministers Ask Military To Protect Democracy General Heleno warns of ‘Unpredictable Consequences’, his supporters threaten ‘Civil War’ Fraud: Scandal casts fresh doubt on 2018 election of Bolsonaro ‘As milícias bolsonaristas não vão aceitar a derrota e as esquerdas precisam se precaver’, diz historiador Boaventura de Sousa Santos: ‘Moro is the U.S.’ candidate for 2022’. Brazil’s ‘Operational President’ General Braga Netto unveils his ‘Marshall Plan’ Dit artikel is overgenomen van de wereld morgen.