L’Anticapitaliste: Hoe past de val van Bashar al-Assad in de Arabische Lente?

De val van Bashar al-Assad maakt deel uit van de continuïteit van de revolutionaire processen die in 2011 begonnen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika, omdat het despotische Syrische regime veel van dezelfde kenmerken heeft als andere autoritaire staten in de regio, dat wil zeggen een gebrek aan een democratisch kader en een neoliberale politieke economie die heeft geleid tot de toenemende verarming van de massa's, in een klimaat van corruptie en groeiende sociale ongelijkheid. Meer dan 90 procent van de Syrische bevolking leeft onder de armoedegrens en de rijkdom van Syrië is geconcentreerd in het presidentiële paleis en bij zakenlieden die verbonden zijn aan Bashar al-Assad en zijn familie.

Ter herinnering: in Syrië gingen grote delen van de bevolking de straat op met dezelfde eisen als die in andere opstanden in 2011: vrijheid, sociale rechtvaardigheid en gelijkheid. De overgrote meerderheid van de democratische organisaties en sociale krachten achter de Syrische volksopstand in maart 2011 werden bloedig onderdrukt. In de eerste plaats door het Syrische regime, maar ook door verschillende islamitisch-fundamentalistische gewapende organisaties. Hetzelfde geldt voor lokale alternatieve politieke instellingen of entiteiten die door de demonstranten zijn opgericht, zoals coördinatiecomités en lokale raden, die diensten verlenen aan de lokale bevolking. Toch zijn er in heel Syrië, en vooral in het noordwesten van Syrië, een paar burgergroeperingen, zij het meestal verbonden aan ngo-achtige organisaties, maar hun dynamiek verschilt van die aan het begin van de opstand.

In die context liggen er veel uitdagingen in het verschiet, maar er is tenminste weer hoop. Na de historische aankondiging van de val van de Assad-dynastie, die Syrië sinds 1970 regeerde, zagen we video's van volksdemonstraties overal in het land, in Damascus, Tartous, Homs, Hama, Aleppo, Qamichli, Souïeda, enzovoort, van alle religieuze denominaties en etniciteiten, waarbij standbeelden en symbolen van de Assad-familie werden vernietigd. De slogans uit de begindagen van de volksopstand werden opnieuw gezongen: 'Syrië wil vrijheid' en 'het Syrische volk is één en verenigd'. En natuurlijk is er grote vreugde over de vrijlating van politieke gevangenen, in het bijzonder uit de Saidnaya-gevangenis, die bekend staat als het 'menselijk bloedbad' en waar 10.000 tot 20.000 gevangenen gezten kunnen hebben.

Wat is jouw inschatting van de aard van de krachten die aan het werk zijn?

HTS (Hayat Tahrir al-Cham) is nu de dominante speler in de regio's Idlib en de belangrijkste steden – Aleppo, Hama, Homs, Damascus en Deir ez-Zor. HTS is begonnen aan een relatief belangrijke politieke evolutie sinds de breuk met al-Qaida in 2016 en heeft een groot aanpassingsvermogen en pragmatisme laten zien in overeenstemming met de bestaande materiële omstandigheden om zijn macht te behouden en uit te breiden. HTS heeft de afgelopen jaren ook duidelijk laten zien dat het zich als een rationele kracht wil profileren tegenover regionale en internationale machten om hun dominantie te normaliseren. Dat gaat vandaag de dag door, met enig succes.

Desondanks blijft HTS een autoritaire organisatie met een islamitisch-fundamentalistische ideologie en heeft het nog steeds buitenlandse strijders in zijn gelederen. De afgelopen jaren hebben in Idlib (onder HTS bestuur) talrijke demonstraties plaatsgevonden om het regime en de schendingen van politieke vrijheden en mensenrechten aan de kaak te stellen, waaronder het vermoorden en martelen van tegenstanders.

HTS probeert nu zijn macht over de bovengenoemde gebieden en de centrale regering te consolideren. Het heeft met name een premier van de Nationale Heilregering (uit Idlib) benoemd. Het burgerbestuur van HTS heeft Idlib de afgelopen jaren bestuurd, met een conservatief islamitisch bestuur dat volledig bestaat uit mannen uit of dicht bij de HTS-gelederen. De nieuwe premier zal in elk geval aanblijven tot 1 maart 2025, in afwachting van de start van het grondwettelijke proces.

