De meest onthullende uitspraken in het onderzoek van de enquêtecommissie de Wit tot nu toe zijn die van Wouter Bos en Nout Wellink die in vrijwel gelijkluidende bewoordingen verklaarden de crisis van 2008 niet te hebben zien aankomen. Met de hen beiden kenmerkende arrogantie voegden ze daar (in de woorden van Wellink) aan toe dat ze zich in goed gezelschap bevonden omdat niemand de crisis had zien aankomen. Niemand. Inderdaad niemand in hun wereldje van bankiers, financiers, accountants en toezichthouders, niemand in het wereldje van gelovigen in het neoliberale sprookje.

Maar daarbuiten? Daarbuiten was al jarenlang een zee aan stemmen die waarschuwden voor de onhoudbaarheid van het neoliberale model. In 1997 waarschuwden 70 Nederlandse economen voor de invoering van de euro, omdat de vorming van een monetaire unie zonder een gemeenschappelijk beleid tot groeiende tegenstellingen zou leiden. Ze hebben overduidelijk gelijk gekregen, maar werden toen als een stelletje wereldvreemde pessimisten terzijde geschoven. Ook internationaal zijn er de afgelopen decennia bibliotheken vol geschreven met waarschuwingen tegen de onbegrensde liberalisering en privatisering en de almacht van de financiële sector. Er zijn grote internationale bewegingen ontstaan zoals ATTAC die pleiten voor het aan banden leggen van de financiële sector. Maar de Bossen en Wellinks van deze wereld waren hier volstrekt doof voor.

Terwijl iedereen met een minimaal inzicht in de economie kon en kan begrijpen dat terwijl de reële economie (daar waar de goederen geproduceerd en verhandeld worden) een gemiddelde groei kent van ongeveer drie procent, er niet in de financiële sector lange tijd een groei van minstens het drievoudige gerealiseerd kan worden. En wie perse niet wilde luisteren naar critici had naar de praktijk kunnen kijken. Want de Amerikaanse hypotheekmarkt waarmee de huidige crisis begon was verre van de eerste financiële zeepbel die knapte. We hebben de Mexico crisis gehad in 1994, de Azië crisis in 1997, de crisis in Argentinië in 1999, de Dot Com crisis in 2001, maar ons in Europa kon natuurlijk niets gebeuren.

Bos en Wellink zijn inmiddels mannen van het verleden. Maar het trieste is dat hun manier van denken nog steeds volstrekt dominant is. Ook degenen die nu aan de touwtjes trekken zitten volstrekt gevangen in het neoliberale paradigma. De wil van de financiële markten is het enige dat geldt, daarvoor moet gebogen worden. De situatie in Europa gaat steeds meer lijken op dat prachtige lied van drs P. waarin een vader in een slee op de Russische steppe achtervolgd door een groep hongerige wolven het ene na het andere kind overboord gooit in de hoop de roofdieren tevreden te stellen, terwijl de wolven, gesterkt door het voedsel, de achtervolging juist steeds fanatieker doorzetten en uiteindelijk de hele familie verorberen.

Voor een werkelijke oplossing van de crisis moet de honger van de financiële markten niet gestild worden, maar moeten die markten drastisch aan banden worden gelegd. De voorstellen daarvoor liggen er al jaren: een belasting op valutatransacties, een verbod op (bepaalde vormen van) speculatie, het oprollen van belastingparadijzen, een verhoging van de belasting op winsten en grote privé vermogens. Kortom het sluiten van het casino. Als dat gepaard gaat met een drastische herverdeling van de rijkdom, een verhoging van de koopkracht van de burgers en een rigoureuze vergroening van de economie is er een weg uit de crisis. Als die weg niet wordt ingeslagen kunnen we de Bossen Wellinks van nu over drie jaar horen verklaren dat ze niet voorzien hadden dat de crisis zo diep zou worden.

Willem Bos