Aan de kern van het beleid van de afgelopen periode wordt niets veranderd. Alle grote 'hervormingen' - zoals de ploeg van Balkenende de afbraak van de verzorgingsstaat noemt - blijven ongemoeid. De aanpassing van de WAO, de bijstand en het zorgstelsel, de privatisering van de zorg, de marktwerking in het openbaar vervoer, het blijft allemaal recht overeind. Ook op andere punten als de JSF, het openhouden van Borsele en een onderzoek naar de inval in Irak heeft de premier zijn poot stijf weten te houden.
Natuurlijk is het niet alleen de verdienste van het CDA. Aan Bos hebben ze een formidabele hulp gehad. Zijn regeerwens was zo groot dat op geen van de punten waarop de PvdA de afgelopen jaren oppositie heeft gevoerd er echt iets gaat veranderen. Er wordt alleen op een aantal punten afgezien van een verdere aanscherping van het neoliberale beleid: geen huurliberalisatie, een iets minder snelle invoering van de marktwerking in de zorg, geen privatisering van Schiphol, versoepeling van de WAO keuringen en meer aandacht voor sociale samenhang.
Het belangrijkste verschil tussen Balkende IV en de vorige versies is de toon. Toen Balkenende begon was die er een van confrontatie: wij hebben een missie en die zetten we door. Zalm’s uitspraak dat hij zou zwaaien naar de demonstranten was daar een duidelijke uiting van. Met de Muzeumplein acties van 2004 werd duidelijk dat de sociale bewegingen en het maatschappelijke verzet niet zo makkelijk in de hoek was te zetten. Toen daar ook nog een nee tegen de EU Grondwet en een geweldige overwinning van de SP op volgde werd het duidelijk dat arrogantie niet de beste grondhouding is.
Op een aantal punten is Balkenende I t/m III er niet in geslaagd om haar plannen door te zetten. De huurliberalisatie, het leenrecht voor studenten (heet dat echt zo) en de Europese Grondwet. In die gevallen wist een actieve beweging de verslechteringen te blokkeren. Dat geldt ook voor het deportatiebeleid van Verdonk. Hier waren het de niet aflatende acties van vluchtelingen organisaties die succes wisten te boeken.
Met het generaal pardon wordt er nu iets gedaan voor een groep schrijnende slachtoffers van het vreemdelingenbeleid maar aan de kern daarvan (de wet Cohen) is niets veranderd. Kortom de toon is anders, het beleid blijft op grote lijnen het zelfde.
'Het is de toon die de muziek maakt' zo luidt een Frans gezegde. Ook in de politiek is dat in hoge mate het geval. Beeldvorming speelt in de politieke arena een belangrijke rol. Balkende IV slaat een verzoenende, zo niet zalvende toon aan. We moeten het vooral samen doen, de burger moet er meer bij worden betrokken.
Voor de sociale bewegingen heeft deze andere toonzetting belangrijke consequenties. Het is een erkenning van het feit dat de lijn Zalm-Verdonk meer problemen heeft opgeleverd dan opgelost. Het is de oogst van de Muzeumpleinacties, het nee tegen de Grondwet, de strijd tegen Verdonk en de steun aan de SP. Maar het betekent niet dat het makkelijker wordt in de strijd tegen de neoliberale politiek. De enthousiaste reactie van FNV voorvrouw Agnes Jongerius op het regeerakkoord maakt meteen al duidelijk waar het gevaar schuilt. De leiding van de vakbeweging is vooral blij dat ze weer mee mag praten. Of dat voor haar achterban (en de flexwerkers waarvoor ze op zou moeten komen) echt iets oplevert is maar de vraag. Dat geldt in wisselende mate ook voor andere maatschappelijke organisaties. (Vergeet niet hoe ook de toppen daarvan vrijwel unaniem achter de neoliberale EU Grondwet stonden).
Alleen als er echt maatschappelijk verzet komt zal na de verandering in de toon ook een verandering in het beleid komen. Dat vraagt veel van de activisten die daar een rol in moeten spelen. Zij zullen een kritische houding ten opzichte van het kabinetsbeleid moeten combineren met een tactische opstelling ten opzichte van de mensen die illusies hebben in het sociale karakter van Balkenende IV. Ze zullen vooral initiatieven moeten nemen die een radicale breuk met de neoliberale politiek combineren met een breed gevoeld ombehagen.
Er zijn verschillende initiatieven waarvan het nu al duidelijk is dat die daar een rol in kunnen spelen. Dat geldt voor de door het Nederlands Sociaal Forum georganiseerde Top van Onderop op 20 mei en de andere acties naar aanleiding van de G8. (Het afdwingen van) een nieuw referendum over een Europees verdrag dat in de plaats komt van Grondwet, de acties van ambtenaren voor het behoud van hun arbeidsplaatsen en voor een fatsoenlijke dienstverlening aan de burgers en dergelijke. Kortom behalve samen leven en samen werken zullen we ook samen moeten strijden.