Voor we ingaan op de vraag of dit initiatief bijdraagt aan het dichten van de kloof, eerst de vraag: wat is dan die kloof. En dan blijkt er sprake van een complex van verschillende factoren te zijn. Veel mensen houden politiek voor gezien, omdat ze menen toch geen invloed te kunnen uitoefenen. In wezen gaat het om drie hoofdlijnen.
De kloof
In de eerste plaats is er de technocratisering van de politiek. Bewust of onbewust wordt gedaan alsof alle grote keuzen al gemaakt zijn en politiek alleen nog gaat over het technisch beheersen van de afweging van alternatieven. Ten tweede zorgt de hernieuwde nadruk op de overlegeconomie voor het buiten discussie stellen van de machtsverhoudingen die de spelregels bepalen. Tenslotte komen deze twee ontwikkelingen samen met het versterken van de uitvoerende macht ten koste van de rol van vertegenwoordigende organen. In de lokale politiek komt dit tot uiting in een grotere rol van het college van B&W ten opzichte van de uit amateurs bestaande raad.
Er is politiek lef nodig
Om die kloof te dichten is versterking van de rol van de raad tegenover die van B&W niet voldoende. Als je vaststelt dat B&W meer en meer het centrum van het bestuur is, wat overigens in strijd is met de bedoeling van de Gemeentewet, dan is versterking van de rol van de raad als algemeen bestuur tegenover het college als dagelijks bestuur op zich niet slecht. De raad moet besturen op hoofdlijnen, zonder daarbij blijvend bevoegdheden over te dragen. Maar als in die situatie coalitiepartners elkaar op de vingers kijken bij het uitvoeren van een programakkoord, zoals we in Amsterdam tot vervelens toe zien, is er nog steeds geen dualisme. Dan koken de coalitiepartijen hun besluiten voor en komt van een open discussie tussen de hele gemeenteraad en B&W toch niets terecht. Zonder politiek lef geen dualisme, zo leert zowel de tweedekamer als de Amsterdamse raad.
Ook moet een andere politiek meer inhouden dan een gekozen burgemeester en een referendum. De positie van de raad moet versterkt worden en de macht moet zo dicht mogelijk bij de burgers worden gelegd.
De kloof dichten
Om de kloof te dichten stellen wij de volgende veranderingen voor. Ten eerste moet de positie van de raad versterkt worden door raadsleden, zeker in de grote steden, de keuze te geven het raadslidmaatschap als fulltime baan uit te oefenen. Zeker kleinere fracties moeten meer duo-raadsleden kunnen inzetten. Ten tweede moet de politiek helderder worden. We moeten bestuurscoalities kleur laten bekennen. Een duidelijke politieke kleur maakt dat er iets te kiezen valt. Een roodgroen college is in Amsterdam mogelijk (28 zetels van de 45), maar wordt afgehouden door de PvdA. Wat is er tegen een nette rechtse oppositie? Het moet weer normaal worden dat een wethouder die dingen doet, die de raad niet wil, tot aftreden wordt gedwongen.
Ten derde is het van het grootste belang de burgers rechtstreeks bij het bestuur te betrekken. Daarom moet het referendum in ere worden hersteld, zowel correctief als besluitvormend, op initiatief van de burgers. De meerderheid beslist, waardoor wie iets anders wil mensen zal moeten mobiliseren in plaats van te demobiliseren. Burgers zouden ook mee moeten kunnen beslissen over de besteding van de budgetten. Daarbij moet wel aangegeven worden op welk niveau afwegingen worden gemaakt: soms landelijk, soms regionaal, soms stedelijk, soms op wijk- of zelfs buurtniveau.
De burgemeester kiezen
Een gekozen burgemeester moet je zien in het verlengde van deze punten. Als er weer keuzes gemaakt worden door de politiek, de raadszaal een echte arena wordt waarin meningen met elkaar botsen, waarin burgers op veel meer momenten direct kunnen participeren en politieke partijen gedwongen zijn meningen te beïnvloeden te werken, kunnen die politieke partijen weer een stuk interessanter worden. Rechtstreekse verkiezing kan echter tot problemen leiden. Zowel de raad als de burgemeester zijn dan door de bevolking gekozen. De genoemde versterking van de uitvoerende macht zou zelfs een extra impuls kunnen krijgen. Daarom lijkt ons een betere vorm om de burgemeester als eerste wethouder te zien, net als de andere wethouders gekozen door de gemeenteraad.
Herman Pieterson en Ernst van Lohuizen zijn (duo-) raadsleden voor Amsterdam Anders/De Groenen.
Reactie toevoegen