In een vernietigend rapport legt de Wereldgezondheidsorganisatie de opeenstapeling van mislukkingen bloot. Het beschrijft hoe regeringen en volksgezondheidsorganisaties wereldwijd traag en ondoeltreffend hebben gereageerd op het coronavirus. De klungelige aanpak in veel Westerse landen is stuitend.
Onvoorbereid
Het rapport, dat is opgesteld door een panel van experts,[1] begint met de vaststelling dat de wereld totaal niet voorbereid was op deze pandemie. Decennialang was er nochtans voorspeld dat zo een virale pandemie onvermijdelijk op ons af kwam.
Vijf jaar geleden stelde de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) zelfs dat er dringend meer onderzoek moest gebeuren naar coronavirussen. Voor farmareuzen was zo’n onderzoek op dat moment niet winstgevend. Daardoor kwam er van zo’n onderzoek nauwelijks iets terecht. Winstbejag kreeg voorrang op het algemeen belang.
Negeren van waarschuwingen
Toen kwam de pandemie eraan. Begin januari 2020 ontdekte men in Wuhan een nieuw coronavirus. Op 24 januari bleek dat dit virus overgedragen kon worden van mens tot mens en dat het bovendien zeer besmettelijk was. Een week later, op 30 januari kondigde de WHO de internationale medische noodtoestand af.
Sommige landen wachtten daar niet op en schoten onmiddellijk in actie. Zo voerde Vietnam al social distancing en strengere grenscontroles in vanaf half januari. Reeds op 12 januari (!) stuurde Taiwan twee epidemiologen naar Wuhan om het virus te bestuderen. In Afrika werden vanaf het begin van februari buitenlandse reizigers in heel wat luchthavens systematisch gescreend.
De WHO en ook andere instanties zonden herhaaldelijk waarschuwingen uit en wezen op de ernst van de situatie. Maar de meeste Westerse landen dachten dat ze ongenaakbaar waren. ‘ In veel te veel landen werd dit signaal genegeerd’ , aldus het rapport.[2]
Echte maatregelen kwamen er bij de Westerse landen pas vanaf half maart, nadat de beurzen gekelderd waren (op 12 maart). Volgens het panel ‘ is de realiteit dat slechts een minderheid van de landen ten volle gebruik heeft gemaakt van de beschikbare informatie om te reageren op de aanwijzingen van een opkomende epidemie.’
Kostbare tijd verloren
Zo ging bijzonder kostbare tijd verloren, minstens een anderhalve maand. Nochtans telt elke dag bij het begin van een epidemie. In de startfase van de eerste golf, dus voordat er beschermingsmaatregelen werden opgelegd, vermenigvuldigde het virus zich met tien om de tien dagen. Dat wil zeggen, dat indien de Westerse overheden tien dagen eerder hadden ingegrepen, de besmettingsgraad (de curve) en het dodentol achteraf tien maal lager was geweest.
Door die late reactie liepen de IC-afdelingen snel vol. Dat ging ten koste van andere patiënten met dringende ingrepen. Ook dat heeft het totale dodenaantal doen verhogen. Het gevolg was navenant zoals de grafiek laat zien.[3] Richard Horton, de hoofdredacteur van het gerenommeerd medisch tijdschrift The Lancet, besluit dan ook dat de meeste Belgische coronadoden vermeden hadden kunnen worden.
Het rapport verwijt ook verantwoordelijken uit de gezondheidssector dat ze traag reageerden op aanwijzingen in de beginfase dat mensen zonder symptomen het nieuwe coronavirus konden verspreiden. Rapporten uit China en Duitsland hadden dit fenomeen nochtans al vroeg gedocumenteerd. Maar vooraanstaande gezondheidsinstanties, waaronder de Wereldgezondheidsorganisatie zelf, gaven desondanks tegenstrijdig en soms misleidend advies.
Klungelige aanpak
De meeste Westerse overheden vertikten het om te leren uit ervaringen van landen die als eersten werden getroffen. Evidente maatregelen als social distancing of het dragen van mondmaskers werden in onze streken de inzet van steriele politieke debatten. Lockdowns waren onbespreekbaar, want dat rijmt niet met onze ‘Westerse waarden’ … tot we natuurlijk niet anders meer konden.
