Grenzeloos de wereld begrijpen om de wereld te veranderen

Jongeren in de strijd voor bevrijding

30.05.2024

De aanhoudende studentenprotesten voor Palestijnse bevrijding hebben de kracht van jongerenorganisatie aangetoond. Jongeren hebben door de geschiedenis heen altijd voorop gelopen in de strijd voor sociale en politieke veranderingen.

Dit artikel onderzoekt de politieke aard van jongeren, hun rol in historische strijd, de omstandigheden waarin jongeren vandaag de dag verkeren en de vooruitzichten voor het ontwikkelen van een revolutionair jongerenstreven.

'La barricade ferme la rue mais ouvre la voie.'

[De barricade blokkeert de straat maar opent de weg]. – Studentenprotest mei 1968

De politieke aard van jongeren

Jongeren zijn mensen in de overgang van kindertijd naar volwassenheid. Jongeren hebben te maken met biologie, met de fysiologische ontwikkeling tijdens die leeftijdsperiode, maar het is ook een sociale categorie die bestaat uit de mensen die deze overgang ondergaan [1]. Hoewel ze zeker niet homogeen zijn, hebben leden van die groep vaak gemeenschappelijke sociale gedragingen en perspectieven die gebaseerd zijn op gedeelde ervaringen en materiële realiteiten [2].

Omdat 'jongeren' een sociaal concept is, is het intrinsiek politiek.

Jongeren als terrein van strijd

Jongeren zijn letterlijk de toekomst van de samenleving. Daarom vormen ze een kritiek terrein voor politieke strijd. Zoals Vladimir Lenin ooit zei: 'Wie de jeugd heeft, heeft de toekomst.'

Dat politieke terrein wordt gevormd door bepaalde eigenschappen van jongeren; namelijk dat jongeren in een fase van energieke experimenten, leren en groei zitten. Als zodanig staan jongeren vaak open voor het in twijfel trekken van de status quo, politisering en strijd voor verandering [3]. Hoewel die kwaliteiten heel relevant zijn voor een samenleving die wanhopig op zoek is naar verandering, zijn ze net zo bedreigend voor de heersende klassen [4].

De jongeren als onderdrukte groep

In een poging om jongeren gedwongen te integreren in de dominante economische, politieke, sociale en culturele systemen, worden jongeren geconfronteerd met bepaalde vormen van onderdrukking.

Instellingen – voornamelijk scholen, maar ook het leger – zijn belangrijke mechanismen om jongeren te temmen en in toom te houden. Die instellingen brengen de kapitalistische ideologie over en de vaardigheden die nodig zijn om (gespecialiseerde) loonarbeid te verrichten en, in het geval van soldaten, het imperialisme te verdedigen. Zonder hun toestemming worden jongeren gekneed tot gedisciplineerde arbeiders, geconditioneerd om de status quo te reproduceren [5].

Meer in het algemeen worden onze samenlevingen gekenmerkt door de overheersing door volwassenen. Deze vorm van sociale hiërarchie bevoordeelt volwassenen boven jongeren, maakt hen ondergeschikt en behandelt hen systematisch als het privébezit van hun volwassen voogden [6]. Jongeren worden zowel juridisch als financieel afhankelijk gemaakt van volwassenen, vaak zonder enige zeggenschap over hun lichaam (bijvoorbeeld medische zorg), hun tijdsbesteding of de toekomst van de samenleving [7].

Die systematische ontkenning van economische, politieke en sociale rechten wordt vaak gerechtvaardigd met de onervarenheid, onvolwassenheid en irrationaliteit van jongeren. Door het vermogen van jongeren om te leren en verantwoordelijkheid te nemen af te wijzen, verwerpt dat argument de vertegenwoordiging van jongeren [8].

Jongeren als vertegenwoordigers van verandering

Liberale politici en commentatoren zeggen dat ze het geweldig vinden als jongeren politiek initiatief nemen – zolang het binnen hun kader van sociale aanvaardbaarheid ligt. Ze juichen 'vreedzame' jongerendemonstranten toe als moedig en vastberaden, helden en veranderaars. Als jongeren echter de onderdrukkende aard van het systeem zelf (bijvoorbeeld de investering van universiteiten in genocide en imperialisme) aan de kaak stellen, in twijfel trekken en ertegen in opstand komen, worden ze al snel en met geweld onderdrukt.

