Na het Franse en Nederlandse 'nee' in juni vorig jaar is de Europese Grondwet dood. Maar het huidige ondemocratische en neoliberale Europa is dat zeker niet. De Europese Unie is door het 'nee' wel in een crisis terechtgekomen. In verschillende landen zijn geplande of voorgenomen referenda over de Grondwet afgelast, om te voorkomen dat nog meer 'nee's' zouden volgen. Onduidelijk is hoe de noodzakelijk geachte hervormingen vorm moeten krijgen, die nodig zijn geworden door de groei van de Unie van de oorspronkelijke zes, via de huidige vijfentwintig, naar in de nabije toekomst ruim dertig lidstaten.

Ondertussen worden scenario's uitgewerkt om de crisis te boven te komen. Zo wordt gewerkt aan het opstellen van een Grondwet 'light', waarin een aantal hervormingen uit de oude Grondwet worden overgenomen. Dit pakket wordt echter geen Grondwet genoemd. Bovendien willen de opstellers voorkomen het in de vorm van referenda aan de bevolking wordt voorgelegd. In 2009 hoopt men dit proces af te kunnen ronden. De bedoeling is om door de vorm te veranderen, de essentie vast te houden. En die essentie is nog steeds een ondemocratisch en neoliberaal Europa, waarin de vrije marktwerking centraal staat en niet de belangen van mens en milieu.

De dag na het referendum zeiden alle partijen in de Tweede Kamer dat zij de boodschap van de bevolking serieus zouden nemen, maar ook werd duidelijk dat aan de uitslag geen politieke conclusies werden verbonden. De regering bleef zitten en de door Harry van Bommel gevraagde Brede Maatschappelijke Discussie werd na drie maanden afgeblazen. Staatssecretaris Nicolaï wilde alsnog een Europadebat mogelijk maken en stak tweeëneenhalf miljoen euro om een Europafonds, waaruit maatschappelijke organisaties geld konden krijgen om discussies te organiseren. Het grootste deel van deze subsidies is nu toegekend en onder de goedgekeurde projecten vinden we aanvragen van een keur aan organisaties die campagne hebben gevoerd vóór de Grondwet, zoals de D66-jongeren, de Vereniging Democratisch Europa, Student Forum for European Affairs en natuurlijk het Instituut voor Politiek en Publiek dat met zijn referendumwijzer - die hoe je hem ook invulde altijd een positief stemadvies gaf - haar nut voor de Europese zaak heeft bewezen. Alle aanvragen van organisaties die tegen de Grondwet waren zijn afgewezen.

Daarnaast heeft het ministerie via een website een elektronische enquête gehouden. Iedereen die de zeer selectieve vragen van die enquête (22 over de uitbreiding van Europa, geen enkele over democratie in Europa) heeft doorgeworsteld en aanvinkt dat hij meer informatie wil ontvangen, krijgt gratis het Europaboekje van Nicolaï toegezonden. In plaats van een serieus debat over Europa hebben we een EU-promotiecampagne gekregen. Deze campagne lijkt even kansarm als de referendumcampagne van de regering: als de kiezer zich nu over de Grondwet zouden moeten uitspreken, zou volgens opinieonderzoek niet 62 procent, maar 65 tot 68 procent 'nee' zeggen.
Het gevaar zit hem echter niet in het weer tot leven brengen van de Grondwet, maar in het sluipenderwijs doorvoeren van essentiële elementen daaruit. Hoe 'light' men het pakket ook wil maken, het kan niet anders dan in de vorm van een nieuw verdrag. Dat roept de vraag op welke procedure bij de goedkeuring van dat verdrag wordt gehanteerd. Als tegenstanders van het huidige Europa en winnaars van het referendum zullen we er voor moeten zorgen dat een eventueel nieuwe verdrag opnieuw aan een referendum wordt onderworpen. Daarnaast is het belangrijk dat we blijven doordiscussiëren over het Europa dat we wél willen. 'Nee' zeggen tegen de huidige Unie is niet voldoende. We moeten ook uitwerken hoe een ander Europa er uit moet zien. Een achttal progressieve organisaties die actief waren in de 'nee'-campagne hebben na het referendum de koppen bij elkaar gestoken om daarover te discussiéren. Een eerste resultaat is de brochure 'Een Ander Europa is mogelijk, ideeén voor een nieuw Europa'. Deze brochure is te bestellen op: www.grondwetnee.org

Willem Bos is voorzitter van het Comité Grondwet Nee en actief in Ander Europa. Dit artikel verscheen in het speciale Europa nummer van Spanning. Daarin ook bijdragen van Harry van Bommel, Niels Hey, Henk van der Kolk (universiteit Twente) en Arjan Vliegenthart. Bestellen: administratie@sp.nl of 010 2435538.

Andere recente artikelen:
Europa
21-06-2006 GroenLinks en Europa
28-02-2006 Wilders promoten en handjeklap met Van Baalen. GroenLinks evalueert grondwetcampagne
21-11-2005 Het grote uitpoetsen
24-09-2005 Op weg naar een ander Europa
15-07-2005 De strijd voor een ander Europa