In veel landen was er in het begin van de pandemie een gebrek aan essentiële benodigdheden, zoals mondmaskers, beschermingskledij, zuurstof, beademingstoestellen, enz. De markt is blijkbaar niet efficiënt om een onvoorziene gezondheidscrisis op te vangen. Jarenlange neoliberale besparingen hadden er ook voor gezorgd dat er te weinig (voldoende opgeleid) medisch personeel voorhanden was, zoals pijnlijk duidelijk is geworden in onze woonzorgcentra.
Op uitzonderingen na slaagden regeringen er niet om een performant systeem van testen, opsporen en isoleren op poten te zetten, dat nodig is om COVID-19 onder controle te houden. In België staat dit systeem nog steeds niet op punt.
Geen vertrouwen in de overheid
In het Westen was het wantrouwen van de bevolking t.a.v. hun overheden al vrij groot. Het stuntelig COVID-beleid deed dat gebrek aan vertrouwen alleen maar toenemen. Nochtans is zo’n vertrouwen essentieel om goede resultaten te halen in een pandemiebestrijding. Ook dat leren ons de ervaringen uit de Aziatische landen.
Als gevolg van dat wantrouwen worden maatregelen minder goed opgevolgd, schieten complottheorieën als paddenstoelen uit de grond en zijn er heel wat foute opvattingen in omloop. Het eerste leidt tot meer besmettingen en een verlenging van de veiligheidsmaatregelen. De twee andere factoren zorgen ervoor dat de vaccintwijfel in heel wat landen onrustbarend groot is.
Het WHO-rapport resumeert het als volgt: ‘ De COVID-19-crisis heeft in sommige landen een gebrek aan vertrouwen tussen mensen, instellingen en leiders aan het licht gebracht. Het gebrek aan vertrouwen heeft ook de ‘infodemie’[4] aangewakkerd en een vicieuze cirkel van desinformatie en inadequate respons op gang gebracht. De diepgaande vertrouwenskloof in combinatie met het gebruik en de impact van sociale media (…) illustreert eens te meer het falen van analoge reacties (klassieke media, n.v.d.r.) in een digitaal tijdperk.’
Je geld of je leven?
Volgens het rapport lieten en laten regeringen zich te veel leiden door economische overwegingen, met het idee dat te strikte maatregelen de economie te veel zou schaden. Ten onrechte.
‘ Een eerste vaststelling van het panel is dat de economische resultaten beter zijn in economieën waar strenge maatregelen op het vlak van de gezondheid effectief zijn toegepast. In die landen zijn de gezondheidsresultaten (…) ook aanzienlijk beter. Hetzelfde patroon lijkt van toepassing te zijn op het tempo van het herstel, waarbij strengere maatregelen op het gebied van de volksgezondheid worden gevolgd door een sterker economisch herstel.’
Het gebrek aan kordaat optreden heeft gezorgd voor maandenlange (semi-)lockdowns en onzekerheid op de markten. Dat heeft de wereldeconomie vorig jaar 7%, of 6.000 miljard dollar gekost. ‘ Dit is duidelijk een geval waarin miljarden biljoenen kunnen besparen’ , besluit het rapport.
Het vaccindebacle
In het verleden heeft Tedros, de secretaris-generaal van de WHO, zich al herhaaldelijk boos gemaakt over het hamstergedrag van de rijke landen t.a.v. van de vaccins. Terwijl rijke landen dit jaar voldoende dosissen zullen hebben om hun inwoners drie tot vijfmaal te kunnen inenten, zal een groot deel van de bevolking uit de armste landen geen dosis te zien krijgen.
Het WHO-rapport is daar bijzonder scherp over: ‘ Het volledige potentieel van vaccins kan niet worden gerealiseerd als bekrompen nationale belangen en economische macht bepalen wie toegang krijgt (…). We kunnen niet toestaan dat het principe wordt ingevoerd dat landen met hoge inkomens 100% van hun bevolking kunnen vaccineren terwijl armere landen het moeten doen met een vaccinatiegraad van slechts 20%. Of je nu in Liberia, Nieuw-Zeeland of waar dan ook geboren bent, mag niet bepalen welke plaats je in de rij voor vaccins inneemt.’