Toch bewijzen jongeren keer op keer dat ze een belangrijke rol kunnen spelen in de sociale en politieke strijd. Jongerenbewegingen, vooral studentenbewegingen, hebben vaak gefungeerd als een kompas van bredere maatschappelijke veranderingen [9]. Door hun politieke invloed uit te oefenen, kunnen jongeren de wereld veranderen en dat doen ze ook.

Een onvolledige geschiedenis van jongeren in sociale en politieke strijd

In de geschiedenis van sociale en politieke strijd hebben jongeren een sleutelrol gespeeld, vaak in de voorhoede. Dat is te zien in veel radicale bewegingen, socialistische revolutionaire bewegingen en nationale bevrijdingsbewegingen.

Radicale bewegingen en volksopstanden

De opstanden van 1968 waren in wezen een jongerenopstand. Aangezwengeld door studentenprotesten braken overal ter wereld enorme mobilisaties uit, waaronder in West-Europa, de Verenigde Staten, Pakistan, Tunesië, Mexico, Brazilië en Japan. Als uitdrukking van antikapitalisme, anti-imperialisme en anti-staatsonderdrukking was 1968 een ideologische en culturele revolutie die 'onder de jongeren ontstond, maar zich snel over de hele samenleving verspreidde' [10].

Jongeren toonden hun mobiliserend vermogen opnieuw in de zogenaamde 'Arabische Lente', waar een reeks spontane opstanden bijdroegen aan de omverwerping van regimes in Tunesië en Egypte [11]. Hoewel de macht uiteindelijk werd geconsolideerd door opportunisten in de periode na de revolutie – grotendeels als gevolg van de leiderloze aard van de protesten – was dit 'de eerste keer dat een jongerenopstand autocratische Arabische leiders ten val bracht' [12].

Meer recentelijk, in 2019, mobiliseerden de klimaatstakingen 14 miljoen studenten in meer dan 150 landen, waardoor de afbraak van het klimaat in de sociale en politieke schijnwerpers kwam te staan [13].

Socialistische revoluties en revolutionaire partijen

De Bolsjewieken – leidende kracht van de Russische Revolutie – hadden een aanzienlijke jongerenbasis. In 1907 was 75 procent van de bolsjewistische leden jonger dan 30 jaar – een demografische samenstelling die belangrijk was om de partij te 'bevrijden' van conservatieve tendensen [14]. Tijdens de Russische Revolutie van 1917 vochten duizenden jongeren voor het Rode Leger. En in 1926 had Komsomol – de toegewijde jongerenafdeling van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie – 1,75 miljoen leden [15].

De Black Panther Party (BPP), hoewel niet expliciet een jongerenorganisatie, bestond ook grotendeels uit jongeren, van het basislidmaatschap tot het topleiderschap. G Huey Newton was 24 jaar toen hij samen met de 29-jarige Bobby Seale de BPP oprichtte. Hun eerste rekruut was de 16-jarige Bobby Hutton [16]. De legendarische Pantherleider Fred Hampton was slechts 21 jaar toen hij door de politie werd vermoord.

Veel andere revolutionairen waren jong toen ze een leiderschapsrol op zich namen. Che Guevara, Fidel Castro en Camilo Cienfuegos bijvoorbeeld richtten hun revolutionaire organisatie op in 1955 toen ze respectievelijk 27, 29 en 23 jaar oud waren. Het jaar daarop vertrokken ze vanuit Mexico om het regime van Batista in Cuba omver te werpen.

Nationale bevrijdingsstrijd

In 1925 richtte een jonge Ho Chi Minh de Vietnamese Revolutionaire Jongerenliga op, een marxistisch-leninistische organisatie gewijd aan het opleiden en trainen van toegewijde revolutionairen [17]. Uiteindelijk werden de leden van de Jongerenliga de kern van de Indochinese Communistische Partij – de leidende kracht in de Vietnamese antikoloniale strijd [18].

