Herman Michiel van Ander Europa bespreekt in de aanloop naar de Europese verkiezingen een aantal verkeizingsprogramma's van linkse partijen in Europa. Hier de SP. [leestijd 8 minuten]   In ons rondje ‘linksradikale verkiezingsmanifesten kijken’ zijn we na de Belgische PVDA/PTB, het Franse France Insoumise en het Duitse Die Linke bij de Nederlandse SP aanbeland. Als we aan de PVDA de prijs zouden geven van de geslaagde debutant, aan La France Insoumise die van het literair meest sprekende manifest met ook nogal wat bekommernis voor strategische overwegingen, aan Die Linke de prijs van de Gründlichkeit, de generositeit en de totale veronachtzaming van strategische overwegingen, zou een gepaste prijs voor het Europees SP-programma misschien die zijn voor de duidelijkheid. Hier in België hebben Nederlanders soms de naam ‘recht voor de raap’ te zijn; dat wordt niet tegengesproken door deze tekst. De voorpagina geeft al en zeker gevoel voor wat zal volgen: Breek de macht van Brussel! Voor een rechtvaardige EU!  De SP kan niet van devoot ‘europeanisme’ beschuldigd worden, en dat is al een heel pluspunt. Maar geloof degenen niet die beweren dat de SP tegen elke Europese samenwerking is. Of het nu klimaatactie, strijd tegen fiscale concurrentie of gegevensbescherming is, de SP ziet absoluut de noodzaak in van een grensoverschrijdende aanpak op Europese schaal. Geloof evenmin dat de SP in naam van ’s lands belang de ogen zou sluiten voor de weinig solidaire rol die Den Haag speelt op internationaal vlak, als fiscaal paradijs, als overschotland aan de zijde van de Berlijnse exportkampioenen: in het programma worden deze beggar-thy-neighbour-praktijken kordaat van de hand gewezen. Ga er ook maar gerust van uit dat het SP-programma de standaard-bestanddelen bevat van elk links programma, met name een ambitieus klimaat- en milieubeleid, afwijzing van de neoliberale  bezuinigingen, strijd voor sociale rechten (“In een nieuw verdrag leggen we vast dat sociale rechten vóór economische vrijgheden gaan”), neen aan de Europese machtspolitiek, de aanzetten tot een Europees leger en de toenemende  militarisering (over de NAVO wordt gezegd dat we ze “niet moeten achterna gaan”, evenwel zonder echt een uittrede te eisen), een neen aan de vrijhandelsideologie, wat o.a. plaats moet bieden voor een duurzaam landbouwbeleid, enzovoort. Voor vrouwenrechten wordt weinig plaats ingeruimd, maar een programma kun je niet op zijn merites beoordelen door woordtellingen. Dat brengt me nog bij iets anders dat ik wou zeggen op het eind van dit rondje manifestkijken: een partij kun je niet op haar merites beoordelen alleen aan de hand van een programma. Grau, teurer Freund, ist alle Theorie, und grün des Lebens goldner Baum! Dat laatste onder een zeker voorbehoud als het over politieke levensbomen gaat. In wat volgt willen we ingaan op een aantal sterke, en een aantal problematischer punten in het SP-programma. 

