Hoe kon een extreemrechtse kandidaat de verkiezingen in Argentinië winnen? De bezorgdheid die dat feit oproept, voedt ongetwijfeld een dergelijke vraag over de hele wereld. Een serieuze en diepgaande analyse van wat er de afgelopen jaren in ons land en in de wereld is gebeurd, liet een dergelijke mogelijkheid zien, die uiteindelijk werkelijkheid is geworden. Het is belangrijk om de redenen te begrijpen en tegelijkertijd de mogelijke perspectieven.

Het marxisme leert ons geen genoegen te nemen met uiterlijkheden, maar diep in te gaan op een fenomeen zonder de oorzaken en gevolgen ervan te fragmenteren. Het volgen van die methode is essentieel als we echt willen begrijpen wat er gebeurt en de vooruitzichten van wat komen gaat willen waarnemen. Tegelijkertijd is het belangrijk om het fenomeen in zijn geheel te analyseren, in zijn context geplaatst en zonder oorzaken en gevolgen te fragmenteren, om alles dialectisch met elkaar in verband te brengen om het waarom van het heden en de tekenen van de toekomst beter te begrijpen.

Op het eerste gezicht stond een extreemrechtse kandidaat die de genocide van de militaire dictatuur in Argentinië ontkent en die voorstander is van zware bezuinigingsmaatregelen en privatisering van alles wat publiek is, tegenover een peronistische kandidaat, Sergio Massa die in zijn campagne zei de democratie, sociale rechten en de publieke sector te verdedigen.

De Argentijnse versie van progressieve mislukking

Het is juist een kwestie van begrip dat dit laatste alleen in schijn en in campagnetoespraken waar was. In werkelijkheid was de kandidaat Massa, vertegenwoordiger van een rechtervleugel die bevriend was met het Witte Huis en gesteund werd door alle vleugels van het peronisme, inclusief het Kirchnerisme, de meest zichtbare vertegenwoordiger van een vier jaar durende regering, die een eindeloos aanpassingsbeleid doorvoerde dat was overeengekomen met het IMF. Hij had ook een illegale schuld van 50 miljard dollar gelegaliseerd die Macri tijdens zijn presidentschap van 2015-19 was aangegaan.

Deze opstelling van het peronisme is niet nieuw en ook niet toevallig. Laten we niet uit het oog verliezen dat het peronisme al meer dan zeventig jaar de belangrijkste partij en de steunpilaar van het Argentijnse burgerlijke regime is. Na de Argentinazo in 2001 moest het zijn manier van praten bijstellen vanwege de crisis en de ontevredenheid van de massa's, maar de essentie is altijd hetzelfde gebleven: het garanderen van de bestuurbaarheid en de kapitalistische winst. Tegelijkertijd hebben de mainstream media het aanpassingsbeleid gebruikt om haar huidige mislukkingen in verband te brengen met links en zo de rechtse oppositie te bevoordelen.

Om terug te komen op het regeringsplan van het peronisme tussen 2019 en 2023: het economische en sociale resultaat van de bewust gekozen koers was niet democratisch, niet gericht op de verdediging van sociale rechten, noch de versterking en verbetering van de publieke sector. Het was het verlies van nationale soevereiniteit, het maand na maand moeten volgen van de adviezen en bezuinigingen van het Internationaal Monetair Fonds, terwijl het tot een kwalitatieve sprong leidde in de toename van armoede tot meer dan 40 procent van de bevolking. Deze sociale catastrofe in combinatie met een inflatie van meer dan 140 procent per jaar en een gedevalueerde nationale munt hebben bijgedragen aan een klimaat van onzekerheid en instabiliteit.

Het gevoel niet te kunnen leven, de onmogelijkheid voor een loontrekkende om de eindjes aan elkaar te knopen, het einde van de droom om een eigen huis te bezitten, de moeilijkheden voor jongeren om te studeren omdat de crisis hen snel dwingt om te gaan werken. Die kritische combinatie heeft zich ontwikkeld onder een regering met figuren die spreken vanuit een progressieve en centrum-linkse positie en beweren aan de kant van de mensenrechten en sociale rechten te staan.

Het toeval wil dat de meerderheid van de bevolking uiteindelijk genoeg had van een peronistische regering, die verondersteld werd een einde te maken aan alle slechte dingen die Macri tijdens het voorgaande presidentschap had gedaan, en wat Alberto Fernández deed verslechterde alleen maar de al bestaande sociale en economische levensomstandigheden. De meerderheidvan de bevolking had het gevoel dat het een progressieve regering was die hun leven ruïneerde.