In Zuid-Afrika waren jongeren 'de belangrijkste anti-apartheidsveranderaars' en fungeerden als leidende kracht voor de nationale bevrijdingsbeweging [19]. Van de African National Youth League in de jaren 1940 en 1950, via Zwart Bewustzijn in de jaren 1960 en 1970, tot het Verenigd Democratisch Front in de jaren 1980 en 1990, organiseerden en reorganiseerden jongeren zich onophoudelijk om de richting van de beweging te verzekeren [20].

Een ander voorbeeld is de Koerdische beweging, die jongeren beschouwt als 'richtingbepalend voor alle revoluties' [21]. Als zodanig is Rojava (West-Koerdistan) ingericht: met jongeren die niet alleen hun eigen autonome raden hebben, maar ook een aangewezen vertegenwoordiging en beslissingsbevoegdheid in gemeenschapsbrede raden [22].

Jongeren hebben ook lange tijd een voorhoederol gespeeld in de Palestijnse bevrijdingsbeweging. George Habash was midden twintig toen hij de Arabische Nationalistische Beweging mede oprichtte [23]. Daarnaast leidt de Palestijnse Jongerenbeweging al jaren de internationale bevrijdingsstrijd – een strijd die wordt voortgezet door de voortdurende studentenkampementen [24].

Dit korte (onvolledige) overzicht toont de centrale en vaak leidende rol van jongeren in de sociale en politieke strijd. Cruciaal is dat in de meeste van de genoemde voorbeelden jongeren georganiseerd zijn onder een expliciete 'jongeren'vlag, wat de kracht van het jongerenbewustzijn laat zien als het als zodanig gemobiliseerd wordt.

De omstandigheden van jongeren nu

Om de potentiële vorming van een revolutionair jongerensubject te beoordelen, moeten we eerst de omstandigheden begrijpen waarin Gen Z (een generatie mensen geboren tussen 1997 en 2012) opereert. Daarom beginnen we met een analyse van de vorige generatie (zij die geboren zijn tussen 1981 en 1996).

De erfenis van millennials

Veel millennials betraden de arbeidsmarkt of waren daarmee bezig rond de tijd van de Grote Financiële Crisis (GFC) van 2007-2008. De GFC had een onevenredig grote impact op millennials: de jongerenwerkloosheid schoot omhoog naar 20,9 procent in 2009 (tegenover 14,5 procent in de periode 2005-2007) [25].

Die schok van economische tegenspoed, versterkt door de daaropvolgende jaren van bezuinigingen, was een vorm van onverwachte neerwaartse mobiliteit voor hoogopgeleide millennials – een aanzienlijk blok binnen de generatie [26]. In plaats van professionele managementbanen moesten die millennials genoegen nemen met onzeker werk, waardoor ze vast kwamen te zitten in een arbeidssituatie met lage lonen [27]. Dat belemmerde de toegang tot traditionele vormen van vermogensopbouw, zoals huizenbezit [28]. Hoewel de arbeidsparticipatie van millennials zich uiteindelijk herstelde, deden hun inkomens dat nooit [29].

Gefrustreerde economische vooruitzichten droegen op hun beurt bij aan de polariserende omstandigheden voor de massaprotesten (bijvoorbeeld Occupy Wall Street), progressieve politieke projecten (bijvoorbeeld Corbyn, Sanders, Podemos, Syriza) en extreemrechtse politiek (bijvoorbeeld Trump, Boris Johnson) die kenmerkend zijn voor de jaren 2010.

Dat is de wereld waarin Gen Z volwassen wordt: een wereld gevangen in samengestelde cycli van crisis, onzekerheid en polarisatie die veel sterker zijn dan wat hun voorgangers hebben doorstaan.

De ervaring van Gen Z

Het GFC-moment van Gen Z kwam in de vorm van de covid-19 pandemie. Covid-gerelateerde schoolsluitingen hadden een impact op 1,6 miljard studenten. Het aantal jongeren dat geen werk had en geen onderwijs of opleiding volgde nam met 1,5 procent toe (het hoogste percentage in 15 jaar) [30]. Gen Z heeft ook grote sociaal-politieke onrust meegemaakt: van de opkomst van extreemrechts tot de volksopstand tegen wit-supremacistisch politiegeweld en de voortdurende genocide in Gaza, om nog maar te zwijgen van een versneld traject in de richting van een onomkeerbare ecologische ineenstorting.

