Hiphop was de stem en muziek van arme zwarte jongeren. Een kwart eeuw later lijkt dit allemaal te zijn veranderd.

Roots van hiphop
Een platendeck waarop een DJ platen kon draaien en mixen, een microfoon voor een rapper en een paar boxen was alles dat er voor nodig was. In deze nieuwe muziekstijl versmolten twee tradities uit de jaren zestig. Die van de Jamaicaanse MC's of Toasters die met geïmproviseerd gerijm het publiek bij feesten aanmoedigden. En die van groepen zwarte dichters als de Watts Prophets en de Last Poets die begeleid door ritmische muziek hun gedichten voordroegen. Om deze muziek groeide een hiphopcultuur die onder andere bestond uit de vier basiselementen: rappen, de gesproken zang zelf, ‘DJ-en’, dus het maken van de beats waarover gerapt wordt, graffiti en breakdancing. Zo maakten de hiphopfans indruk op de wereld om hen heen en ontstond een cultuur waarin mensen een gevoel van eigenwaarde vonden. ‘Rappers Delight’ van de Sugarhill Gang uit 1979 was een van de eerste echte rapopnames. ‘The message’, van Grand Master Flash en de Furious Five, uit 1982 was een tweede mijlpaal. Eerdere rapnummers hadden teksten die niet veel meer waren dan creatieve opschepperij, een manier om op een creatieve manier meningsverschillen uit te vechten en een imago te vestigen. Dit boasten is nog steeds een belangrijk element in rapmuziek. ‘The message’ schetste echter een beeld van de uitzichtloze toestand waarin de mensen in de zwarte getto’s leefden.

Yeah, officer from overseer
You need a little clarity?
Check the similarity!
The overseer rode around the plantation
The officer is off patroling all the nation
KRS-One - Sound of da police

Midden jaren tachtig werd rapmuziek steeds politieker. Een nieuwe generatie hiphopartiesten greep terug op dezelfde ideeën van vrijheidsstrijd en zwart nationalisme die twintig jaar eerder de Last Poets geïnspireerd hadden. KRS-One, zonder twijfel een van de meest getalenteerde rappers ooit, verklaarde Malcolm X tot een van zijn helden en vergeleek de Amerikaanse politie met de slavenopzieners van weleer. Na de moord op DJ Scott La Rock, waarmee hij het duo BDP vormde, keerde hij zich op het album My philosophy tegen de in de getto's invloedrijke geweldscultuur.

Public Enemy
De groep die verreweg het meeste zou doen om rap te politiseren was Public Enemy. Chuck D, de ziel van de groep, was voor hiphopbegrippen al wat ouder; toen de eerste opnames uitkwamen in 1986 was hij 26. Chuck D had echter al jaren meegedraaid in de hiphopscene en was een kundige rapper. Public Enemy combineerde de ideeën van militante zwarte bewegingen uit de jaren zestig met teksten over de hedendaagse problemen en frustraties van zwarte jongeren. In haar teksten ging PE fel tekeer tegen politiegeweld, de vernietigende invloed van drugs en alcohol en allerlei vormen van racisme. 'We vertegenwoordigden een combinatie van autonomie, nationalisme en strijd, die op haar beurt de invloeden van de Black Panters Party en Nation of Islam combineerde', was de beschrijving die Chuck D later zelf zou geven van de groep.

Public Enemy leerde haar zwarte publiek trots op zichzelf te zijn en was zeer succesvol in het politiseren van de hiphopgemeenschap. Zozeer zelfs dat in 1989, toen het klassieke 'Fight the Power' uitkwam, Public Enemy net als de Zwarte Panters onderwerp werd van een FBI-onderzoek. De filosofie van Public Enemy kende echter ook negatieve kanten. In navolging van de Nation of Islam, een conservatieve, nationalistische beweging, deden PE leden seksistische en homofobe uitspraken. En in 1989 moest Professor Griff de band verlaten naar aanleiding van antisemitische uitspraken.

until then you know and i know niggers will party and bullshit and
party and bullshit and party and bullshit and party
and some might even die
before the revolution comes
Last Poets - When the revolution comes (1968)

