Het stuk ‘Links en de coronacrisis’ heeft op verschillende platforms tot reacties geleid, met name de stelling over het ontstaan van het virus. Is corona een natuurverschijnsel of heeft het ontstaan daarvan te maken met de neoliberale globalisering?

Onze stelling daarover luidde: “Het is geen toeval dat er de afgelopen jaren in steeds hogere frequentie nieuwe virussen opduiken, zoals MERS, SARS, H1N1, Zika, Ebola. Dat heeft alles te maken met de neoliberale globalisering, het zieke en ziekmakende systeem van voedselproductie gedomineerd door de agro-industrie en het verdwijnen van natuurlijke ecosystemen, met name primaire bossen.”

‘Gemakzuchtig gelul’, was de reactie van ene ‘Pater’ op Joop: ‘Dit nieuwe virus lijkt meer te liggen aan het (indirect) opeten van vleermuizen. Zika aan de denguemug. Ebola: waarschijnlijk vleerhonden.’ Een zekere ‘Korheiden’ eveneens op Joop: ‘De corona crisis treft ons allen. Voorlopig lijkt de oorzaak vooral te liggen in onhygiënische toestanden met dieren in China.’ Arend van de Poel reageerde op Grenzeloos: ‘Ik weet niet of het waar is dat de nieuwe virussen met steeds groter frekwentie ontstaan.’

Ook Wim Baltussen reageerde op Grenzeloos. Hij schrijft: ‘Punt 4 en 5 zijn naar mijn idee het fundament van het verhaal. Beide punten vind ik niet onderbouwd.’ De punten vragen inderdaad om een nadere toelichting. In punt 4 leggen wij een verband tussen het ontstaan van het nieuwe virus bij de mens en de manier waarop de maatschappij is ingericht.(neoliberale globalisering, agro-industrie, verdwijnen van ecosystemen). Het is een benadering die in de discussie over het corona virus vrijwel ontbreekt. Het virus wordt over het algemeen gezien als een organisme dat nu eenmaal spontaan is ontstaan, een product van de mutatie van eerdere virussen, kortom een natuurverschijnsel dat door bepaalde oorzaken ‘onhygiënische toestanden met dieren in China’, bij de mens is gekomen en zich zo heeft verspreid.

Die benadering past in een lange traditie waarin de mens tegenover de natuur wordt geplaatst. Waarin de mens geen onderdeel van de natuur is of in voortdurende wisselwerking met die natuur leeft, maar waarin de mens de natuur temt, bedwingt en naar zijn hand zet. Of daar in ieder geval een poging toe doet.

Als we, zoals nu, met een nieuw schadelijk virus worden geconfronteerd dan is de eerste begrijpelijke reactie dat het virus bestreden en liefst uitgeroeid moet worden. De vraag hoe en onder welke omstandigheden het virus is ontstaan, en welke rol de mens en zijn productiesystemen daar in spelen wordt nauwelijks gesteld.

Met uitzondering van een paar onderzoekers. Een daarvan is de Amerikaanse evolutie bioloog Rob Wallace auteur van het boek ‘Big Farms Make Big Flu’ (grote bedrijven maken grote griep). In een recent interview over het corona virus zegt hij: ‘Het echte gevaar van elke nieuwe uitbraak is het feit dat men niet begrijpt, of beter gezegd niet wil begrijpen dat elk nieuw coronavirus geen op zichzelf staand incident is. Het toegenomen aantal virussen is nauw verbonden met de voedselproductie en het winststreven van multinationale ondernemingen. Wie wil begrijpen waarom virussen gevaarlijker worden, moet het industriële model van de landbouw en vooral van de veeteelt onderzoeken. Op dit moment zijn weinig regeringen en weinig wetenschappers bereid om dat te doen.’

Even verder legt hij uit hoe dat model werkt: ‘Het kapitaal maakt zich wereldwijd meester van de grond van de laatste primaire bossen en de kleinschalige landbouwgronden. Dit resulteert in ontbossing en andere ontwikkelingen die leiden tot het ontstaan van ziekten. De diversiteit en complexiteit van deze enorme gebieden, worden zodanig gestroomlijnd dat voorheen ingesloten ziekteverwekkers in de lokale veeteelt en in gemeenschappen terechtkomen.’