Deze crises hebben op hun beurt de socio-materiële onzekerheid voor Gen Z verdiept. Omdat een eigen huis nog ver weg is, kiest de meerderheid van de mensen tussen 20 en 29 jaar in de meeste OESO-landen ervoor om bij hun ouders te wonen; degenen die particulier huren worden geconfronteerd met torenhoge kosten voor woningen van notoir slechte kwaliteit [31].

Even belangrijk is de crisis in de geestelijke gezondheid van jongeren. De opkomst van sociale media, positief in de zin dat het de macht van bedrijfsmedia heeft afgezwakt, heeft een negatieve invloed gehad op Gen Z door de intensivering van sociale vergelijking [32]. Hardnekkige crises hebben een algemeen pessimisme over de toekomst aangewakkerd – het kenmerk van een generatie in moeilijkheden [33].

Het is binnen deze context dat Gen Z een polarisatie heeft ervaren naar zowel links als rechts. Talrijke studies hebben aangetoond dat Gen Z meer geneigd is het socialisme te steunen dan het kapitalisme in vergelijking met oudere generaties [34]. Zo wil 67 procent van de mensen in het Verenigd Koninkrijk tussen 16 en 34 jaar in een socialistische economie leven [35].

Dat staat in schril contrast met de alarmerende stijging van de jongerensteun voor extreemrechtse partijen. Zo won de Partij voor de Vrijheid (PVV) van islamofoob Geert Wilders de jongerenstem bij de parlementsverkiezingen van 2023 in Nederland, een echo van de trend die is gezet door Fratelli d'Italia in Italië [36]. Even problematisch is de toename van reactionaire sociale opvattingen. Bijvoorbeeld, 16 procent van de mannen van Gen Z in het Verenigd Koninkrijk gelooft dat feminisme meer kwaad dan goed heeft gedaan en overschaduwt daarmee degenen boven de 60 – een zeldzaam fenomeen van generatieregressie [37].

Dit alles is de context van de acties van jongeren die barricades bouwen en vechten tegen de politie voor een vrij Palestina. Hun strijd komt niet uit de lucht vallen, maar vindt plaats in concrete omstandigheden. Met dit in gedachten richten we onze blik op de toekomst.

Naar een revolutionair jongerensubject

Een collectief revolutionair subject worden vereist bewustzijn en actie.

Voor jongeren betekent dit allereerst dat ze zichzelf moeten zien als een onderdrukte groep – een vorm van onderdrukking die alleen maar zal verergeren naarmate de politieke, economische, sociale en ecologische crises verergeren. Organisatoren in het Noorden moeten ook hun positie binnen het ongelijke wereldsysteem begrijpen en anti-imperialisme centraal stellen in hun acties en eisen. Ten tweede is het noodzakelijk dat jongeren hun invloed uitoefenen om radicale veranderingen te bewerkstelligen.

We kunnen een opkomend revolutionair jongerenbewustzijn waarnemen in de voortdurende studentenprotesten voor Palestijnse bevrijding.

Revolutionair jongerenbewustzijn

Jongeren zijn niet betrokken bij strijdbaar protest uit direct materiëel belang. Integendeel, veel jongerenorganisatoren worden geconfronteerd met dure rechtszaken en disciplinaire maatregelen van hun universiteit. Jongeren protesteren eerder tegen genocide vanuit het besef dat het een symptoom is van het zionistische nederzettingen-kolonialisme en het bredere kapitalistische wereldsysteem.

Met dat bewustzijn komt het begrip dat de strijd voor een bevrijd Palestina integraal is aan de strijd voor bevrijding thuis. Zoals Oxford Palestine Action zei in het communiqué van het kampement: 'We kijken naar de Palestijnse strijd, die zal ons allemaal bevrijden.' Uit anti-imperialistisch verzet kan een jongerenbeweging voor eco-socialistische bevrijding groeien.

