Is er sprake van restauratie van de pre-Fortuyn politiek of zet de ‘ruk naar rechts’ zich door met andere politici in de hoofdrol: JP Balkenende, misschien wel Wouter Bos of toch weer Mat Herben en Gerrit Zalm?
Die ‘ruk naar rechts’ van 15 mei vorig jaar veroorzaakte veel verbijstering, bezorgdheid en discussie binnen links. Hoe was het toch mogelijk dat de rechtse populist Fortuyn in zo korte tijd een zo massale aanhang voor zich wist te winnen?
Om het rechtse tij te keren moest links de zelfgenoegzaamheid laten varen en weer ‘buiten gaan spelen’.
Met het platform “Keer het Tij” kwam zelfs een samenwerkingsverband tot stand van PvdA tot en met radicaal en buitenparlementair links.
Het tij lijkt veel eerder gekeerd dan gedacht: herstel van de PvdA, de LPF van 26 naar 8 zetels en een CDA-PvdA kabinet in aantocht.
Maar schijn bedriegt.
Acht zetels voor de LPF staat nog altijd voor een half miljoen kiezers. En dat voor een partij die maandenlang alle moeite deed om zichzelf uit de markt te prijzen. Populistisch rechts heeft met de LPF een blijvende en zelfs ‘geaccepteerde’ spreekbuis. Eén van de gevaren is dat racistisch rechts voldoende zelfvertrouwen krijgt om dat sentiment ook te vertalen naar beweging op straat.
De repressieve maatregelen en plannen van het eerste kabinet Balkenende blijven naar het zich laat aanzien recht overeind. Niet alleen de stad van Fortuyn’s Leefbaar Rotterdam kent een gestage toename van buurten en wijken waar preventief mag worden gefouilleerd. Het beleid in de stad van beoogd PvdA-premier Cohen is wat dat betreft niet anders.
Diezelfde PvdA sprak zich nog voor de verkiezingen uit voor de invoering van een algehele legitimatieplicht.
Ook op het gebied van vluchtelingen, migratie en integratie tekent zich bepaald geen drastische bijstelling van het beleid naar links af. In tegendeel. VVD, CDA en ook de PvdA zijn in acht maanden kwa toon én opvattingen meer en meer opgeschoven in de richting van “het gedachtengoed van Fortuyn”.
Miljarden bezuinigen, loonmatiging en verder met privatiseren: daarover zijn de heren het eens. De vraag is enkel hoe hard dat mag aankomen. En of het wel of niet dringend gewenst is de vakbeweging voor een dergelijk beleid ‘mee te krijgen’, door middel van een sociaal akkoord.
Het is zeer waarschijnlijk dat het beleid van Balkenende II veel zal lijken op dat van Balkenende I. Behalve de wankelmoedigheid van de PvdA is er simpelweg een kamermeerderheid voor het type rechtse beleid dat bij de vorige formatie werd vastgelegd in het strategisch akoord. En een CDA-top die niks liever wil dan dat beleid uitvoeren!

Het tij is nog lang niet gekeerd.
Fortuyn en de LPF waren vorig jaar een katalysator in de verrechtsing die al onder Paars was ingezet. Paars zette Nederland op slot met de nieuwe vluchtelingenwet. Paars gebruikte de ‘vette’ jaren niet voor investeren in collectieve voorzieningen, onderwijs en zorg, maar voor belastingverlaging, privatiseren en liberaliseren.
Het tij kan worden gekeerd, maar dat is een kwestie van lange adem. Cruciaal is het opbouwen en vormgeven van sociale bewegingen aan de basis. Een strijdbare vakbeweging die meer kan en wil dan in de marge meepraten over verslechteringen. Bewegingen die zich in de praktijk solidariseren met vluchtelingen en asielzoekers. Bewegingen die opkomen voor goede en betaalbare woningen en een leefbare wijk. Een massale en brede beweging tegen de oorlog.
Politiek links, voorop de SP en Groen Links, kan daar een stimulerende rol in spelen. Maar alleen als men ervan doordrongen is dat de band met die beweging van onderop dé sleutel is om in de toekomst van meer dan marginale betekenis te kunnen zijn.