Het vaccinnationalisme is bovendien kortzichtig. In de woorden van Tedros: ‘ Hoe langer we wachten met het verstrekken van vaccins, tests en behandelingen aan alle landen, hoe sneller het virus zal aanslaan, de kans op meer varianten zal opduiken, hoe groter de kans dat de huidige vaccins ondoeltreffend worden, en hoe moeilijker het zal zijn voor alle landen om te herstellen. Niemand is veilig totdat iedereen veilig is.’
Het rapport bevestigt deze zienswijze: ‘ Alleen de toepassing van de beginselen van universaliteit en rechtvaardigheid zal volstaan om de wereld in staat te stellen om samen uit deze crisis te geraken.’
In eigen boezem
Het panel veegt ook voor eigen deur. Bij de WHO zelf bleven fundamentele hervormingen uit om zich op een pandemie voor te bereiden. Maar het probleem zit dieper. De instelling heeft ‘ te weinig macht om het werk te doen dat van haar verwacht wordt’ . De organisatie werkt op basis van de consensus van de nationale regeringen en is niet bevoegd is om de regels te doen naleven. Volgens het rapport gaapt er een diepe kloof tussen wat van de organisatie wordt verwacht en de hoeveelheid geld die zij ontvangt.
Dit alles heeft ‘ de wereld gevaarlijk blootgesteld, zoals de Covid-19-pandemie bewijst. De impact van deze pandemie biedt de lidstaten een unieke kans om het gemeenschappelijke voordeel te erkennen van een deugdelijk pakket van instrumenten waarover het internationale systeem kan beschikken om zowel een krachtig pandemiealarm mogelijk te maken als een robuust systeem om uitbraken te beheersen.’
De coronapandemie is de grootste gezondheidscrisis van de laatste honderd jaar. Elke crisis test de veerkracht en paraatheid van een samenleving. Voor de meeste Westerse landen zijn de resultaten van deze test vernietigend.
Hopelijk zal ons dat afhelpen van ons hardnekkig superioriteitsgevoel t.a.v. de rest van de wereld. Maar nog belangrijker is dat we deze crisis aangrijpen om grondig na te denken waar en waarom het zo fout liep, en wat er nodig is om zo’n debacle in de toekomst te vermijden.
Het WHO-rapport bevestigt de analyses van Richard Horton, Michel Collon en anderen.[5] Het is verbazingwekkend dat de mainstream media deze stemmen niet of nauwelijks aan bod laten komen en weigeren het fundamenteel debat over de COVID-aanpak te openen. Er is nog veel werk aan de winkel.
Noten
1. Het rapport werd gelanceerd op 19 januari. Het is opgesteld door een zogenaamd Panel van de Wereldgezondheidsorganisatie, onder leiding van Helen Clark, voormalig premier van Nieuw-Zeeland en van Ellen Johnson Sirleaf, voormalig president van Liberia. De volledige tekst vind je hier.
2. Uiteraard spreekt het rapport niet expliciet over het falen van ‘ de Westerse landen’ . Maar als je nagaat op welke landen de kritieken in het rapport van toepassing zijn, dan kom je vanzelf bij die conclusie.
3. Bron: The Economist.
4. De term ‘infodemie’ is afkomstig van de Wereldgezondheidsorganisatie. Het gaat over een overvloed aan informatie, zowel online als offline, met als doel een dominante visie op te leggen. ‘ Het omvat opzettelijke pogingen om verkeerde informatie te verspreiden om de reactie op de volksgezondheid te ondermijnen en alternatieve agenda’s van groepen of individuen te bevorderen.’
5. Richard Horton, ‘The COVID-19 Catastrophe. What’s Gone Wrong and How to Stop it Happening Again’, Polity 2020; Michel Collon, ‘Planète Malade – Enquête & Entretiens’, Investig’Action 2020.
Dit artikel is overgenomen van de wereld morgen.
Reactie toevoegen