Hetzelfde sentiment dat al maanden lang de Arabische wereld in beroering brengt, de motivatie van de aanhoudende protesten in Griekenland, de studentenbewegingen in Brittannië en Italië en de Franse betogingen tegen Sarkozy, dit gevoel verspreidt zich nu ook in Spanje.

Dit zijn geen dagen van business as usual, de vertrouwde routines van de Spaanse 'marktdemocratie' en de electorale en media rituelen zijn op hun kop gezet door onverwachte straatprotesten. Deze 'opstand van verontwaardiging' is nu al een bron van zorg voor de politieke elites, zoals altijd geval wanneer mensen besluiten het idee van democratie serieus te nemen. Niemand had deze protesten verwacht. De betogingen van 15 mei waren via internet georganiseerd door een beweging die zich 'echte democratie' noemt. Kritiek op de rol van de banken en de politieke elite in de huidige economische crisis stonden centraal in de oproepen.

Het aantal betogingen en de omvang ervan overtrof ieders verwachtingen: 25.000 in Madrid, 15.000 in Barcelona. De bezetting van het Plaza del Sol na afloop van de demonstratie in Madrid was spontaan en het politieoptreden tegen de bezetting leidde tot een verspreiding van het protest. Na 15 mei werden er verschillende tentenkampen gebouwd, met als meest belangrijke voorbeelden die in Madrid en Barcelona.

Twee jaar geleden, bij het uitbreken van de crisis, beleefden de machtigen der aarde een korte paniekaanval, geschokt als zij waren door de omvang van de onverwachte crisis. In plaats van een uitbraak van protest waren we echter getuige van holle retoriek over hervormingen en van dubbelhartige excuses. Ondertussen werd het financiële systeem weer opgekalefaterd. Na de uitbraak van de crisis bleef het protest tegen de bezuinigingsmaatregelen zwak, er gaapte een kloof tussen de alom gedeelde scepsis over het bestaande economische model en de vertaling hiervan in collectieve actie. Angst in moeilijke tijden, het verlies van geloofwaardigheid van de vakbonden, het ontbreken van inspirerende voorbeelden en een individualistische levenshouding zijn belangrijke delen van een verklaring voor het groeien van deze kloof.

De huidige uitbraak van de protest in Spanje is echter niet zonder voorgeschiedenis. Jaren van kleinschalig activisme door alternatieve netwerken en bewegingen en kleinere protesten hielden de vlam van protest brandend. De algemene staking op 29 september 2010 toonde dat er een groter potentieel was. Het akkoord dat de grote bonden, de CCOO en de UGT, hierna sloten met de regering deed zware schade aan wat hen nog aan prestige restte. De jongeren die nu in navolging van de Arabische protesten tentenkampen opzetten hebben geen vertrouwen in deze bonden.

Een eerste stap

Een gedeeld gevoel van verontwaardiging is een van de kenmerken van de protesten – maar er is meer nodig dan alleen onvrede: we moeten geloven in het nut van collectieve actie, in de mogelijkheid om te winnen. Al jarenlang kennen de sociale beweging in Spanje niks dan nederlagen. Het gebrek aan voorbeelden die het potentieel van collectieve actie kunnen tonen en de grenzen van het haalbare oprekken woog als een molensteen op het verzet tegen de gevolgen van de crisis. Daarom is het voorbeeld van de Arabische revoluties zo belangrijk: deze tonen wat mogelijk is als mensen in beweging komen. Deze revoluties, en de minder bekende overwinningen in IJsland op de bankiers en de politieke elite, waren vanaf het begin referentiepunten voor de demonstranten. Naast het geloof dat het mogelijk is om te winnen, dat we de loop der dingen kunnen veranderen, staat de vrees om nog meer te verliezen in een tijd van crisis. 'Zonder vrees' is een van de meest gehoorde slogans – een grote meerderheid van de werkende bevolking is bang, een gevoel dat tot apathie of xenofobe reacties leidt. Maar de mobilisaties sinds 15 mei en de tentenkampen zijn een krachtig tegengif.

Jongeren spelen een centrale rol in de deze beweging, een nieuwe generatie activisten is naar voren getreden. Maar het gaat om meer dan een jongerenbeweging, het is een beweging tegen de crisis van het huidige economische model en de pogingen om werknemers, jonge werknemers voorop, te laten betalen voor deze crisis. Het protest van jongeren kan als een katalysator voor wijder verspreid sociaal protest werken. Opiniepeilingen tonen veel sympathie voor de protesten.

Terugkeer van sociaal verzet

Sinds de opkomst van de andersglobaliseringsbeweging, meer dan tien jaar geleden, heeft Spanje niks gezien dat qua dynamiek en spontaniteit vergelijkbaar is met de huidige beweging. De andersglobaliseringsbewegingbeweging kreeg in Spanje een massaal karakter met de demonstraties tegen de topbijeenkomst van de Wereldbank in juni 2001. Tien jaar later zien we een nieuwe beweging geboren worden en in plaats van nostalgie is er reden voor blijdschap. De bijeenkomsten op pleinen verspreid door het land tonen dat er verandering in de lucht hangt: na de Seattle en de Genua generatie volgt de 'Tahrir generatie'. Net als de andersglobaliseringsbeweging is de huidige beweging internationaal georiënteerd en keert zij zich tegen een wereldwijd kapitalisme en een politieke elite die alleen de kapitalistische belangen verdedigt. Deze politieke kliek is het centrale mikpunt van kritiek. 'Wij zijn geen koopwaar van politici en bankiers' is een van de voornaamste slogans. Alhoewel soms nog onhandig verwoordt is fundamentele kritiek op het huidige economische model niet te missen. 'Capitalism? Game over'.

De toekomst van deze beweging is niet te voorzien. De dag van de verkiezingen, 22 mei, zal een belangrijk moment zijn. Het is noodzakelijk nieuw momenten voor massaal protest vast te stellen om het momentum vast te houden. De tentenkampen kunnen een plaats zijn voor het creëren van contacten, het bouwen van bruggen tussen mensen in verzet tegen bezuinigingen op allerlei publieke voorzieningen zoals gezondheidszorg en educatie. Op deze manier kunnen activisten die nog niet georganiseerd zijn in aanraking komen met de alternatieve vakbondsbeweging, met burgercomités et cetera. Tien jaar na de opkomst van de andersglobaliseringsbeweging, twee jaar na de uitbraak van de crisis, zien we de terugkeer van protest van onderop.

Josep María Antentas is redacteur van de het tijdschift Viento Sur en doceert sociologie aan de Universidad Autonoma de Barcelona. Esther Vivas is verbonden aan het Centrum voor de Studie van Sociale Bewegingen aan de Universitat Pompeu Fabra. Dit artikel is een bewerking van stukken die eerder verschenen op internationalviewpoint.org