Afgelopen maand stemde de FNV-federatieraad in met een nieuw Sociaal Akkoord. Daarvoor had het voorlopige ledenparlement van de FNV er in grote meerderheid al mee ingestemd. Enkele kritische stemmen wezen op de verslechteringen die dit akkoord zou brengen voor werkers, maar de overheersende reacties op het akkoord waren positief. Het akkoord was vooral een succes voor Tom Heerts. De manier waarop het tot stand kwam laat het een en ander zien over de verhoudingen binnen de vakbeweging.

Half maart waren Ton Heerts en Bernard Wientjes van werkgeversorganisatie VNO-NCW het ook al eens, namelijk over het feit dat het moeilijk zou worden om tot een akkoord te komen. Wientjes: 'Het is een moeilijk proces, maar we gaan aan de gang.' Heerts: 'Hoe ver we komen, weten we niet, het worden bijzonder lastige weken.' De duur van de onderhandelingen duidde in ieder geval op moeilijkheden. Terwijl bij het begin van de onderhandelingen de hoop werd uitgesproken dat er medio april een akkoord zou liggen, duurde het uiteindelijk tot 9 mei voordat het zover was. Tijdens het onderhandelen benadrukte Heerts steeds hoe moeilijk het traject wel niet was; 'zelfs als er een akkoord komt, wordt het geen stuk om geweldig trots op te zijn', liet hij begin april weten.
En toen kwam de omslag. Plotseling waren Heerts en Wientjes het weer eens, en wel over een akkoord waar volgens Heerts 'FNV-leden trots op kunnen zijn'. Anderhalve week later kreeg het akkoord unaniem de steun van alle 18 FNV-bonden. Eerder al had 83 procent van de leden van het voorlopige ledenparlement er voor gestemd.

Stappen achteruit
Is dit akkoord daadwerkelijk iets om als vakbeweging trots op te zijn? In een interview op socialisme.nu wees Ger Geldhof, voorzitter van de OR bij het Gemeentelijk Vervoerbedrijf (GVB) in Amsterdam, bestuurslid van Abvakabo FNV en een van de tegenstemmers in het voorlopig ledenparlement, op twee grote verslechteringen in het akkoord: een verkorting van de WW en verlaging van de ontslagvergoeding. De verkorting van de WW zou via Cao-onderhandelingen gerepareerd moeten worden. Maar het is duidelijk dat dit werknemers in de onderhandelingen in het defensief brengt en minder ruimte laat om bijvoorbeeld loonsverhogingen te eisen. Deze verslechteringen steken extra omdat begin maart het voorlopig ledenparlement een motie had aangenomen waarin Heerts geen mandaat kreeg om op deze punten toe te geven. Heerts deed dan ook zijn uiterste best om deze verslechteringen af te schilderen als verbeteringen. Het hielp hierbij natuurlijk dat hij eerder allerlei onheilspellende geluiden had laten horen.

De sterkste troef van Heerts was dat in het akkoord een extra pakket van 4,5 miljard euro aan bezuinigingsmaatregelen voorlopig van de baan is. Daarmee zou ook de nullijn voor ambtenaren, zorgwerkers en leraren uitgesteld zijn. Ook wordt pas in 2016 het ontslagrecht versoepeld. Dit uitstel van executie wordt door Heerts gevierd als een stap vooruit. De verkorting van de WW duur en de versoepeling van het ontslagrecht zijn echter behoorlijke klappen voor de positie van werkende mensen. De werkelijke stap vooruit in het akkoord is de aanpak van enkele excessen in flexwerk, zoals nulurencontracten in de zorg.

Uitstel van executie?
Het vermijden van de 4,5 miljard aan extra bezuinigingen lijkt slechts uitstel van executie te zijn. In wezen is het vooral een retorische truc. De toezegging van dit uitstel is namelijk op voorwaarde dat de economie de komende paar jaar weer aantrekt en op die manier het geld dat anders bezuinigd zou worden binnenkomt. Vrijwel niemand gelooft werkelijk in zo'n miraculeus economisch herstel. Het uitstel gaat in wezen dan ook niet verder dan een paar maanden, namelijk als de begroting voor 2014 vastgesteld wordt. Tegen die tijd zal iedereen wel moeten constateren dat ook in 2016 de economie nog niet hersteld zal zijn.

