Voormalig NRC correspondent Laura Starink is een opvallende stem in de campagne vóór het associatieverdrag met Oekraïne. Als Oost-Europa deskundige pretendeert zij vooral de informatie over dat land te geven die in het referendum-debat zo node ontbreekt. In een recente bijdrage op ‘De correspondent’ bestrijdt ze het beeld dat Oekraïne een verscheurd land is. Het onderzoek waar ze zich op baseert laat echter het tegenovergestelde zien.
‘Tegenstanders van het Associatieverdrag tussen Oekraïne en de Europese Unie zeggen vaak dat Oekraïne zo'n verscheurd land is’, zo begint ze haar stuk. ‘Terwijl het nu vereender is dan ooit’. Curieus genoeg begint ze haar onderzoek naar de verdeeldheid van Oekraïne in de Haarlemmermeer, waar ze met de Oekraïense journaliste Natalja Hoemenjoek naar het gemeentehuis van Hoofddorp gaat. “In Hoofddorp werden wij ontvangen door drie mannen in pak met oranje stropdas, fractieleden van politieke partij Forza!, die actief actie voert tegen het Associatieverdrag. In de fractiekamer van afdeling Haarlemmermeer hing een groot portret van Pim Fortuyn. Ook Wilders hangt er groot aan de muur. ‘Wij hebben niets tegen Oekraïne en dragen de bevolking een goed hart toe,’ zei fractievoorzitter Paul Meijer voor de Oekraïense camera. ‘Wij zijn gewoon tegen de Europese Unie. Wij willen een Nexit,’ “noteert ze uit de mond van de leider van deze Fortuynistische splinter.
Met de situatie in Oekraïne heeft dit natuurlijk weinig van doen, maar dit begin is bedoeld om de toon te zetten. De tegenstanders van het associatieverdrag zijn vooral mallotige uiterst-rechtse types die het niet om Oekraïne maar om hun eigen agenda gaat.
“Ik ben bang dat de mening van de Hollanders totaal niet is gebaseerd op wat er in Oekraïne aan de hand is, maar wordt bepaald door hun eigen houding ten opzichte van de Europese Unie. Het is een plaatselijke discussie, waarvan de uitkomst enorme invloed zal hebben op de economische ontwikkeling van een groot land,” citeert ze Natalja Hoemenjoek, nog voor hun bezoek aan Hoofddorp.
De feiten
Maar interessanter dan de opvatting van de heer Meijer te Hoofddorp of mevrouw Hoemenjoek uit Kiev zijn natuurlijk de feiten over de verdeeldheid in Oekraïne. En ook die geeft Starink. “Volgens het jongste onderzoek van het Kievse Internationaal Instituut voor Sociologie (januari 2016) zou 53 procent van de Oekraïners nu kiezen voor lidmaatschap van de Europese Unie (23 procent is tegen).” i] Ja, u leest het goed: van de vier Oekraïners zijn er twee voor lidmaatschap van de Europese Unie, één is er tegen en één weet het nog niet. Bij ons thuis noemen we dat verdeeldheid maar volgens Starink is daar geen sprake van.
Dat zijn de landelijke cijfers, maar zoals Starink moet toegeven ligt het per regio verschillend. Zij schrijft daar over: “De steun voor Europa is in het westen groter dan in het oosten.” Maar in plaats van dan de cijfers te geven over de steun voor Europa in de verschillende delen van het land schrijft ze: “Maar steeds minder mensen kiezen voor nauwere banden met Rusland. Nog maar 17 procent van de Oekraïners geeft de voorkeur aan de Douane-Unie, de Russische variant van het Associatieverdrag. Zelfs in de kleine afvallige provincies in het oosten (waar maar 2 van de 42 miljoen burgers wonen) is maar 33 procent voor de Russische Douane-Unie, terwijl 32 procent tegen is.”
Ook dat is curieus. Terwijl Starink het eerst - als het over het westen van Oekraïne gaat - heeft over het percentage mensen dat voor aansluiting bij de EU is, heeft ze het als het over het Oosten van het land gaat plotseling over een voorkeur voor een nauwere band met Rusland. Door op die manier appels en peren te vergelijken schetst ze een heel ander beeld dan wat de onderzoekers er zelf over schrijven: “As it was before, the attitude to the idea of joining the European Union differs substantially in different macro regions of Ukraine. If referendum on Ukraine`s joining the European Union had been held in December, 2015, in Western region 78% would have voted for the integration, in Central - 58%, in South - 41%, in Eastern - 29%.” In het westen is dus bijna 80 procent voor in het oosten nog geen 30 procent, maar van verdeeldheid is volgens Starink geen sprake: het land is vereender dan ooit.
