Er zijn net verkiezingen geweest in Israël. Een van de winnaars van die verkiezingen was de zeer rechtse partij van Lieberman, Yisrael Beiteinu. Hoe zou jij die partij omschrijven? ‘Het is een extreem-rechtse partij, zonder twijfel. Maar hun politieke project is niet veel anders dan dat van Likud. Een paar bijzonderheden van Yisrael Beiteinu verzwakken de partij; Lieberman is een autocraat en heeft banden met de Russische maffia. De reden dat hij nog niet is opgepakt is dat zijn bedrijven op naam van zijn dochter staan, die is 25 en beheert zeven miljoen dollar.
Door zijn radicale standpunten en omdat Yisrael Beiteinu een zekere secularisatie van de maatschappij voorstaat kan Lieberman zich profileren als een rebel tegen het politieke establishment. De gerechtelijke onderzoeken naar Lieberman helpen hem om zich als een underdog en een slachtoffer van het politieke establishment te profileren. Rechts van Yisrael Beiteinu vind je duidelijk fascistische partijen maar die vertegenwoordigen alleen de kolonisten.’

Dat zijn dus religieuze partijen? ‘Inderdaad en daarom stoten deze partijen een groot deel van de bevolking af, waaronder een grote groep die wel op extreem-rechts wil stemmen maar niet religieus is. In die categorie vind je veel Russen en andere immigranten uit de voormalige Sovjet-Unie. Veel van hen steunen Lieberman, veel van zijn stemmers zijn afkomstig uit de lagere middenklasse en de partij heeft ook veel invloed onder jongeren. De afstand tussen de Arbeidspartij en Yisrael Beiteinu is niet zo groot want het hele politieke beeld is naar rechts verschoven. Het grote probleem is niet Yisrael Beiteinu maar Likud, Kadima en de Arbeidspartij: de politieke mainstream van Israël is rechts, racistisch en zeer gevaarlijk. In elk praktisch opzicht is de Arbeidspartij veel gevaarlijker dan Yisrael Beiteinu.

Waarom zeg je dat? ‘Het is heel goed mogelijk dat Ehud Barak de volgende minister van defensie wordt. Barak is namelijk de vertegenwoordiger in de regering van de belangen van het leger. Vroeger was de Arbeidspartij de partij met de beste banden met de heersende klasse, tegenwoordig is dat Kadima, je kan het bijvoorbeeld zien aan de uitslagen in wijken met hogere inkomens, maar de Arbeidspartij en Barak hebben nog steeds sterke banden met het leger. Het spreekt voor zich dat dit niet de sector is met het meeste belang bij vrede.’

Er zijn dus sterke tegenstellingen in Israël zelf, bijvoorbeeld tussen religieuze en seculiere mensen. ‘Ja, maar dit is slechts één van de tegenstellingen. De belangrijkste tegenstelling is die tussen joden en niet-joden. Rond twintig procent van de Israëlische burgers is niet joods. Religieuze kwesties zijn niet meer zo explosief als vroeger maar ze spelen nog wel. Er zijn ook etnische tegenstellingen tussen verschillende groepen Israëlische joden; tussen immigranten uit Europese culturen – dus ook mensen uit de Verenigde Staten of Latijns Amerika - enerzijds en uit andere delenvan de wereld, zoals Arabië of Ethiopië, anderzijds. Ethiopische joden hebben de meeste problemen met discriminatie, bijna evenveel als Palestijnen.’

En klassentegenstellingen? ‘Er zijn tegenstellingen tussen groepen naar gelang inkomens, ik zou ze niet zo snel klassen noemen. Deze tegenstelling neemt vooral de vorm aan van verschillen tussen regio’s. In het centrum is het inkomen gemiddeld veel hoger.’

Waarom zou je de verschillen in inkomen geen klassen-verschillen noemen? ’Omdat die verschillen niet zo veel te maken hebben met de positie van mensen in de economie maar meer met hun geografische locatie. Wij hebben het vaker over de armen, de mensen die buitengesloten zijn van de formele economie. Een van de gevolgen van het Oslo proces en de veranderingen die Israël toen doormaakte is dat veel laagbetaalde banen naar het buitenland verdwenen. Hele gebieden in bijvoorbeeld de Negev waren afhankelijk van eenvoudige industrie maar die vertrok naar Roemenië, India of andere plekken waar de lonen lager waren. De voormalige arbeiders raakten werkloos of kregen banen bij de overheid maar ze raakten hun plek in het productieproces kwijt.’

Waarom heeft juist het meest rechtse zionisme zo’n aantrekkingskracht op vooral Russische immigranten? ‘Hier komen een heleboel zaken samen. Gedeeltelijk ligt de oorzaak in racistische denkbeelden die uit Rusland werden mee genomen en nu gericht zijn tegen Palestijnen. Veel blanke Russen komen uit republieken waar ze een geprivilegieerde groep boven een moslimmeerderheid vormden, ze voelden zich altijd al superieur aan moslims. Daarnaast speelt de reactie op de vooroordelen van een omgeving die de Russen wantrouwt omdat ze immigranten zijn een rol: volgens veel Israëli’s zijn de Russen niet echte joden. De meeste Russen worden daarom extra nationalistisch, ze worden overtuigde rechtse zionisten. Een minderheid radicaliseert naar links. Meer en meer kinderen van Russische immigranten sluiten zich aan bij links, vooral bij de Palestijnse partijen maar ook bij het linkse Hadash, - het front van de Communistische Partij - en bij anarchistische groepen. De verdeeldheid is het gevolg van een immigratie-crisis. Immigratie kan een traumatisch proces zijn, vooral als niet erkend wordt dat het een proces van grote veranderingen is. Lieberman speelt in op een gevoel van; ‘wij zullen laten zien hoe je echt leiding moet geven aan dit land’. Tot zo’n vijf jaar geleden had je partijen voor Russische immigranten, Lieberman is nog een stapje nationalistischer en zijn partij identificeert zich niet als een partij voor immigranten maar voor ‘echte’ Israëli’s’.