Democratie en soevereiniteit

Dat is de kop boven het tweede hoofdstuk En die maakt duidelijk dat, net zoals voor La France Insoumise (LFI), ‘soevereiniteit’ geen taboewoord is voor de SP. Waarom zou dat ook moeten? Waar soevereiniteit te grabbel gegooid wordt is er nóg minder plaats voor democratie. Het zou wel beter geweest zijn als de SP, zoals LFI, uitdrukkelijk vermeldde dat ze het over volkssoevereiniteit heeft, te onderscheiden van staatssoevereiniteit die op zich geen enkele democratische garantie biedt (denk aan het soevereine Spanje … onder Franco). Maar men moet zich in geen geval laten intimideren door de eurospeak over het ‘nationalistisch egoïsme van lidstaten die geen stukje van hun soevereiniteit willen afgeven aan de EU’. Integendeel, omdat het Europees (of internationaal) niveau onvermijdelijk een stuk verder staat van de burgers moeten er juist meer garanties ingebouwd worden voor een democratisch verloop. De SP doet in dat verband een aantal voorstellen die het overwegen waard zijn. Bijvoorbeeld de invoering van een ‘dubbelmandaat’ waarbij een vertegenwoordiger zowel zetelt in het Europees als in het nationaal Parlement. Lidstaten moeten ook kunnen kiezen voor een opt-out als ze bepaalde bevoegdheden niet willen overdragen, tot en met een opt-out uit de euro. Federalisten zullen zeggen dat je zo geen Unie kunt uitbouwen, en ze hebben gelijk. Maar ik ben het eens met de SP als die stelt: “De oplossing ligt niet in een Europese democratie“. Een blik in het verleden spreekt daarover boekdelen. Het ‘afstaan van nationale soevereiniteit’ is in de eerste plaats gebruikt ter versteviging van de kapitalistische belangen, of als je wil: de uitbouw van een markt-conforme democratie. Daarvoor bedanken we feestelijk. De EU afwijzen betekent ook niet dat men internationaal niet kan of wil samenwerken, er zijn vormen van internationale samenwerking genoeg die geen pseudo-staatsapparaat à la EU hebben. Natuurlijk, een solidair duurzaam economisch systeem op Europees vlak zou veel meer vereisen dan enkele internationale verdragen, en alleen kunnen door een zeer innige integratie van wat nu nationale staten zijn (bv. een begroting die een groot deel van het BBP zou beslaan, voor zover het begrip BBP nog veel zou betekenen). Maar in de EU de voorafbeelding zien van een gesocialiseerd continent komt er ongeveer op neer om de NAVO te zien als de voorafbeelding van Immanuel Kants Eeuwige Vrede… Zoals het een partij die met beide voeten op de grond staat betaamt, doet de SP niet alleen voorstellen voor het ideale geval van een totale politieke hertekening van Europa, maar ook voor de reëel bestaande EU van vandaag. Ik vernoemde reeds het dubbelmandaat en de opt-out; verder wil de SP het wetgevend initiatiefrecht aan de Europese Commissie ontnemen en aan de nationale regeringen, nationale parlementen en het Europees Parlement geven. Wat een echte democratisering in Europa betreft doet de SP gelijkaardige voorstellen als de meeste zusterpartijen: de bestaande Europese verdragen moeten verdwijnen en vervangen worden door een nieuw, dat per bindend referendum aan de bevolkingen wordt voorgelegd. 