‘Gangsta rap’
Rond dezelfde tijd ontstond aan de westelijke kust, en vooral in Los Angeles, gangsta rap. Deze stroming beschreef niet alleen de criminaliteit en het geweld in de getto's, maar verheerlijkte deze ook vaak. De meest beruchte exponent, en een groep die in puur asociale en seksistische teksten ook nu nog maar moeilijk te over treffen is, was N.W.A: Niggaz With Attitude. 'Attitude' hadden ze zeker, hun nummer Fuck tha Police leek wel geschreven als de soundtrack voor de L.A. ‘rellen’ enige tijd later. Ironisch genoeg werd het publiek van N.W.A. tegen deze tijd voornamelijk gevormd door blanke jongens uit de middenklasse. Voor die groep was niets zo aantrekkelijk als het door een aura van gevaar en authenticiteit omgeven N.W.A. Tegen het eind van haar bestaan waren ze een karikatuur geworden van zichzelf.
Een kwart eeuw na haar geboorte is hiphop overal. Rap vult de hitlijsten en ook rijke, blanke jongeren meten zich graag een hiphopimago aan. Misschien is dit een teken dat hiphop eindelijk voor volwaardig wordt gezien, maar de prijs die de hiphopgemeenschap er voor betaalt is hoog. Toen rappers begin jaren negentig voorspelden dat hiphop net zo groot zou worden rock, hadden ze vast niet voor ogen dat hiphop haar ziel zou verkopen. Populaire rappers maken zich alleen maar druk over hoeveel geld ze verdienen, de kloof tussen artiesten en fan is nog nooit zo groot geweest. Seksisme en homofobie tieren welig en dienen om de rappende multimiljonairs een rebels tintje te geven. Een daadwerkelijk crimineel verleden, zoals dat van 50 Cents, is natuurlijk nog beter. En ontbreekt een verleden in het getto, dan wordt dit er wel bij verzonnen. Zoals in het geval van P Diddy, afkomstig uit een welgestelde wijk, die in interviews verteld hoe rap en basketbal voor hem en zijn zogenaamde jeugdvrienden de enige ontsnappingsroutes uit het 'getto' waren. Rock 'n roll, een vroegere muzikale creatie van de zwarte Amerikaanse gemeenschap, werd witgewassen om aantrekkelijk gemaakt te worden voor rijke blanken. Hiphop werd daarentegen opgesloten in een fantasie-getto.
De nalatenschap van N.W.A. is hier heel zichtbaar. Maar waar Dr. Dre, Eazy E. en de rest op hun hoogtepunt optredens verboden zagen en hun platenmaatschappij door de FBI tot voorzichtigheid gemaand werd, staan de teksten van de huidige 'gangstas' mijlenver af van de realiteit. Alleen naïeve fans nemen die teksten serieus. Racistische vooroordelen over jonge zwarte Amerikanen worden in het geheel niet meer bekritiseerd. Integendeel, de huidige lichting hitparade rappers doet alle mogelijke moeite om de racistische clichés van de jonge, gewelddadige, grootstedelijke en vooral zwarte criminelen te bevestigen.

Alternatief
Grotendeels onzichtbaar voor MTV en de grote commerciële muziekbladen bestaat er gelukkig nog altijd een vruchtbare alternatieve hiphopscene. Afkerig van geld of mainstream erkenning zijn deze groepen niet, maar belangrijker vinden ze het om trouw te blijven aan hun wortels. In een interview met cultuurcriticus bell hooks licht Ice Cube, een voorbeeld van een rapper die zich op eigen voorwaarden uit een getto tot multimiljonair opwerkte, zijn filosofie toe: 'Ik heb de indruk dat ik het meeste van mijn succes er aan te danken heb dat ik geen compromissen sluit. In interviews zeg ik ook dat ik platen maak voor zwarte jongeren en dat blanke jongeren slechts afluisteren. Maar ik verander niks aan wat ik zeg'. Af en toe slaagt een groep als Jurassic Five erin om vanuit deze underground scene mainstream erkenning te verwerven.

d rather have a lexus or justice
A dream or some substance
A beemer or necklace or freedom
Niggaz like me don't playa hate i just stay awake
Its real hip hop, and it dont stop till we get the po-po off the block
Dead Prez - It's bigger than hiphop

En ook de erfenis van Public Enemy is niet verloren gegaan. Een van meest populaire politieke rapcrews op het moment is Dead Prez. 'Dode presidenten' is een veel gebruikte term voor bankbiljetten maar Dead Prez meent het letterlijk: 'Dead Prez betekent het doden van de fuckin' president'. Voor Dead Prez is de situatie in de huidige Verenigde Staten niet anders dan die in de jaren zestig. Ook in hun ogen vervult de politie de rol van slavenopzichter en vormen zwarten een onderdrukte natie. De Zwarte Panters zijn ook voor hen grote voorbeelden. In hun nummers eren ze door de politie gedode zwarte revolutionairen als Fred Hampton en George Jackson. In tegenstelling tot Public Enemy, en in navolging van de Zwarte Panters ziet Dead Prez zich niet alleen als nationalistisch maar ook als communistisch. Zwarte zelfbeschikking alleen is voor hen niet genoeg om een einde te maken aan het onrecht waaronder arme zwarten gebukt gaan.
Hun eerste album, Lets get free, waarop een gedicht van de Last Poets word gesampled, kwam uit in 2000 en is een kleine klassieker. Na vier jaar wachten kwam dit jaar eindelijk hun tweede volwaardige album uit; 'RBG', wat onder andere kan staan voor Red, Black, Green - de kleuren van pan-africanisme - en Revolutionary But Gangsta. De leden van Dead Prez noemen dit album, dat voornamelijk over het leven op straat gaat, een eerste hoofdstuk in het verhaal van hun ontwikkeling. De Zwarte Panters deden al pogingen om zwarte jeugdbendes te politiseren en het onderlinge geweld te beëindigen. Op RBG kopiëert Dead Prez deze oproep.
RBG is gelikter en melodieuzer dan hun debuutalbum en bevat onder andere een gastoptreden van de populaire rapper Jay-Z. Op deze manier hopen Stic en M1, zonder dat ze hun principes hoeven op te geven, de miljoenen jongeren te bereiken die nu nog naar 50 Cents luisteren. 'Pimpin' the system', is hoe ze het zelf uitdrukken. Of ze daar succesvol in zullen zijn is maar af te wachten. In ieder geval vormen Dead Prez, met bevriende artiesten als The Coup, Talib Kweli en andere, ondertussen een welkom alternatief voor 50 Cents en andere papieren tijgers.

Verder luisteren:
Dead Prez - Let's get free
Dead Prez - RBG
The Coup - Party music

Verder lezen:
"De laatste dichters van Christine Otten" is een boeiende roman over de Last Poets waarin ook veel van hun poëzie te lezen is