De HTS geniet relatieve autonomie ten opzichte van Turkije, in tegenstelling tot het Syrische Nationale Leger (SNA), dat onder controle staat van Ankara en de belangen van dat land dient. In recente militaire campagnes dient de SNA opnieuw in de eerste plaats Turkse doelstellingen door zich te richten op gebieden die worden gecontroleerd door de Koerdisch geleide SDF (Syrische Democratische Strijdkrachten), die grote Koerdische bevolkingsgroepen hebben. De SNA, bijvoorbeeld, veroverde de stad Tall Rifaat en de Chahba regio in het noorden van Aleppo, evenals de stad Manbij, voorheen onder het bestuur van de SDF, waardoor meer dan 150.000 burgers ontheemd raakten en talloze mensenrechtenschendingen tegen de Koerden plaatsvonden, waaronder moorden en ontvoeringen.

Van hun kant wordt de SDF, ondanks hun toenaderingspogingen tot HTS, steeds meer bedreigd door Turkije, wiens invloed in Syrië is gegroeid na de val van het Assad-regime. Turkije heeft twee hoofddoelen. Ten eerste wil het Syrische vluchtelingen in Turkije dwingen om terug te keren naar Syrië. Ten tweede wil het de Koerdische aspiraties voor autonomie ontkennen en, meer specifiek, het door Koerden geleide bestuur in het noordoosten van Syrië, het Autonoom Bestuur van Noord- en Oost-Syrië (AANES), ondermijnen, dat een precedent zou scheppen voor Koerdische zelfbeschikking in Turkije, een bedreiging voor het regime zoals het nu is samengesteld.

Er zijn ook verschillende gewapende oppositiegroepen in het zuiden van Syrië, los van HTS en de SNA, die een rol speelden bij de verovering van de hoofdstad Damascus vóór de val van het regime, terwijl de controle van HTS over de Syrische kustgebieden, met name Latakia en Tartus, niet volledig is.

Wat heeft de toekomst voor Syrië in petto?

Alles zal afhangen van het vermogen van democratische en progressieve groepen om zich te organiseren tegenover zowel interne bedreigingen van autoritaire gewapende organisaties zoals HTS en de SNA, als externe bedreigingen van Turkije, Israël, de Golfmonarchieën, Westerse mogendheden en anderen. Het feit dat de strijdkrachten van HTS en SNA overbelast zijn, is een potentieel voordeel voor het organiseren op lokaal niveau. Alleen de zelforganisatie van de volksklasse die strijdt voor democratische en progressieve eisen zal die ruimte creëren en de weg vrijmaken voor echte bevrijding.

Om dat te bereiken moeten veel obstakels overwonnen worden, van oorlogsmoeheid en onderdrukking tot armoede en sociale ontwrichting. Om die eisen kracht bij te zetten zal dat progressief-democratische blok volksorganisaties moeten opbouwen en heropbouwen, van vakbonden tot feministische organisaties, gemeenschapsorganisaties en nationale structuren om ze samen te brengen. Dat vereist samenwerking tussen democratische en progressieve actoren in de hele samenleving. Daarnaast is een van de andere belangrijke taken het aanpakken van de belangrijkste etnische kloof in het land, die tussen Arabieren en Koerden.

Er is nu ruimte, met al zijn tegenstrijdigheden en uitdagingen, voor Syriërs om te proberen het volksverzet van onderop en vanuit alternatieve machtsstructuren opnieuw op te bouwen. En dat is al een grote hoop vergeleken met het verleden.

Dit artikel stond op L’Anticapitaliste. Nederlandse vertaling redactie Grenzeloos.

Grenzeloos redactie: Steun de (her)opbouw van links in Syrië

Zoals Joseph Daher zegt, hangt na de val van Assad de toekomst van Syrië af van het vermogen van democratische en progressieve groepen om zich te organiseren. Een Syrische linkse activist waarmee Grenzeloos al lang contact heeft is nu – na veel jaren van opsluiting en marteling in de kerkers van het bewind en jaren van bittere armoede na zijn vrijlating – begonnen met het opbouwen van een progressief netwerk. Grenzeloos vergaart fondsen om deze kameraad te helpen overleven en actief te zijn nu er hiervoor ruimte is. Zelfs bescheiden bijdragen kunnen op dit moment veel betekenen. Maak alstublieft zoveel mogelijk geld zo snel mogelijk over naar rekeningnummer NL25INGB0005571638 t.n.v. Grenzeloos o.v.v. ‘Solidariteit’ (geen land noemen).