Boekbespreking: Democratie is meer dan een vorm

Zondag 1 juni: Buitenhof met Antonio Scurati. In de aanloop naar de Europese verkiezingen: onderwerp ‘de democratie’, ‘de rechtsstaat’, hoe je de parlementaire democratie ook noemt. Wat te doen om die te verdedigen? – mijn bewoordingen.

Scurati heeft zijn lauweren verdiend met zijn – wat mij betreft onvolprezen – vier-delige biografie over Mussolini, waarvan de eerste drie in het Nederlands vertaald zijn en de uitgave van de vertaling van deel vier inmiddels is aangekondigd. Buitenhof interviewde hem, onder andere naar aanleiding van zijn onlangs gepubliceerde Fascisme en Populisme. Interessant, dus ik kocht het.

Het boekje is gebaseerd op een toespraak, 29 september 2022, bij Rencontres International in Geneve, enkele dagen na de Italiaanse Kamerverkiezingen, waar Meloni aan de macht kwam. Het heeft drie hoofdstukken: Fascisme (pag. 9-50), Populisme (pag. 51-82), Democratie (pag. 83-91).

De eerste twee hoofdstukken zijn zonder meer de moeite waard. Zeg maar: wat doen de populisten nu, wat niet (systematisch geweld), en wat hebben ze (wellicht onbewust) gemeen met Mussolini. Zeer herkenbaar.

Enigszins verbaasd was ik wel over de passage, waar hij het heeft over de ‘taalrevolutie’ van Mussolini in zijn fascistische dagblad Il Populo d’Italia: ‘Allereerst: korte zinnen. Kort, heel kort, met een elementaire zinsbouw. Elke zin een gedenkwaardige uitspraak, elke zin in zijn geheel te citeren, elke zin een slogan.’ Hij vergelijkt dat met het taalgebruik van Treves, de voorganger van Mussolini bij Avanti, het dagblad van de socialisten. ‘Als u de artikelen van Treves leest, zult u de brisante noviteit begrijpen van Mussolini’s taalkundige populisme. Treves schreef namens het volk, maar deed dat in een geleerd, ontwikkeld, ingewikkeld proza met uitgebreide neven- en onderschikkende volzinnen. Hij schreef dus namens het volk, maar op een manier die het volk maar moeilijk begreep.’ Voorzichtig gezegd: van dat laatste heeft Scurati ook wel een beetje last.

Zonder meer teleurstellend vind ik het hoofdstuk ‘Democratie’. Dat hij die toegewijd is – als parlementaire democratie – leidt geen twijfel. ‘En dan zult u me op dit punt vragen: wat kunnen we doen? Mijn antwoord is heel eenvoudig te geven en heel moeilijk in de praktijk te brengen: we moeten de strijd weer oppakken. (…) Anders gezegd, we moeten het anti-fascisme van onze ouders en grootouders overnemen. Zo’n erfenis komt niet vanzelf, die moeten we verwerven, verdienen, die moeten we ons eigen maken. Maar ik denk ook dat je, om erfgenaam van het twintigste-eeuwse anti-fascisme te worden, het moet vernieuwen. Nu is eindelijk een burgerlijk anti-fascisme mogelijk, een anti-fascisme dat niet sommigen achter correct gekleurde vlaggen laat lopen, maar dat iedereen stelling laat nemen onder de vlag van de democratie. De Europese democratie, liberaal, volledig en doortrokken.’

Inmiddels bijna twee jaar na deze lezing, kwam hij ook in Buitenhof niet verder dan zijn vergelijking met ‘een wijnrank die voortdurende kundige zorg verlangt.’ Welke zorg, sociaal, voor wie, in welke bewoordingen? Burgerlijk anti-fascisme, wat is dat dan? Helaas, geen woord. Na twee jaar Meloni, en ook elders in Europa de opgang van uiterst-rechts en de (openlijke) flirts van niet weinig ‘gevestigde’ (burgerlijke) partijen met uiterst-rechts en/of hun favoriete thema’s had ik toch iets meer inhoudelijks verwacht.

In een wat uitgebreidere en vooral concrete inleiding, bijvoorbeeld. En ook in wat doorvragen hierover in Buitenhof. Helaas.

Desondanks ga ik zijn – inmiddels gelukkig aangekondigde – vierde deel over Mussolini ongezien kopen. En met rode oortjes lezen.

Antonio Scurati, Fascisme en populisme: Mussolini nu (91 pagina’s)

Uitgeverij Podium € 14,99.

Soort artikel

Reactie toevoegen

Plain text

  • Toegelaten HTML-tags: <a href hreflang> <em> <strong> <cite> <blockquote cite> <code> <ul type> <ol start type> <li> <dl> <dt> <dd>
  • Web- en e-mailadressen worden automatisch naar links omgezet.
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.
Uw reactie zal niet meteen verschijnen, deze wordt eerst goedgekeurd door de beheerder.
pagetoptoptop