Revolutionaire jongerenactie

De studentenkampementen laten ook zien dat jongeren hun actie serieus nemen. Organisatoren hebben hun strijdterrein geëvalueerd, interventiepunten geïdentificeerd waar ze materiële concessies kunnen winnen en strategische acties ontworpen die leren van opstanden uit het verleden.

In veel opzichten zijn deze kampementen beter georganiseerd dan protestbewegingen uit het verleden, zoals Occupy Wall Street en Black Lives Matter. Ze hebben bijvoorbeeld duidelijk gedefinieerde rollen (bijvoorbeeld woordvoerders, welzijnsteams, wettelijke waarnemers) en strategieën om tegenprotesten in te dammen. Ze stellen concrete eisen waarover ze kunnen onderhandelen met bestuurders, en ze dringen daar op een escalerende manier op aan om coöptatie of pacificatie te vermijden [38].

Zo kan een collectief revolutionair subject ontstaan: door een integraal proces van studie, organisatie, actie en reflectie. En precies daaarvoor – politiek bewuste jongeren, verenigd in gedisciplineerde anti-kapitalistische strijd – zijn de heersende klassen het meest bang.

Conclusie

Door de diepe tegenstellingen binnen het kapitalisme en imperialisme zullen de crises zich blijven verergeren en versnellen. In hun kielzog zullen de voorwaarden voor de ontwikkeling van een revolutionair subject toenemen.

Daarom moeten we nadenken over de lessen van dit moment en bepalen hoe ze de bredere strijd voor internationale eco-socialistische bevrijding kunnen versterken. Een aantal voorstellen:

1. Escaleer

Op de korte termijn moeten onze acties en eisen gericht zijn op het maximaliseren van de druk op lokale en nationale leiders, regeringen, instellingen en bedrijven om een einde te maken aan het zionistische bloedbad in Palestina.

We moeten de strijd vooruit blijven duwen en ons verzetten tegen zowel liberale pogingen om te de-escaleren als (fascistische) pogingen om ons weg te jagen, of het nu gaat om staatsrepressie of (zionistische) tegendemonstranten. Daarom moeten we elkaar beschermen en radicaal solidair zijn met degenen die te maken hebben gehad met onderdrukking en geweld.

Occupy, escaleer, bevrijd!

2. Breid de strijd uit

Gedreven door imperialisme zijn het zionistische kolonialisme en de genocide in Gaza nauw verbonden met de uitbuiting en onderdrukking van mensen over de hele wereld. We moeten ons verzet actief uitbreiden naar gemeenschappen van werkenden en onderdrukten buiten de jongeren. We hebben gemeenschappelijke vijanden: bazen, huisbazen, de kapitalistische staat, politie, bedrijfsmedia en burgerlijke politici en partijen.

Om collectieve bevrijding te winnen moeten wij – jongeren, arbeiders, verzorgers, telers, ouderen, al diegenen die verlangen naar een andere wereld – ons verenigen tegen onze gemeenschappelijke onderdrukkers!

3. Organiseer je

Studentenkampementen hebben ons waardevolle politieke lessen geleerd over collectieve strijd, van het ontwikkelen van effectieve communicatiestrategieën tot het opwerpen van barricades en het trotseren van politieagenten.

Die real-life revolutionaire experimenten mogen niet verspild worden. In plaats daarvan moeten ze geconsolideerd worden in beproefde organisatievormen met de strategie en structuur om bevrijding te bevorderen op turbulent terrein.

Sluit je aan bij een organisatie – de strijd gaat door!

4. Onderwijs jezelf en anderen

Onze strijd moet zich voortdurend ontwikkelen om de omstandigheden waarmee we geconfronteerd worden zo goed mogelijk het hoofd te bieden We hoeven het wiel van het verzet echter niet opnieuw uit te vinden. We kunnen leren van de rijke revolutionaire geschiedenis en theorie die opzettelijk voor ons verborgen zijn gehouden.

Lees Ghassan Kanafani en Lenin met je kameraden; luister naar podcasts over de Panthers met je broers en zussen, naar rapper Macklemore met je ouders!

'Cours, camarade, le vieux monde est derrière toi!'

[Ren, kameraad, de oude wereld ligt achter je!] – Studentenprotest mei 1968