Historisch gezien heeft Starink natuurlijk gelijk. Oekraïne (Grensland) is pas sinds 1991 een zelfstandige natiestaat. Daarvoor maakte het geheel of gedeeltelijk deel uit van onder andere het Ottomaanse rijk, het Pools-Litouwse gemenebest, de Oostenrijks-Hongaarse Dubbelmonarchie, het Habsburgse rijk, het Russische rijk en de Sovjet-Unie en dan slaan we de bloedige Duitse bezetting maar even over.
Maar zeggen dat Oekraïne nu vereender is dan ooit is zoiets als die vrouw die zegt dat haar huwelijk beter is dan ooit, want haar man slaat haar nu maar één keer per week en vroeger was dat minstens twee keer. Oekraïne is in vele opzichten een verdeeld land, net als veel andere landen. Verdeeld tussen een zeer rijke bovenlaag en een heel groot deel van de bevolking dat zeer arm is. Verdeeld tussen een sterk geïndustrialiseerd oosten en een hoofdzakelijk agrarisch westen. Verdeeld tussen de 80 procent van de bevolking die geen vertrouwen meer heeft in de pro-Europese president Porosjenko (cijfer uit het stuk van Starink) en de kleine minderheid die dat nog wel heeft. En ook verdeeld tussen een deel van de bevolking dat meer op Europa en een deel dat meer op Rusland is gericht.
Veel voorstanders van het associatieverdrag zoals Starink zijn gefixeerd op de vraag of de meerderheid van de Oekraïners gericht is op Rusland of Europa, en ze gaan er als vanzelfsprekend vanuit dat dat twee onverzoenlijke tegenpolen zijn. (Vandaar dat Starink zo makkelijk de cijfers over het ene combineert met het cijfer over het andere.) Het associatieverdrag met de EU zou dan vooral betekenen dat Oekraïne zich kan onttrekken aan de Russische invloed. Starink laat - niet alleen in dit, maar ook in haar andere stukken - veelvuldig Oekraïners aan het woord die dat verwoorden.
Zo sprak zij eerder met ‘jonge hervormers’ in Kiev: ”Hun standpunt was duidelijk: zonder hulp uit het Westen gaan zij het niet redden.” En: “Op één man na zeiden alle tien geïnterviewden (in een middenklas-wijk in Kiev) dat ze kozen voor Europa.“ En Darja Kalenjoek, directeur van de Ngo Anticorruptie-Actiecentrum in Kiev: ”Voor ons betekent een nee [tegen het Associatieverdrag, LS] dat we alleen staan in onze strijd tegen dit post-Sovjetsysteem waar Rusland enorme invloed heeft. (…) ‘Alleen in samenwerking met de Europese Unie, het IMF, de Wereldbank en de Verenigde Staten kunnen wij de corruptie de baas worden. Ons besluit staat vast: wij zeggen nee tegen Rusland, nee tegen de post-Sovjetwereld, nee tegen ingekankerde corruptie, wij zeggen ja tegen keuzevrijheid, ja tegen menselijke waardigheid en transparante spelregels.”
Ondanks de verschillen is meer dan 80% (cijfer uit het stuk van S.) van de Oekraïense bevolking vóór een eenheidsstaat. Als je dat gegeven combineert met de verdeeldheid over nauwere banden met Europa (en met Rusland), dan lijkt mij de conclusie logisch dat de Oekraïners er goed aan doen om zich zo veel mogelijk aan geen van beide partijen te binden.