De euro

Van de vier onderzochte verkiezingsprogramma’s is dat van de SP het duidelijkst in zijn terechte kritiek op de Europese eenheidsmunt, de euro.” De euro heeft op termijn geen toekomst”, zegt de SP en beaamt daarmee wat vooraanstaande economen, waaronder Stiglitz, erover denken. De partij doet geen onverhoedse uitspraken die dan later moeten ingeslikt worden, maar houdt het bij een paar vaststellingen die men te weinig terugvindt in linkse programma’s: “Het fundamentele probleem van de euro is dat zij niet samengaat met de nationale democratie. Daarom moet de weg worden geopend voor alternatieven. Zolang we de euro nog hebben, moet de Economische en Monetaire Unie democratischer worden en zal het regime van verplichte bezuinigingen worden afgeschaft. (…) We stoppen met het tegen elke prijs vasthouden aan de euro.” De SP wijst ook de verplichting af voor elke lidstaat die momenteel nog een eigen munt heeft om de euro als munt aan te nemen. Het is weinig bekend (en de Commissie durft er in deze troebele tijden niet onmiddellijk een punt van te maken) maar elke lidstaat van de EU (behalve de opt-outs Groot-Brittannië, Denemarken en het aparte geval Zweden) moet op termijn tot de euro toetreden. Eurolanden die terug een nationale munt willen moeten voor de SP op een geordende wijze de overstap kunnen maken. Voor de SP moet het kapitaalverkeer aan banden worden gelegd, ‘giftige leningen’ kunnen niet langer als ‘financieel product’ op de markt komen, er is geen sprake van een ‘kapitaalmarktenunie’. Bij geldverruimingsoperaties (‘QE’) van de Europese Centrale Bank moeten lidstaten kunnen bepalen waar dat geld naartoe gaat, bijvoorbeeld naar een nationale investeringsbank. So far so good. Maar ik vrees dat de SP te ver gaat in zijn vertrouwen in nationale oplossingen en de afwijzing van Europees gecoördineerde maatregelen. Zo stelt het programma (pag. 21): “Als banken failliet gaan en gered moeten worden, dan gebeurt dat door de lidstaat en die saneert de bank naar een veilige consumentenbank.” In dezelfde geest wordt een Europees deposito-garantiestelsel en het Europees ‘afwikkelingsfonds’ 1 afgewezen. Welke risico’s burgers van een land lopen dat zijn banken moet redden hebben we in Europa van nabij meegemaakt. Men moet geen EU-fanaat zijn om de oplossing Europees te zoeken.  Er zou bijvoorbeeld de verplichting kunnen komen dat banken bijdragen in een solidair garantiestelsel en afwikkelingsfonds. Die verplichting bestaat zelfs al in zekere zin, maar is op een belachelijke manier ondermaats 2. 

Economisch beleid

Ook over de voorstellen in verband met het sociaal-economisch beleid kunnen gelijkaardige opmerkingen worden gemaakt als die bij de euro. Zeer terechte afwijzing van het ‘Europees Semester’ (waardoor onder andere de nationale begrotingen voorafgaand de goedkeuring moeten krijgen van de Europese Commissie…), van het Stabiliteits-en Groeipact en van het Begrotingsverdrag, zeer terechte eis tot daadwerkelijke erkenning van de sociale rechten. Maar de SP denkt blijkbaar dat het overal zal netjes zijn als iedereen voor eigen deur veegt: “Een socialere EU is vooral een EU die minder ingrijpt in onze nationale democratie, en ons niet hindert in onze eigen keuzes voor een socialer Nederland.” Waar er elementaire solidariteitsmechanismen in de EU bestaan bekritiseert de SP niet hun ondermaatsheid en pleit ze niet voor de uitbreiding of heroriëntering ervan, maar voor de afbouw. “De EU kan een stuk goedkoper” (pag.13). “Cohesiefondsen moeten er alleen nog zijn voor de armste regio’s.” Ik onderstel dat de SP het in feite niet alleen over de cohesiefondsen heeft, want met een budget van minder dan 10 miljard euro jaarlijks voor de armste landen zal er niet veel aan de cohesie (samenhang) veranderen. Neemt men er de andere ‘structuurfondsen’ bij (met het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling, waar echter ook de rijke landen subsidies uit betrekken) dan komt men aan ongeveer een derde van het Europees budget, of ongeveer 0,3% van het Europees BBP. Nul komma drie procent, met dergelijke ‘transfers’ zou het eeuwen duren om de grote ontwikkelingverschillen in Europa af te bouwen. Eerder dan te pleiten voor de vermindering van deze fondsen zou men beter nagaan hoe ze gevoelig kunnen uitgebreid worden en beter besteed; ongeveer 100 miljard gaat nu naar de rijke regio’s … Ook de landbouwsubsidies worden voor de SP op termijn volledig afgebouwd. Natuurlijk moet er een einde gemaakt worden aan de subsidiëring van de agro-industrie en mogen gesubsidieerde Europese landbouwprodukten niet langer de Afrikaanse boeren kapot maken. Maar er zijn heel interessante voorstellen gedaan om door een aangepast subsidiebeleid de transitie naar een duurzame landbouw te ondersteunen 3. Men mag bovendien niet vergeten dat de landbouwsector in landen als Roemenië nog meer dan 20% van de tewerkstelling uitmaakt. Zelfs vanuit een ‘welbegrepen eigenbelang’ hebben we er in West-Europa alle belang bij dat de enorme ontwikkelingverschillen worden weggewerkt. Ze hypothekeren het ontstaan van harmonieuze verhoudingen tussen de landen, kunnen spanningen op de arbeidsmarkt veroorzaken en zijn een doorn in het oog van al wie hoopt op meer rechtvaardigheid, in eigen land, in de omliggende landen en overal. 

