Nog nooit heeft een boek over economie in zo korte tijd zo veel tongen, pennen en toetsenborden in beweging gebracht als het werk van Thomas Piketty Kapitaal in de 21ste eeuw. En terecht. Met dit boek heeft de Franse econoom de discussie over rijkdom en armoede in de wereld een enorme impuls gegeven.

In het werk van Piketty zijn drie niveaus te onderscheiden. In de eerste plaats geeft hij op basis van een door hem, samen met een aantal vakgenoten, opgezette historische databank een beeld van de ontwikkeling van het vermogen en de concentratie daarvan in een groot aantal landen over een lange periode. In de tweede plaats presenteert hij een theorie over de door hem gesignaleerde ontwikkeling van vermogens, gesymboliseerd in de formule r>g, (het rendement op vermogen is groter dan de groei van de economie als geheel). In de derde plaats doet Piketty suggesties voor het tegengaan van de door hem gesignaleerde steeds grotere concentratie van vermogen in een klein aantal handen. (belastingmaatregelen waaronder een internationale belasting op vermogen).

Wat betreft het eerste punt kunnen we constateren dat ondanks pogingen van verschillende kanten om zijn gegevens onderuit te halen, het inmiddels duidelijk is dat het door hem geschetste beeld klopt. Ook een geharnaste tegenstander van Piketty als Willem Vermeend (samen met Gerrit Zalm de grondlegger van de neoliberale belastinghervorming tijdens het eerste paarse kabinet) moet toegeven dat ‘(…) inmiddels in brede kring wordt aangenomen dat het ongelijkheidsbeeld dat uit zijn onderzoek voortvloeit, realistisch is.’ (1)

Wat betreft de twee andere punten is dat zeker niet het geval. Volgens velen is zijn ‘theorie’ over de groei van vermogens meer een beschrijving dan een verklaring van het verschijnsel. In het tweede artikel in deze brochure wordt daar verder op ingegaan. Ook op zijn belastingvoorstellen is door velen kritisch gereageerd. Maar hoe men deze zaken ook beoordeelt, het doet niets af aan het grote belang van het werk van Piketty. Het beeld dat hij geeft van een maatschappij waarin een hele kleine groep steeds rijker wordt en steeds meer macht krijgt is beangstigend genoeg om een brede discussie over ongelijkheid te stimuleren.

‘Het geld halen waar het zit’, is een oude leuze die ook bij de huidige crisis weer volop relevant is. Dankzij Piketty weten we dat dat geld vooral bij een kleine groep superrijken zit en hoe gigantisch veel het is. Dat maakt het mogelijk om deze leuze ook concrete invulling te geven, zowel op internationaal als nationaal vlak.

Piketty in de polder

Ook in Nederland leidde het boek van Piketty na het verschijnen van de Engelse vertaling tot veel discussies, wat nog versterkt werd door de publicatie van de WRR-verkenning (2) over ongelijkheid in Nederland. Dat rapport maakte duidelijk dat in Nederland de inkomensongelijkheid de afgelopen decennia steeds verder is toegenomen, maar niet zo erg als elders, met name in de Angelsaksische landen. Wat betreft de vermogensverdeling ligt de situatie anders. Wat vermogens betreft is Nederland na Polen het meest ongelijke land in Europa, zo bleek uit de studie.

In kringen van ondernemers en hun woordvoerders werd verontwaardigd op de WRR-studie gereageerd, meer met verdachtmakingen dan met argumenten. (3) De WRR-onderzoekers zouden een linkse agenda hebben, in de ban zijn van Piketty, van cijfers enzovoort. Het steeds weer terugkerende argument (eigenlijk het enige) in de kritiek is dat het omvangrijke pensioenvermogen in Nederland van in totaal meer dan een biljoen euro buiten beschouwing wordt gelaten. ‘Alsof we die €?1300 miljard niet gezamenlijk bezitten’ schrijven de toenmalige werkgeversvoormannen Michaël van Straalen en Bernard Wientjes daar verontwaardigd over. Maar een pensioenvoorziening is natuurlijk geen privévermogen, maar uitgesteld loon. Wie morgen komt te overlijden is direct zijn of haar pensioenaanspraak kwijt. De waarde van een huis, bezittingen, vermogen kan je aan je kinderen overdragen, je pensioen niet.

Als je om welke reden dan ook de gehele pensioenpot meeneemt in berekeningen van het vermogen van verschillende delen van de bevolking, verandert het beeld daardoor aanzienlijk. De Leidse hoogleraar Koen Caminada heeft dat gedaan (4) en kwam tot de conclusie dat dan het vermogensaandeel van de rijkste 10% van ons land niet 61% maar 47% en het aandeel van de rijkste 1% niet 24,6% maar 17% is. Ook dan is er dus nog van een aanzienlijke ongelijkheid sprake, waarbij tien procent van de bevolking bijna de helft van het vermogen bezit.

Liever dan het over de verdeling van vermogen te hebben, hebben de tegenstanders van nivellering het over de verdeling van inkomen, op dat vlak is de situatie in Nederland immers minder slecht. Maar ook dat is een vertekend beeld. Jesse Frederik van Follow the Money constateert (5) dat een aanzienlijk deel van de inkomsten van juist de superrijken in de statistieken van het CBS buiten beeld blijft omdat het gaat om vermogenswinst en inkomsten uit eigen onderneming. Daarover wordt in Nederland geen belasting geheven en zijn dus ook bij het CBS geen gegevens bekend. De werkelijke inkomenskloof is dus een stuk groter dan de officiële statistieken aangeven.

Terug naar de vermogens. Volgens Quote bezaten de 500 rijkste Nederlanders in 2013 gezamenlijk 113,1 miljard euro. Op nummer één staat Charlene de Carvalho-Heineken met een vermogen van 7,2 miljard, een toename van 33 procent dankzij de koerswinst van het aandeel Heineken. Frits Goldschmeding van Randstad en investeerder Dik Wessels volgen op nummer 2 en 3 met respectievelijk 3 en 2,1 miljard. Helemaal onderaan de lijst staat DJ Tiësto, met 54 miljoen euro. Ten opzichte van vorig jaar nam het totale vermogen van de rijkste vijfhonderd Nederlanders toe met 6,14 procent. (6)

Alleen al dat lijstje maakt duidelijk dat Nederland geen uitzondering is ten opzichte van de door Piketty onderzochte landen. In deze tijden van bezuinigingen, afbraak van de zorg en andere voorzieningen is het goed om dat steeds op het netvlies te houden. We hopen daar met de publicatie van deze brochure een bijdrage aan te leveren.

U kunt de brochure hier bestellen of downloaden.

1. Willem Vermeend, Arm&rijk in Nederland pagina 41.

2. Hoe ongelijk is Nederland? Een verkenning van de ontwikkeling en gevolgen van economische ongelijkheid.

3. 'Cijfers WRR over ongelijkheid kloppen niet'.

4.. Elsevier van 21 juni 2014, geciteerd bij Willem Vermeend, Arm&rijk in Nederland.

5. Inkomensongelijkheid groter dan gedacht.

6. Quote 500: dochter Heineken met 7,2 miljard euro weer rijkste Nederlander.