‘Planeet aarde is op dit moment grotendeels planeet landbouw, zowel wat betreft biomassa als wat betreft het landgebruik. De agribusiness streeft ernaar de voedselmarkt te veroveren. Het neoliberale project is bijna helemaal georganiseerd rond het ondersteunen van inspanningen van bedrijven uit de ontwikkelde geïndustrialiseerde landen om het land en de grondstoffen van de zwakkere landen te stelen. Als gevolg daarvan worden veel van die nieuwe ziekteverwekkers, die voorheen in toom werden gehouden door eeuwen oude bosecologieën, vrijgemaakt, wat een bedreiging vormt voor de hele wereld.’

De conclusie van Wallace is: ‘De kapitalistische landbouw die meer natuurlijke ecosystemen vervangt, biedt de exacte middelen waarmee ziekteverwekkers, de meest virulente en besmettelijke virussen, zich kunnen ontwikkelen. Je kunt geen beter systeem ontwerpen om dodelijke ziekten te kweken.’

Onderzoek

Als tweede punt snijdt Wim Baltussen dat van het onderzoek naar virussen aan. Hij schrijf: ‘de farma-industrie enzo. Tuurlijk: geldwolven, no doubt. Maar: Kan je dan onderzoek doen naar iets nieuws? Het ware beter om je toe te spitsen op de gevolgen/wie gaat de lasten krijgen, wat je daaraan wil doen etc. Of zijn jullie nou ook in 1 keer virologen/epidemiologen/statistici.’

Inderdaad is geen van de drie schrijvers van ons artikel viroloog, epidemioloog of statisticus. Daarom gaan we ook hierin af op het oordeel van deskundigen. In dit geval Mike Davis, opnieuw een onderzoeker en publicist uit de VS, die in 2005 ten tijde van de Aziatische vogelgriep, het boek ‘The Monster at Our Door: The Global Threat of Avian Flu’ schreef. In het Nederlands uitgegeven onder de titel ‘Vogelgriep. Achtergronden van de Dreigende Pandemie’ (Mets & Schilt, Amsterdam, 2006).

In een recent stuk betoogt hij : ‘Het is op zijn zachtst gezegd teleurstellend dat noch Sanders, noch Warren in de debatten tijdens de primaries heeft benadrukt dat Big Pharma afstand heeft gedaan van het onderzoek en de ontwikkeling van nieuwe antibiotica en antivirale middelen. Van de 18 grootste farmaceutische bedrijven hebben er 15 het veld volledig verlaten. Hartmedicijnen, verslavende kalmerende middelen en behandelingen voor mannelijke impotentie zijn winstgevende toppers, niet de verdediging tegen ziekenhuisinfecties, opkomende ziekten en traditionele tropische moordenaars. Een universeel vaccin tegen griep – dat wil zeggen een vaccin dat zich richt op de onveranderlijke delen van de oppervlakte-eiwitten van het virus – is al tientallen jaren mogelijk, maar nooit een winstgevende prioriteit.’

Natuurlijk zijn we het met Wim Baltussen eens dat het belangrijk is om naar de gevolgen van de coronacrisis te kijken, na te gaan wie er de lasten van dragen en wat we daar aan kunnen doen. Daar gaan de andere stellingen over. Maar daar mogen we het niet bij laten. ‘De wereld begrijpen om de wereld te veranderen’ is het motto van Grenzeloos. De wil om de wereld te veranderen is echter niet genoeg: we moeten haar ook begrijpen!

Terug naar de vraag in de kop van dit artikel. Natuurlijk is het coronavirus een natuurverschijnsel, zoals wij allemaal een product van de natuur zijn. Maar wel van een natuur zoals die door mensen, vergaand mishandeld, uitgebuit en voor eigen gewin herschapen is. We betalen daar nu een zeer hoge prijs voor. Om nogmaals Wallace te citeren: ‘Het agribusiness complex is zo gericht op winst maken dat het risico van het ontstaan van een virus dat een miljard mensen zou kunnen doden, als aanvaardbaar wordt gezien. Dit soort bedrijven kunnen de kosten van hun epidemiologisch gevaarlijke operaties makkelijk afwentelen op anderen.’ ‘De schade is zo groot dat als de kosten aan de bedrijven in rekening zouden worden gebracht, de agribusiness  voor goed zou worden gesloten.’