Het gaat om niets minder dan het uittekenen van een nieuwe imperiale wereldorde, in een context die gekenmerkt wordt door enerzijds sterke onduidelijke, asymmetrische tendensen en anderzijds een verpletterende Amerikaanse militaire overheersing.

De inzet van de VS
Hoewel het Amerikaanse leiderschap onaantastbaar leek, werd het toch bedreigd door meerdere 'turbulentiezones'. De Europese Unie mocht dan een politieke dwerg blijven, bevrijd van de 'Sovjet-dreiging' heeft de EU niet langer dezelfde behoefte om onder de Amerikaanse paraplu te schuilen. Ze begon ook punten te scoren in het internationale diplomatieke spel, op het vlak van racismebestrijding en milieu. Maar tijdens iedere gewapende expeditie slagen de VS er in om deze Europese ambities te temperen. Want als de Amerikaanse leiders weigeren om het Kyoto-protocol of het akkoord over bacteriologische wapens te ondertekenen of als ze proberen het internationaal Strafohof te tekkelen, doen ze dat niet omdat ze slecht gehumeurd zijn of uit bekrompen isolationisme. Ze doen dat omdat ze in de geplande wereldorde als eerste allerhande militaire interventies zullen uitvoeren, een energieverslindende (oorlogs)economie onderhouden en bijgevolg ook als eersten strafrechterlijke vervolgingen riskeren. In Azië is de inzet niet minder groot voor de VS. China toont zich een regionale grootmacht met een veel groter potentieel dan Japan. En in Centraal Azië tekent zich een breuklijn af, daar waar Rusland, India, Iran en de Arabische en Moslimwereld elkaar ontmoeten en waar de inzet bestaat uit de controle over de belangrijke energiebronnen en de strategische routes in de regio.
Met de oorlog in Afghanistan slaan de VS meerdere vliegen in één klap. Het land kan zich weer tonen als militaire alleenheerser in de wereld. Bovendien stelt het haar in staat om enkele geostrategische belangen in de regio veilig te stellen, nieuwe uitvalsbases te organiseren en deel te nemen aan een nieuwe verdeling van invloedszones in de regio. De oorlog staat de VS bovendien toe om een nieuwe wapenwedloop te starten, de plannen voor een antirakettenschild af te stoffen en oude akkoorden over kernwapens op te zeggen.
De oorlog dient ook om een technologische voorsprong uit te bouwen op mogelijke rivalen. In het kader van de 'oorlog tegen het terrorisme' wordt de repressieve staat verder uitgebouwd en worden allerhande vrijheidsbeknottende wetten goedgekeurd. De oorlog in Afghanistan kondigt dus een lange termijn conflict aan, waarin alle naties van de wereld geacht worden kant te kiezen, volgens de strikt binaire logica in de speech van Bush op 20 september: 'Je staat aan onze kant, of je staat aan de kant van de terroristen!'

Demonisering
En bij elke nieuwe episode van deze imperialistische kruistocht wordt de militaire macht van de vijand bewust overdreven. Van Sadam Hoessein werd gezegd dat hij over het 'vijfde grootste leger ter wereld' beschikte. Toch bleek dat niet erg zwaar te wegen tegenover de imperiale oorlogsmachine. Milosevic werd als een nieuwe Hitler voorgesteld, maar bleek snel verslagen. De Taliban werd binnen twee maanden verjaagd. Het is een ouwe truc. Het rechtvaardigt een militaire ingreep in naam van de 'politiek van het minste kwaad', als een dringend antwoord op een 'principiële vijand'.
Zij die akkoord gingen met de operaties in de Golf, de Balkan of Afghanistan zouden zich toch vragen moeten stellen over de openlijke veroveringsretoriek. Zij zouden moeten nadenken over financiële markten die steeds meer de vorm van een onpersoonlijke dictatuur aannemen. Een dictatuur met een gewapende arm, die tegenstanders herleidt tot insecten en aan slachtoffers van luchtaanvallen de status van collateral dammage verleent. Sinds de Golfoorlog zijn negentig procent van de slachtoffers bij gewapende conflicten burgers geweest.
In de loop van de Balkanoorlog stelden sommigen dat de term imperialisme versleten was, aangezien de liberale mondialisering de planeet had omgetoverd in één grote homogene markt, waarin er niet langer overheerste landen en overheersende landen zouden bestaan. Nochtans kent deze wereld weldegelijk haar grootmachten. De nieuwe wapenwedloop en de herhaaldelijke militaire interventies maken het steeds moeilijker om dat te betwijfelen.