Migratie, asiel

De NRC van 23 februari 2019 berichtte dat het migratiestandpunt tot ’verhitte discussies’ leidde op de SP-partijraad van februari. Een groep leden die zich stoorde aan een aantal punten in de ontwerptekst stelde een amendement voor gericht tegen de ‘externalisering’ van de de asielprocedures buiten de EU. Het amendement werd niet goedgekeurd, maar een zeer beduidende minderheid stond erachter (384 tegen, 269 voor, een gewogen stemming met meer gewicht voor grotere afdelingen). Niet zo verbazend, want weinig linkse partijen schrijven zo expliciet dat “economische migranten van buiten de EU alleen kunnen komen als ze een werkvergunning hebben gekregen. Illegale arbeid leidt tot ernstige verstoring van onze arbeidsverhoudingen en dus moeten we dat tegengaan.” Recht voor de raap dus, en een standpunt in een aangelegenheid waarvan we in de bespreking van het programma van PVDA/PTB zegden dat er niet werd op ingegaan. En zeker een standpunt dat lijnrecht ingaat tegen dat van Die Linke, die het heeft over “het foute onderscheid tussen politieke en economische vluchtelingen”. Dat hierover meningsverschillen bestaan ook binnen links moet op zich geen probleem zijn, maar uitspraken van sommige partijverantwoordelijken over “’een vloedgolf van arbeidsmigranten die West-Europa dreigt te overspoelen” zijn onterecht en koren op de rechtse molen. Ook wanneer het over de eigenlijke asielzoekers gaat, vluchtelingen dus die op het Vluchtelingenverdrag van de Verenigde Naties kunnen beroep doen, houdt het programma het op zijn best bij een minimalistische interpretatie.  Volgens de SP “horen lidstaten van de EU asiel te bieden aan vluchtelingen die niet veilig in de eigen regio kunnen worden opgevangen“. Afgezien nog van wat de ‘eigen regio’ is, en wie zal bepalen of opvang aldaar al dan niet mogelijk is, past het volledig in het EU-streven om ons ‘belaagd’ continent af te sluiten voor ongewensten. Dat leidt dan ook tot een van de weinige gevallen waar de SP vierkant achter ‘de macht van Brussel’ staat: “De bewaking van de buitengrenzen van de EU is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van alle lidstaten”. De SP mag dan nog met zoveel stelligheid poneren dat ze “alles op alles zal zetten om de oorzaken van de migratie- en vluchtelingenstromen aan te pakken”, men ontkomt moeilijk aan de indruk dat de partij zich op de morele vluchtheuvel verschanst waar zoveel anderen het al vóór haar deden. De lijst wordt getrokken door Arnout Hoekstra en Jannie Visscher. De volledige lijst vindt u hier.

Voetnoten

1. Door de depositogarantie krijgen spaarders hun geld terug, meestal tot 100.000 €, wanneer een bank failliet gaat. Uit een afwikkelingsfonds worden de nodige bedragen gehaald om een zieltogende bank te ontbinden. 
2. Het afwikkelingsfonds moet op termijn 55 miljard euro bijeenbrengen, een peulschil tegenover de duizenden miljarden die de lidstaten bij de jongste crisis hebben moeten ophoesten. 
3. Zie Ander Europa, Milieuorganisaties voor een ander landbouwbeleid