Dat diepgaande proces voedde de opkomst van een extreemrechts politiek fenomeen, met een vertoog tegen politici die rijk worden en liegen: 'de kasten'. Dat bevorderde een crisis en een breuk tussen de traditionele politiek en de massasectoren en gaf tegelijkertijd aanleiding tot een nieuw fenomeen. En aangezien het falen van de regerende partij verband houdt met het progressieve discours, krijgt het nieuwe dat ontstaat ruimte op extreemrechts. Zo kreeg een politieke verandering vorm die gebaseerd was op een mengeling van een verschuiving naar rechts in het bewustzijn van een deel van de bevolking met een andere component van bestraffing en woede, die alleen maar een einde wilde maken aan de huidige regering. En het peronisme met een nederlaag achterlatend, als nooit tevoren.

De stem voor Milei doorkruiste de verschillende sociale klassen en verzamelde ontevredenheid van alle kanten. Hij zal nu proberen om de verkiezingssteun in de eerste maanden van zijn regering te gebruiken om zijn economische project door te voeren. Dat is nog niet helemaal duidelijk omdat ze nog aan het kijken zijn wat ze echt kunnen doen, hoewel ze zullen beginnen met een sterke en klassieke bezuiniging en privatisering van sommige sectoren. Voorlopig zullen ze geen vooruitgang zullen boeken om de Amerikaanse dollar als munteenheid van het land in te voeren, wat een van hun campagnebeloften was. Zijn eerste reis naar de VS, gemaakt in de dagen vóór zijn inauguratie, bekrachtigt zijn internationale positie aan de zijde van het imperialisme.

En de integratie van leiders van Macri’s politieke partij in belangrijke domeinen zoals economie, veiligheid en arbeid, is de voorbode van een gezamenlijke regering waarachter het regime de mogelijkheid op het spel zet om een nieuwe kracht te consolideren die de structurele veranderingen zal proberen door te voeren die de grote bourgeoisie al jaren eist en die niemand tot nu toe heeft kunnen garanderen. Een extreemrechtse president, met een klassieke rechtse politieke partner uit een traditionele bourgeoisfamilie zoals Macri, zijn een garantie om opnieuw te proberen de routekaart van de grootkapitalisten te volgen, wat niet betekent dat ze de garantie hebben dat ze dat ook zal lukken. De afstand tussen hun verlangens en hun prestaties zal zich afspelen op het terrein van politieke- en klassenstrijd, niet van intenties en toespraken.

Een wereldwijd fenomeen

Laten we niet vergeten dat dit fenomeen, dat de diepgewortelde onvrede van de bevolking uitdrukt, niet nieuw is en ook niet specifiek is voor Argentinië. Het is een wereldwijd fenomeen met uitingen in ons continent en met de steun van grote dominante media, wordt het uitgebuit voor het bevorderen van rechtse en extreemrechtse opties. En er zijn ervaringen die begonnen met het wekken van verwachtingen en als ze mislukken, maken ze de verschuiving naar rechts mogelijk. 

Neem bijvoorbeeld het Bolivarisme in Venezuela, ongetwijfeld het belangrijkste proces aan het begin van de 21e eeuw, dat een verschuiving naar links teweegbracht en zich ontwikkelde met de opkomst van Chávez en zijn onmiskenbare regionale politieke invloed. Het was een vorm van links nationalisme en was de promotor van grote verwachtingen voor verandering. Op basis van een sterke mobilisatie slaagde hij erin om grote sociale winsten te boeken, zonder de onderliggende kapitalistische structuur die Venezuela regeerde te veranderen of te breken met het olieafhankelijke model.

Na zijn dood was de terruggang van het Bolivarisme totaal, regressief en anti-arbeider tot het het geconsolideerde Madurisme van vandaag bereikte, een totalitair, repressief regime, met verrijking en corruptie geboren uit de staat en in alliantie met de grote bedrijven voor de miljoenen wisten in de olie-industrie. Een regime dat vandaag de dag het leven praktisch onmogelijk maakt voor de meerderheid van de bevolking. In dat decadente proces, dat een aantal kenmerken heeft van het eveneens regressieve Nicaragua, treedt rechts op met zijn massamedia en slaat als geheel toe op het geweten van miljoenen mensen in dit werelddeel, waardoor links verbonden blijft met die mislukking. Die teleurstellende ervaring voedt ook de zoektocht naar oplossingen op andere manieren.