Hervormingen
Over de werkelijke bedoeling van het associatieakkoord: 'de geleidelijke integratie van Oekraïne in de interne markt van de EU.' (Art 1 lid 2 d.) en de gevolgen daarvan: hervormingen gericht op liberalisering en privatisering van de economie en vooral het opengooien van de markt voor Europese bedrijven heeft Starink het in dit stuk niet expliciet. Maar ze citeert Maksim Nefjodov, staatssecretaris voor Economische Zaken die haar zei “dat afwijzing van het Associatieverdrag voor Oekraïne ‘catastrofaal’ zou zijn. ‘Mensen die al die loodzware hervormingen voor de kiezen krijgen, moeten weten dat het ergens toe leidt. Als Oekraïne geen deel uit gaat maken van een groter, welvarend Europa, waar staan we dan over twintig jaar? Worden we een eenzaam land, omringd door onvriendelijke buren?”
Elders was Starink zelf duidelijker over de bedoeling van het verdrag. In de Volkskrant schreef ze: 'Vergeet de BRIC-landen (Brazilië, Rusland, India, China), dat is zó 2015, schreef ABN Amro begin deze maand. Bij de opkomende markten staat Oekraïne nu bovenaan.' En ze vervolgde: 'Volgens de Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling is het land grotendeels veilig en door zijn fantastische landbouwgronden een grote kans voor Nederlandse agrarische bedrijven.' Geheel in stijl besluit ze haar stuk met een citaat van een Nederlandse ondernemer die al in Kiev actief is: 'Nederland zou gek zijn als het tegen Oekraïne stemt: daarmee helpt het een belangrijke kans naar de toekomst voor Nederland om zeep. Waar is die VOC-mentaliteit gebleven?!' En zoals we allemaal weten heeft de VOC ons land veel goeds gebracht terwijl de bevolking van het toenmalige Nederlands-Indië ‘zware hervormingen voor hun kiezen kreeg’, zonder dat dat ergens toe leidde...
De voorstanders van het verdrag benadrukken steeds dat dit verdrag er (ook op langere termijn) niet toe zal leiden dat Oekraïne tot de EU toe kan treden. En ook als dat ooit wel het geval zal zijn zal Oekraïne in tegenstelling tot wat Maksim Nefjodov meent geen deel worden van een groot en welvarend Europa, maar net als Griekenland met een armzalig klapstoeltje tevreden moeten zijn.
Eind februari onthulde Kalenjoek (van het Anticorruptie-Actiecentrun in Kiev), op een persconferentie in Wenen hoe Oekraïense banken via Oostenrijk 600 miljoen euro witwasten, zo lezen we bij Starink. Daarmee wordt de vinger op de zere plek gelegd. De oligarchen die na het uit elkaar vallen van de Sovjet-Unie schatrijk zijn geworden, sluizen hun geld liever weg dan het in Oekraïne te investeren. Met het doorvoeren van het verdere neoliberale hervormingsprogramma (de loodzware hervormingen die de mensen voor hun kiezen krijgen), de privatisering en liberalisering wordt het voor de Oekraïense oligarchen steeds makkelijker en aantrekkelijker om hun geld aan het land te onttrekken en elders in Europa te stallen of wit te wassen. Op de Zuidas zijn ze daar blij mee. Voor de Oekraïners is het een ramp.
[i] Het onderzoek dat Starink citeert gaat uit van de vraag: ”Stel u voor dat er in Oekraïne een referendum zou zijn over aansluiting bij de Europese Unie zou u dan voor of tegen zijn.” Dat is een interessante vraag, maar juist de voorstanders van het associatieverdrag benadrukken keer op keer dat dat geen opstapje is naar EU lidmaatschap. Iets waar ze formeel gelijk in hebben, maar waar materieel wel wat aan af te dingen valt en wat in Oekraïne zelf heel anders wordt gezien.
Mooi artikel!
Mooi artikel!
Wat een bloedeloos en
Wat een bloedeloos en armoedig stuk. Waar is het eigen onderzoek ter plaatse? Geen enkel weet ik zeker, terwijl Laura Starink tenminste al jarenlang met haar partner Mar Jansen van het tevens aangehaalde Grensland het land doorkruist en gewone mensen spreekt. Spreek er iemand van de Grenzelozers Russisch? Ik betwijfel het. Een triest stuk kortom, Grenzeloos en een zich links noemende beweging onwaardig. Met dit stuk laat Grenzeloos een jonge, optimistische generatie van de Maidan in de steek.
