Het gaat niet goed met mijn SP. En dit doet velen pijn. De electorale tegenslagen die de partij te verwerken heeft gehad, hebben weinig te maken met lage opkomstcijfers, maar vooral met haar koers. De poging om via een meer “volkse”, gecombineerde strategie van sociaal-economisch progressivisme én cultureel conservatisme de weg omhoog te hervinden mislukt zienderogen. De SP staat op een kruispunt en moet keuzes maken.

Tweeslachtig

In een situatie van opkomende, reële dreiging van extreem-rechts in Nederland en de rest van Europa is maar één houding passend: deze onderkennen en bestrijden. Het is een illusie om te denken dat socialisten met het inspelen op thema’s die vooral door nationalisten worden gebezigd – vluchtelingen, arbeidsmigratie en Europa – zonder authentieke analyses en oplossingen, electorale winst kunnen boeken.

Toch geloofde de SP in deze illusie. Partijstandpunten rondom deze thema’s zijn de afgelopen jaren tweeslachtig geweest. Ze bevatten progressieve elementen, maar ook concessies aan rechts, en waren daarom moeilijk te verteren. We hebben geroepen dat de multiculturele samenleving “als ideaal is mislukt”. We herhalen de fouten die we hebben gemaakt jegens Turkse en Marokkaanse gastarbeiders door Poolse arbeiders buiten de deur te willen houden, in plaats van hen zichtbaar te ondersteunen in hun hunkering naar en strijd voor een beter bestaan. Via een omweg pleiten we voor hetzelfde als Baudet en Wilders – strikte regulering van de arbeidsmigratie – zij het dat we aantekenen dat een dergelijk beleid ook in het voordeel is van Poolse arbeiders en hun herkomstland. We zijn niet principieel tegen vluchtelingendeals met Noord-Afrikaanse landen, in de geest van de deal met Turkije, terwijl we weten dat vluchtelingen nooit humaan zullen worden opgevangen in het Afrikaanse kustgebied.

Ander Europa

Rond Europa zien we een vergelijkbare houding. We zijn EU-kritisch en verdedigen de natiestaat met de leuze “Brussel niet de baas”. De kern van onze EU-kritiek zou echter niet gebaseerd moeten zijn op de angst dat Den Haag macht verliest, maar op het gegeven dat de Unie een neo-liberaal en ondemocratisch project is. En daarbij zouden we direct perspectief moeten schetsen door aan te tekenen dat we een democratisch en sociaal Europa met vervagende grenzen – kortom een Ander Europa – altijd zullen verkiezen boven een achter de dijken verscholen samenleving.

Ook onze terminologie heeft regelmatig een conservatieve bijsmaak. We blijven halsstarrig de term “elite” gebruiken, terwijl deze inmiddels volledig is gekaapt door extreem-rechts dat hiermee verwijst naar vermogende én niet-vermogende “kosmopolieten” en andere zogenaamde “verraders” van de Nederlandse culturele eigenheid. Dit terwijl termen als rijk en arm, baas en arbeider toch meer passen in onze kijk op de wereld. Daarnaast onderschatten we de politieke potentie van het opkomende activisme in bijvoorbeeld feministische en anti-racistische hoek en zetten we dit weg als identiteitspolitiek. We focussen ons te veel op one issue-campagnes, zoals het Nationaal Zorgfonds, waarvan we de impact overschatten.

Afgestraft

Bovengenoemde standpunten en stijl zijn niet de producten van het politieke toeval. Zij passen in de sociaal-conservatieve strategie van de afgelopen jaren. De partijtop hoopte met een linkse opstelling ten aanzien van sociaal-economische onderwerpen en een conservatief perspectief op vluchtelingen, arbeidsmigratie en de EU een nieuw en groter kiezerssegment achter zich te krijgen. Gemikt werd op een archetypische, boze witte kiezer die zich nu nog in de invloedssfeer van PVV en Forum voor Democratie zou bevinden. Betwijfeld moet worden of dit kiezerstype bestaat; in de grote, hyperdiverse steden vormt dit in ieder geval niet de meerderheid. Deze sociaal-conservatieve koers is faliekant aan het mislukken, met als nieuw dieptepunt de uitslagen van de Europese verkiezingen.

Het kon ook niet anders lopen. De koers is gestoeld op een miskenning van de realiteit van het electoraat én het eigen kader. Het feit dat ruim 40 procent van het SP-kader zich tegen vluchtelingendeals à la Turkije keerde, was een duidelijk waarschuwingssignaal. Kiezers straften vervolgens de doorzichtige poging om van twee walletjes te eten hard af bij de laatste verkiezingen. Niet de kiezers die thuis bleven, maar progressieve kiezers die een samenhangend alternatief willen dat rechtvaardig is voor witte en zwarte Nederlanders, Poolse bouwvakkers én Afrikaanse vluchtelingen. De conservatieve kiezersgroep die de SP hoopte aan de haak te slaan, hapte niet toe en koos voor het origineel: vooral Forum voor Democratie en in mindere mate PVV. Daarmee is de overwinning van met name de PvdA en GroenLinks bitter genoeg mede gefundeerd op de haperende nationaal-linkse strategie van de SP.

De huidige koers van de SP moet op tafel worden gelegd en vanuit de partijbasis op een open wijze worden besproken. Dit is een absolute voorwaarde om het tij te keren. Een einde aan de tweeslachtigheid en een ruk naar links vormen in mijn ogen de enige weg om uit het dal te klimmen. We moeten bouwen aan een verbindend en internationalistisch socialistisch alternatief in een tijd van mondiale ecologische vernietiging, nationalistische heropleving en brute economische onrechtvaardigheid. Van de SP een knooppunt maken van verzet tegen het neo-liberalisme en extreem-rechts; een alliantie van vakbondsactivisten, anti-racisten, feministen, milieu-, vredes- en mensenrechtenactivisten. Dit is een moeilijke, maar niet onmogelijke opgave. Daartoe heeft de SP voldoende veerkracht en creativiteit binnen haar gelederen.

(Erciyas was raadslid voor de SP in Oss van 2003 tot 2007 en van 2011 tot 2016, en lid van de Provinciale Staten in Brabant van 2007 tot 2010. Dit artikel verscheen eerder in het Brabants Dagblad.)