De opkomst van het Bolsonarisme in Brazilië had ook soortgelijke symptomen in zijn oorsprong: een regering van de PT met een centrum-links discours en met eerst Lula en later Dilma Rousseff, die een liberaal economisch model beheerde in volledige overeenstemming met de grote bedrijven wat tot grote sociale protesten leidde, zoals we ons herinneren zelfs tijdens het WK voetbal dat in dat land werd gehouden. Bolsonaro werd president door munt te slaan uit die ontevredenheid tegen de toenmalige regering en tegen alle professionele politiek. 

Als we naar Europa kijken, zien we hoe in het afgelopen decennium rechtse regeringen of de extreemrechtse premier van Italië opkwamen, te midden van een diepe economische en sociale crisis. En het is geen toeval dat dat gebeurde nadat jaren geleden een kracht binnen hervormingsgezind links, Syriza in Griekenland, zijn belofte van verandering verraadde en zijn land in de handen van de trojka (Europese Centrale Bank, IMF en Europese Commissie) liet vallen, wat een economische en sociale ineenstorting veroorzaakte. Die mislukking raakte het geweten van miljoenen Europeanen, verhinderde een sprong naar links en maakte dialectisch nieuwe zoektochten naar rechts mogelijk.

We kunnen dus in de recente overwinning van Milei geen uniek of origineel proces zien, maar een nieuwe manifestatie, met Argentijnse kenmerken, van hetzelfde politieke proces dat verband houdt met de onvervulde beloften van progressieve regeringen in het kader van een wereldwijde kapitalistische crisis die geen ruimte laat voor kleine hervormingen. De diepe sociale en economische crisis vraagt om radicale maatregelen die de belangen, van degenen die het meest hebben, aanvallen. Het progressivisme heeft nooit zulke maatregelen genomen en zal dat ook nooit doen. En dus bouwt het aan zijn eigen nederlagen in verschillende landen en wordt het rechtstreeks verantwoordelijk voor het faciliteren van grotere politieke ruimtes voor degenen die electoraal opklimmen aan de rechterkant. 

We zouden ons kunnen afvragen waarom, te midden van deze mislukkingen, het niet van links komt dat nieuwe fenomenen met massaal gewicht aan het groeien zijn. Het antwoord ligt in dezelfde analyse. Voor miljoenen mensen, in hun bewustzijnstoestand met niveaus van achterlijkheid, verwarring en verkeerde informatie, lijkt 'links' iets gemeenschappelijks met deze progressieve regeringen die falen. Dat wil zeggen dat ze het slechte leven dat ze leiden in verband brengen met vermeende linkse of centrumlinkse projecten. Dat betekent dat, als het aankomt op het zoeken naar nieuwe oplossingen, ze helaas van rechts komen. 

Aan dat centrale fenomeen moeten we toevoegen dat echt antikapitalistisch en socialistisch links, zoals het Frente de Izquierda de Argentina waar we deel van uitmaken in de MST, een belangrijke speler is, een verovering van eenheid van links die zijn electorale basis heeft behouden, vooruit is gegaan in zijn parlementaire vertegenwoordiging en dat doet door het verdedigen van een project van klasse-onafhankelijkheid voor een arbeidersregering. Maar die positie is niet genoeg om ons als alternatief te laten verschijnen voor miljoenen mensen. We nemen een prominente plaats in de voorhoede in en hebben een respectabele politieke ruimte te verdedigen, maar er is geen sprake van een kwalitatieve sprong.

Naar onze mening is dat te wijten aan bepaalde sektarische en dominante visies , terwijl er juist behoefte is aan openheid en een oproep om die ruimte te versterken door alle beslissingen te democratiseren en de stemmen en ideeën te versterken tegenover een bevolking die teleurgesteld is in het progressivisme. Deze ideeënstrijd vindt plaats binnen de partij, waar wij een vleugel vormen die zich inzet voor deze essentiële veranderingen.

