De volgende dag heerste in de tweede kamer nog dezelfde deemoedige stemming. We zullen de boodschap van de kiezers serieus nemen, we zullen goed luisteren, we zullen ons bezinnen op Europa. De motie van Bommel voor het organiseren van een brede maatschappelijke discussie over Europa werd met grote meerderheid aangenomen.
Inmiddels zijn we een half jaar verder en van die stemming is weinig meer terug te vinden. De brede maatschappelijke discussie werd vier maanden later in het parlement om zeep gebracht. In plaats daarvan gaat het ministerie van Buitenlandse zaken een permanente Europa campagne voeren. Daarvoor zijn vele miljoenen uitgetrokken.
Twee en een half miljoen is bestemd voor het Europafonds waarvoor, 'actoren in de samenleving uitgenodigd worden het kritische Europa-debat blijvend te intensiveren en activiteiten te organiseren die aansluiten bij hun doelgroep.' Welke groepen daarmee bedoeld worden is duidelijk als we elders in de stukken (in de evaluatie van de campagne) een klaagzang lezen over met name de werkgevers en werknemers organisaties die zo veel profijt van Europa hebben maar zich slecht ingezet hebben voor de Grondwet. Zij krijgen nu geld om hun achterban te bewerken. Een tweede doelwit van Buitenlandse Zaken is het onderwijs. Via het project Europa Educatief wordt er materiaal aangeboden om scholieren beter te informeren over Europa.
In plaats van een Brede Maatschappelijke Discussie krijgen we dus Brede Maatschappelijke Propaganda. Om deze propaganda zo effectief mogelijk te maken gaan focusgroepen uitzoeken wat er ten aanzien van Europa leeft onder verschillende lagen van de bevolking. Het rapport Anker, waarin in opdracht van de regering is nagegaan hoe het toch komt dat zo veel mensen nee hebben gestemd, geeft waarschijnlijk aan welke kant het met de propaganda zal gaan. Anker, voormalig lid van het campagneteam van Bill Clinton, maakt duidelijk dat de noodzaak van Europa wel ingezien wordt als die geplaatst wordt in het kader van de bedreiging van de opkomst van India en China.
NRC Handelsblad voorzag haar verslag van het kamerdebat over Europa van de kop: 'In de Tweede kamer is de Grondwet niet dood.' Het is de vraag of men het uiteindelijk werkelijk aan zal durven om alsnog aan te sturen op aanname van de Grondwet. Maar het Europa dat men vast wil leggen wordt ons door de strot geduwd, hoe dan ook. Al dan niet met hulp van 'het gele gevaar'.

Ook het instrument referendum was vanaf 1 juni opeens weer populair in politiek Den Haag. De burger bleek toch heel wat meer in politiek geïnteresseerd dan onder de kaasstolp werd aangenomen. Niemand kon eromheen dat in de campagne meer over Europa was gediscussieerd dan ooit. De kamerleden Duyvendak (GroenLinks) en Dubbelboer (PvdA) grepen het momentum aan om met een wetsvoorstel voor een correctief referendum te komen. Omdat behalve de linkse partijen ook de VVD daar inmiddels een voorstander van is zijn er mogelijkheden. In eerste instantie leek het CDA het te willen blokkeren. Balkenende dreigde zelfs de handtekening die nodig is voor de formele indiening van een initiatief wet niet te zetten. Inmiddels is het kabinet om en bereid om het betreffende initiatief in behandeling te nemen.
Iets van de achtergrond van die draai werd duidelijk in het Europa debat. Daarin bleek dat de regering vond dat de oorlogskas van drie en een half miljoen die ze ter elfde uren voor haar eigen ja campagne had aangesproken nog te gering was. Eigenlijk had het kabinet eerder en over nog veel meer belastinggeld voor haar campagne had moeten beschikken. Blijkbaar gaat men er vanuit dat met onbeperkte financiële middelen referenda wel te winnen zijn. Niet onlogisch voor mensen waarvoor geld de maat er dingen is.

Ondertussen probeert men de Europese trein gewoon door te laten lopen. Op secundaire punten, zoals de hoogte van de afdracht, maakt de regering veel kabaal. Maar bij echt belangrijke zaken zoals de liberalisering van de dienstensector kan het wat haar betreft niet snel genoeg gaan. De uitslag van het referendum wordt volledig aan de laars gelapt.
Om die desastreuze ontwikkeling tegen te houden zijn nieuwe acties en campagnes nodig. De referendum campagne heeft laten zien dat daar een draagvlak voor is.

---

Herstel
Toen ik dit stukje schreef ging ik er van uit dat dat de stellingname van fractievoorzitter van Aartsen voor een referendum en het door de VVD aangenomen liberale manifest waarin ook voor een referendum wordt gepleit betekent dat de VVD voor is. Dat was toch te optimistisch. Inmiddels is het duidelijk dat de VVD fractie tegen het initiatief wetsontwerp zal stemmen.
In mijn stuk heb ik ook niet voldoende duidelijk gemaakt dat er van twee trajecten naar een referendum sprake was. Het eerste was het wetsvoorstel voor een adviserend referendum ingediend door Duyvendak (GroenLinks) en Dubbelboer (PvdA). Omdat behalve CDA en de kleine christelijke partijen nu ook de VVD daar tegen zal stemmen is dat van de baan.
Daarnaast ligt er een initiatief om via een wijziging van de Grondwet tot een correctief referendum te komen. Omdat het hier om een grondwetswijziging gaat moet dit na aanvaarding door het parlement daarna nog eens door een nieuw gekozen tweede kamer bevestigd worden. Dat betekent dat het tot 2011 kan duren voor er weer een landelijke raadpleging plaats vind.

Andere recente artikelen:
Europa
21-11-2005 Bolkestein is nog niet dood
01-01-2005 Stapje vooruit en veel illusies
01-01-2005 Echt wel een overwinning
24-09-2005 Op weg naar een ander Europa
15-07-2005 Welk nee won
15-07-2005 De strijd voor een ander Europa
10-06-2005 Nee! Een stem tegen het neoliberalisme