Beste Barbara. Inderdaad
Beste Barbara. Inderdaad spreek ik geen Russisch en ook geen Oekraïeens en heb ik ook geen veldonderzoek gedaan. Dat was voor dit stuk ook niet nodig want zoals ik in de inleiding aangaf heb ik me gebaseerd op het zelfde onderzoeksrapport waar mevr. Starink zich op baseerde en dat was in het Engels. Als je dat rapport leest zie je dat de conclusie het omgekeerde is van wat Starink ons wil doen geloven. Overigens is het grappig dat Starink toen er nog geen sprake was van een referendum over het associatieverdrag ze daar een heel andere mening over had. In november 2014 zei ze daarover in Delft? "Er was niets aan de hand in Oekraïne vóórdat het krankzinnige scenario rond het associatieverdrag begon","De EU is er met open ogen ingetuind","Als er geen verdrag was gesloten, waren er geen 5000 mensen gestorven, daar zit wat in" en "Het associatieverdrag is idioot." Zie het filmpje: https://www.youtube.com/watch?v=Fpi_mA1KBUo&feature=youtu.be
Hartelijke groet Willem.
Beste Willem, Hartelijk dank
Beste Willem, Hartelijk dank voor je snelle respons. Als je het goed vindt, reageer ik in twee afleveringen. Aangezien ik het door jou genoemde rapport niet zelf gelezen heb,en ik dat wel wil gaan doen, laat een weerwoord van mijn kant op dat stuk nog even op zich wachten. In de tussentijd heb ik wel gekeken naar het door jou aangedragen clipje: de registratie van een koffiepauzecollege door Laura Starink, Broodje Politiek genaamd aan de Delftse Hogeschool op 20 november 2014. Wat jij feitelijk beweert in je als grapje gelanceerde slotwoorden, is dat Starink als een blad aan de boom is omgeslagen, dat ze inconsequent is en inconsistent in haar oordeel over de gebeurtenissen in Oekraïne vanaf Vilnius in 2013 tot en met haar standpunt over het referendum nu. Jij baseert dat op enkele uitspraken tijdens het pauzecollege. Om dat goed te kunnen begrijpen heb ik van het deel dat jij aanhaalt een korte transcriptie gemaakt. Op 27'15" zegt zij nadat ze uitgebreid is ingegaan op de reactie van de RF olv Poetin op de Maidan: (..)Het Westen heeft eigenlijk niet zo veel antwoord op Oekraïne. We zijn er met open ogen ingetuind. Er zijn mensen die zeggen: "Het is allemaal onze schuld. Als wij geen associatieverdrag hadden aangeboden dan was er geen nu geen burgeroorlog geweest".(..) Tot zover even. Die eerste twee zinnen gaan nog over de disproportionele en onverwachte reactie van de RF en wat er daarna volgt is dat wat Starink anderen hoort zeggen, de beschuldigende vinger naar wij, het Westen of de EU voor mijn part. Het is niet haar opvatting. Dan vervolgt ze met een relativerend: "Daar zit wat in". En ze komt dan met hoe feitelijk het associatieverdrag nog onder Janukovitsj tot stand is gekomen in Brussel. Via de Nederlandse ambassadeur vernam ze namelijk dat het allemaal apolitieke mensen zijn die zo'n verdrag in elkaar draaien. Bovendien had de EU helemaal geen trek in nog een moeilijk land erbij met lidmaatschapsaspiraties dus dan maar een associatieverdragje, zo tekent ze op uit de mond van haar Brusselse contact. Beste Willem: ik kan in de verste verte uit dit alles niet opmaken dat 1. Starink vindt dat wij (het Westen of de EU) de schuld hebben aan de militaire interventie van de RF, het is niet haar mening, 2. zij het associatieverdrag idioot vindt. Bovendien heeft zij het woord idioot nergens in de mond genomen terwijl ze zich bij tijd en wijle best pittig uitdrukt zoals wanneer ze ingaat op de zelfverrijking van Kolomoiski. Het spijt me vreselijk maar ik ben het met je oneens. Bovendien zou het jou gesierd hebben als je haar persoonlijk om een reactie had gevraagd. Ze is namelijk makkelijk benaderbaar en staat open voor gesprek. Ik heb haar meermaals ontmoet en weet dat uit eigen ervaring. Vanaf nu stort ik me op het lezen van het Engelstalige onderzoek. Je hoort nog van mij. Met hartelijke groet, Barbara!
Reactie toevoegen