Overgang
De geopolitieke reorganisatie die nu aan de gang is, wordt niet op vriendschappelijke wijze geregeld. Ze is niet het product van etentjes en onderhandelingen maar van een gewelddadige herschikking van territoria, grenzen, hiërarchieën en overheersingen. De oorlogslogica zat er meteen in vanaf 1989 - sindsdien hebben we een hele reeks echte oorlogen meegemaakt.
De Franse revolutie betekende de overgang van een periode van langzame en zeer langdurige bewegingsoorlogen, naar een periode van nationale oorlogen die ‘kort maar krachtig’ waren. Oorlogen waarbij alle inwoners van een land vijanden worden en het onderscheid tussen burgers en militairen vervaagt. Deze logica van de 'totale oorlog' leidde tot staatsterrorisme. De atoombom op Hiroshima was daarvan de climax en ze luidde een nieuwe periode in van ‘evenwicht van de terreur’ (koude oorlog). De twee laatste decennia werden met de enorme toename van de globalisering en de breuk van het oude evenwicht tengevolge van de verdwijning van de Sovjet-Unie gekenmerkt door een nieuwe overgang. Hoe kan men zich voorstellen dat de verzwakking van de Verenigde Naties niet zou uitlopen op een privatisering en verstrooiing van het geweld? Hoe zou deze fase van wereldwijde privatisering, kunnen ontsnappen aan een 'fragmentarisering van het geweld' en een vermenigvuldiging van het aantal actoren dat zich niet neerlegt bij het geweldsmonopolie van enkele staten?
De theorie van de 'asymetrische oorlog' zoals uitgewerkt door de Amerikaanse strategen sinds 1997 banaliseert volledig het gebruik geweld en wapens en maakt dat er tegenwoordig niet langer alleen in 'laatste instantie' naar oorlog wordt gegrepen. Het wederzijdse risico is verkleind of weggenomen. Ernst Jünger schrijft deze evolutie toe aan de ontwikkeling van de luchtmacht: ‘De chef die 's nachts het bevel geeft om te bombarderen, is niet langer in staat om een onderscheid te maken tussen strijders en niet-strijders en de dodelijke gaswolken treffen alles wat leeft, met de onverschilligheid van een meteorologisch fenomeen.'

Humanitaire oorlogen?
Deze oorlogen, gevoerd in naam van het 'Goede', zijn weldegelijk seculiere kruistochten: 'een civilisatiesstrijd', zoals Bush het omschreef op 20 september. Aangezien het 'absoluut goede' totaal ondefinieerbaar en onhaalbaar is, betreft het hier een oorlog die geen grenzen kent. Bush: 'Onze oorlog tegen het terrorisme begint bij het Al Qa'ida netwerk, maar houdt daar allerminst op. De oorlog loopt pas ten einde wanneer elke terroristische groep ter wereld geraakt wordt en overwonnen is.'
De slachtoffers die vallen, zijn in die opvatting geen politieke subjecten, maar meelijwekkende passieve, pure slachtoffers van een genadeloze botsing tussen het Goede en het Kwade. De grenzeloze gerechtigheid die men vooropstelt maakt dat lynchen voortaan tot de mogelijkheden behoort ('wij willen ze ‘liever dood dan levend’, stelde Rumsfeld) en ook liquideren zonder proces wordt zonder gêne bevolen (ondermeer door Sharon). De Israëlische minister van Binnenlandse Zaken Ouzi Landau aarzelde bijvoorbeeld niet om te verklaren dat ‘heel de infrastructuur van de terreur’ vernietigd moet worden, dat de Palestijnse Autoriteit terug naar Tunesië moet worden verjaagd en dat er een strijd op leven en dood met de Palestijnen gevoerd moet worden. Hij voegde eraan toe: ‘Zolang ze hoop hebben, zal de terreur niet stoppen’.
Marx meende dat oorlog 'een laboratorium van sociale verhoudingen' is. Welke maatschappij zal voortkomen uit deze ‘asymetrische oorlog’? Nu reeds ontsnapt deze in tijd en ruimte onbegrensde oorlog aan de klassieke criteria van de 'rechtmatige oorlog', die pretendeerde bepaalde beperkingen op te leggen en in geval van overtredingen van die regels verantwoordelijken aan te duiden. Er moest respect bestaan voor de verhouding tussen doel en middelen. Dat alles vervalt nu.

Het einde van de oorlog?
Francis Fukuyama stelde, orakelend als altijd: 'de moderniteit is een machtige en zwaarbeladen goederentrein vol koopwaar, die niet zomaar zal ontsporen door de recente gebeurtenissen.' Een uitspraak om versteld van te staan. Maar de Taliban van de Nasdaq houdt vol: 'Wij bevinden ons nog steeds aan het einde van de geschiedenis want er bestaat nog steeds maar één enkel systeem dat de wereldpolitiek blijft domineren: de Westerse liberale democratie'. Zullen dergelijke geloofsbelijdenissen niet nog meer kamikazes doen opstaan? Wie zei ook weer dat een afgrijzelijk einde soms te verkiezen valt boven een eindeloos afgrijzen.
De geschiedenis is niet ten einde, de oorlogen evenmin. Dat zagen we in Kandahar, in Kaboel of in Tora Bora. De grote leugen over het 'definitief uitroeien van het terrorisme', zou wel eens aan de lopende band de kamikazes van morgen en overmorgen kunnen produceren. Wie weet wat er zal groeien uit de Palestijnse wanhoop of uit de Afghaanse ruïnes? Wie kan voorzien wat er groeit uit de vernederingen in de vluchtelingenkampen? Of bij de verslagen strijders van Bin Laden, die door Musharif en co worden ingezet om zich te laten afslachten in Kasjmir?
‘Het komt er op aan niet enkel zijn pijlen te richten op het terrorisme, maar ook op datgene wat het terrorisme voedt: de wereldwijde militarisering vanuit het Westen en de economische wanorde’, schrijft Alain Joxe. Er bestaan helemaal geen twee vijanden, een belangrijke en een minder belangrijke. De tweelingsbarbarij teert op eenzelfde voedingsbodem.

Daniel Bensaïd is professor in de filosofie aan de universiteit Paris -VIII en lid van de Franse sectie van de Vierde Internationale. Het volledige artikel, met de bronvermeldingen, kun je hier lezen.