Hoe weinig serieus de toezegging genomen wordt laat het politieke debat over het akkoord zien. Voor de VVD is het uiteindelijke doel begrotingsevenwicht en fractievoorzitter Halbe Zijlstra speculeerde al dat in augustus, als de begroting van 2014 besproken zal worden, er zelfs nog meer dan het eerder genoemde bedrag van 4,3 miljard euro aan bezuinigingen gepland zal worden. Diederik Samsom stemde met zoveel woorden in met Zijlstra's constatering dat het uitstel van de bezuinigingen betekenisloos was door te stellen dat het akkoord 'herleeft', en dus weer van inhoud kan veranderen, als de economische groei te kort schiet vergeleken met het fantasie-scenario van economisch herstel in 2016. Hij verklaarde zich expliciet bereid te praten over eventuele extra bezuinigingen.

Terugkijkend op het tot stand komen van het akkoord is het duidelijk dat niet de FNV-leden, maar Ton Heerts zelf alle reden heeft om tevreden te zijn. Ten eerste was er het traject in de aanloop naar het akkoord. Heerts had er alle belang bij om onheilspellende vergezichten te schilderen om de geesten rijp te maken voor verslechteringen. Alles wat positief afstak bij die doemscenario's zou hij dan als 'succes' op zijn eigen conto kunnen schrijven. Hierin kon hij rekenen op medewerking van zijn onderhandelingspartners, de werkgevers en het kabinet die ook graag brede steun zagen voor het akkoord. Hierin zijn ze succesvol geweest, zoals de enthousiaste reacties op het akkoord in de vakbeweging lieten zien.

De grote winnaar
De grote winnaar van het akkoord is Heerts zelf. Hij wachtte lang totdat hij zich kandidaat stelde voor het voorzitterschap van de FNV maar zijn uiteindelijke kandidatuur kwam voor niemand als een verrassing. Als een goed politicus had Heerts zijn kandidatuur uitgesteld tot na het bekend worden van het akkoord. Zijn uiteindelijke verkiezing was voor een groot deel te danken aan de positieve uitstraling van het akkoord. De enthousiaste reactie van minister van Sociale Zaken Lodewijk Asscher op de verkiezing van zijn partijgenoot was voorspelbaar. Heerts en de PvdA in het algemeen hebben een duidelijke opvatting over de rol van de leiding van de vakbeweging als schakel tussen de regering en de achterban van de vakbeweging.

Zij hopen dat onder de nieuwe leiding de stroming binnen de vakbeweging die prioriteit wil geven aan de verdediging van positie van werkende mensen terug gedrongen kan worden. In de ogen van de PvdA moet de vakbeweging vooral een verlengstuk zijn van hun politieke beleid. Dit bleek ook uit de manier waarop PvdA'ers in de werkorganisatie van de FNV, min of meer openlijk, hun positie gebruikten om campagne te voeren voor hun kandidaat. Na de verkiezing van Heerts met bijna twee derde van de stemmen lijkt hun toekomstdroom van een vakbeweging die de leden vooral rustig houdt terwijl de leiders akkoorden sluiten voorlopig uitgekomen te zijn. De euforie over het Sociaal Akkoord duurde inderdaad lang genoeg om Heerts zijn positie te verzekeren – maar hoe zal de stemming zijn als in augustus de gevreesde bezuinigingen weer ter tafel komen?

Voor vakbondsactivisten die de FNV niet als een verlengstuk van de PvdA zien maar als een organisatie die moet opkomen voor de belangen van werkende mensen, is er geen reden om te wanhopen. Belangrijk is om te wijzen op positieve ontwikkelingen, of dit nu de aanpak van flexwerk is of de langzame maar zekere democratisering van de FNV. Op die manier kan het zelfvertrouwen van de leden versterkt worden. Een sterke vakbeweging is er een waarin de leden het voor het zeggen hebben en waarvan de leden verslechteringen en uitstel van executie niet zien als iets positiefs. Zo'n vakbeweging hebben we nog niet, maar er wordt aan gewerkt.

alexdejong[at]grenzeloos.org