En links van de Arbeidspartij? ‘Er zijn drie linkse partijen in Israël. Hadash heeft een grote Arabische meerderheid maar het is een gemengde partij. Ik zou ze linkse sociaal-democraten noemen en ze slagen er in grote groepen mensen op de been te brengen om sociale rechten te verdedigen. Daarnaast heb je de Nationale Democratische Alliantie, een afsplitsing van de Communistische Partij. Dat zijn linkse, Palestijnse nationalisten, vergelijkbaar met Batasuna in Baskenland. En ten slotte is er de Verenigde Arbische Lijst, dat zijn in de eerste plaats Palestijnse nationalisten maar ze hebben een sterk sociaal-democratisch getint profiel. Hadash is de meest dynamische van deze partijen. Hadash won vier zetels in het parlement en minstens één daarvan heeft ze te danken aan joodse kiezers. Dat was de eerste keer sinds 1963 dat de Communistische Partij een parlementszetel wist te behalen op basis van joodse stemmen. Dit was een groot succes. Ook bij verkiezingen in Tel Aviv behaalde een coalitie rond een Hadash kandidaat een heel goed resultaat, een derde van de stemmen. De vraag is wat de partij er mee zal doen. De Communistische Partij kent twee stromingen: een rechtse, quasi-zionistische stroming die het alleen over sociale kwesties wil hebben en niet over de rol van het zionisme. De linkse stroming ziet de onderdrukking van de Palestijnen meer als een kwestie van kolonialisme. De vraag is welke stroming de bovenhand zal krijgen.’

Waar kwam de brede steun voor de aanval op Gaza en eerder de oorlog met Libanon vandaan? ‘Dit kunnen we alleen begrijpen als we zien dat Israël een maatschappij in crisis is; de economie is stabiel maar veel mensen zijn weinig welvarend, er is crisis in de politiek, geteisterd door corruptieschandalen, er zijn de interne tegenstellingen. Er is diepe frustratie als gevolg van het idee dat Israël een grootse natie had kunnen zijn maar eindigde met een verkrachter als president. In zo’n crisissituatie creëert een oorlog, vooral een gewonnen oorlog, een gevoel van zuivering. De tegenstander doet er eigenlijk niet toe. De oorlog wekt nationalistische trots en geeft op die manier mensen weer zelfvertrouwen. Om niet dieper in de eigen crisis en tegenstellingen te verzinken, worden tegenstellingen met buitenstaanders op de spits gedreven. In de eerste plaats natuurlijk de confrontatie met de Palestijnen in de Bezette Gebieden en ten tweede met de Palestijnen in Israël zelf.’

Waar liggen de wortels van de huidige crisis in Israël? ‘In de eerste plaats in het falen van de Arbeidspartij, de partij van Oslo, om de Palestijnen de wet voor te schrijven. De Palestijnen blijven voet bij stuk houden; Israël kan zoveel bombarderen als het wil maar steeds weer falen Israëlische regeringen erin hen hun voorwaarden op te leggen. Na de moord op Rabin volgden regeringen elkaar in hoog tempo op, de meest stabiele was die van Ariël Sharon. Dit was een periode van grootschalige privatisering in Israël, dat altijd een grote publieke sector had gehad, en dit leidde tot corruptie.’

In zijn propaganda doet de Israëlische staat graag alsof zij zeer geëmancipeerd is, vooral vergeleken met de Arabische regimes in de regio. Wat klopt daarvan? ‘Er zijn inderdaad een aantal progressieve wetten, bijvoorbeeld wat de rechten van samenwonende koppels betreft, ongeacht hun sekse. In Tel Aviv heb je een levendige homo-gemeenschap maar zodra je Tel Aviv verlaat kom je in een andere wereld. Tijdens de Gay Pride in Jeruzalem zijn drie mensen neergestoken, het jaar erna waren er 20.000 agenten nodig om nieuwe incidenten te voorkomen. Omdat het leger zo’n grote rol speelt en zoveel mensen wapens hebben, is het aantal vrouwen dat omkomt als gevolg van huiselijk geweld ook groter. In andere landen gebruiken mannen hun vuisten, in Israël hebben die mannen vaak toegang tot wapens. Een ander probleem is drugsgebruik, vooral onder kinderen van immigranten die zich vervreemd voelen van de maatschappij om hen heen. Het leger was altijd de manier waarop al die verschillende mensen die zich joods noemden maar niet eens samen konden bidden via de algemene dienstplicht en steun aan de nationale oorlogen tot één natie gemaakt werden. Het moment dat je het leger inging, was je niet langer een immigrant maar een Israëli. Na het Osloproces nam het aanzien van het leger af.’

Wat zijn de vooruitzichten voor links in zo’n context? ‘Daar kan ik weinig over zeggen. We kunnen alleen maar doorgaan met ons te organiseren en ons te verzetten. Op het moment zijn we goed georganiseerd, linkse partijen en bewegingen werken goed samen. Als we deze samenwerking vol kunnen houden, kunnen we veel bereiken.’