Instabiele perspectieven

Deze context, die we in zijn volle omvang analyseren, houdt ook rekening met het feit dat de nieuwe Argentijnse president, juist vanwege zijn ontstaansgeschiedenis en de redenen voor zijn opkomst, geen organische wortels heeft in de bevolking, geen georganiseerde politieke kracht en geen van tevoren opgesteld globaal plan heeft. Hij ziet en test waar hij naar toe moet. Hij zal dat zeker doen met meedogenloze en klassieke bezuinigingen, nu gebaseerd op een soort co-regering met Macri, die hij nodig heeft om enige kracht te geven aan zijn regeringsplan en zijn relatie met de grote bourgeoisie. En als ze erin slagen om hun maatregelen door te drukken, zullen we ook getuige zijn van een poging om naar een meer autoritair regime te gaan als garantie om hun hele plan erdoor te krijgen, iets waarvan het niet duidelijk is dat ze erin zullen slagen. Net als andere rechtse presidenten, zoals Bolsonaro, kan hij het moeilijk vinden om zijn harde bezuinigingsmaatregelen door te drukken en uiteindelijk zichzelf verzwakken.

Aan de nabije horizon gloort echter geen rust. Er zal meer sociaal verzet komen, confrontatie met zijn eerste maatregelen, echte protesten van onderop en mogelijk meer sociale polarisatie, ook op straat. Want de regering begint haar aanhangers te vragen om niet stil te blijven zitten. Ze moedigt botsingen en sociale confrontaties aan als nooit tevoren.

Als socialisten en antikapitalisten houden we rekening met het gevaar van alles wat deze regering gaat doen en bereiden we ons serieus voor om het hoofd te bieden, zonder een zwarte of pessimistische toekomst te zien. We geloven in de kracht en ervaring van onze arbeiders en jongeren. We erkennen de wil van miljoenen om die koers te bestrijden en niets staat op voorhand vast. De toekomst zal beslist worden in de klassenstrijd. Daar zijn we geen toeschouwers of analisten, maar directe acteurs, hoofdrolspelers. En we zullen alles geven om dit ultrarechtse regime te stoppen, iets wat het progressivisme wederom niet zal doen. 

De kansen van links

Op politiek vlak breekt er ook een nieuw tijdperk aan, ver weg van de herhaling van de schadelijke ervaringen van het peronisme, dat in zijn ergste crisis ruimte kan laten voor de opkomst van nieuwe fenomenen aan de linkerzijde. In een recent artikel van Mariano Schuster en Pablo Stefanoni wijzen ze erop dat 'het Argentijnse progressivisme nu geconfronteerd wordt met de noodzaak om de balans op te maken van deze jaren; de noodzaak om zichzelf opnieuw uit te vinden in een nieuwe politiek-culturele context: een potentiële reactionaire golf'. We weten niet wat het progressivisme en de verschillende vleugels van het peronisme zullen doen; in feite weten ze zelf niet wat ze in de nabije toekomst moeten doen. 

We weten wel, omdat de historische ervaring dat ondersteunt, dat het niet door vast te houden aan mislukte ervaringen met het progressivisme is dat er nieuwe en betere voorwaarden voor positieve verandering zullen ontstaan. Er is iets nieuws en alternatiefs nodig en wij van links zullen een enorme politieke kans krijgen als we ons weten te positioneren op het nieuwe politieke toneel dat zich aan het openen is. Want uiteindelijk zal de enige oplossing voor de grote sociale problemen komen met krachtige inhoudelijke maatregelen, die de macht en de winsten van degenen die het meest hebben aanvallen en al onze middelen in handen geven van de werkenden en de meerderheid van de bevolking. En alleen links stelt zo'n oplossing voor en het zal de enige politieke sector zijn die Milei echt op alle gebieden zal bestrijden . 

Op dit moment in Argentinië moeten antikapitalisme en socialisme een kwalitatieve politieke sprong durven maken om zichzelf te transformeren in iets superieurs, in een echt machtsalternatief. In de politieke polarisatie die op komst is, moet elke rem die we op Milei zetten teruggekoppeld worden met een politieke stap voorwaarts door het Frente de Izquierda Unidad. Ons front moet substantieel veranderen en verbeteren, openlijk een beroep doen op duizenden teleurgestelde arbeiders en jongeren, intellectuelen, arbeids- en sociale leiders, milieu-, mensenrechten-, gender- en jongerenorganisaties. Er komt een nieuw land en er is een nieuw Links Front nodig. Dat is ook een essentiële uitdaging en een onmisbare taak, als we de weg willen bereiden om uit Milei te komen.

Dit artikel stond op Spectre. Nederlandse vertaling redactie Grenzeloos.