De Universiteit van Keulen heeft het geplande gasthoogleraarschap van filosofe Nancy Fraser geannuleerd nadat bekend werd dat ze een pro-Palestijnse brief had ondertekend. In haar eerste interview na de annulering zegt Fraser dat Duitsland haar er niet van zal weerhouden om op te komen voor Palestina.

De bekende filosofe Nancy Fraser zou in mei van dit jaar het Albertus Magnus professoraat aan de Universiteit van Keulen bekleden. Maar eind vorige week werd ze abrupt afgezegd door de rector van de universiteit, Joybrato Mukherjee, omdat ze afgelopen herfst een pro-Palestijnse solidariteitsbrief had ondertekend. In dit interview met Hanno Hauenstein spreekt Fraser zich voor het eerst hierover uit.

De Universiteit van Keulen heeft u ontheven van het Albertus Magnus professoraat. Wat moest dat inhouden?

Het professoraat hield een meerdaags bezoek in en openbare lezingen onder auspiciën van een programma dat gewijd zou zijn aan open uitwisseling. Ik besloot lezingen te geven over mijn huidige boekproject over de drie gezichten van arbeid in de kapitalistische samenleving, een onderwerp dat niet direct te maken heeft met Israël of Palestina. Ik had hard gewerkt om die lezingen te schrijven. Ik had trouwens ook een duur vliegticket gekocht.

Kunt u me vertellen hoe de annulering verliep?

Een paar dagen geleden kreeg ik een e-mail van een professor in Keulen, Andreas Speer, die deze evenementen organiseert. Hij vertelde me dat hij net had gehoord dat de rector van de universiteit zich zorgen maakte over het feit dat ik in november de verklaring 'Filosofie voor Palestina' had ondertekend en hij wilde dat ik mijn standpunt zou verduidelijken. Ik dacht, wat een lef! Ik bedoel, wat gaat het hem aan hoe ik over het Midden-Oosten denk? Ik ben een vrije vrouw, ik kan ondertekenen wat ik wil.

Aan de andere kant wilde ik niet te confronterend zijn. Dus schreef ik terug en zei: natuurlijk zijn er veel verschillende meningen over Palestina en Israël, en er is veel pijn aan alle kanten, inclusief pijn die ik zelf als Jood heb ervaren. Maar over één ding kunnen we het niet oneens zijn. Ik citeerde een zin uit een verklaring die de rector van de universiteit op de website van de universiteit had geplaatst, over het belang van een open en respectvolle discussie. Dus, zei ik tegen de heer Speer, verzeker de rector dat hij absoluut op mij kan rekenen als het gaat om een open en respectvolle discussie.

Ik dacht dat daarmee de zaak wel opgelost zou zijn. Maar in feite ontving ik slechts één of twee dagen later een rechtstreekse e-mail van de rector waarin hij zei dat hij geen andere keuze had dan de uitnodiging in te trekken. Er staat expliciet, zwart op wit, dat ik ben gecanceld omdat ik die brief heb ondertekend en daar geen afstand van heb genomen in onze latere communicatie.

Wat was het belangrijkste twistpunt? Het gebruik van de woorden apartheid en genocide? Of de boycot van Israëlische instellingen, waar de brief de lezers toe uitnodigt?

Ik weet het echt niet, want ik heb geen verdere uitleg gekregen. De rector heeft me wel een telefoon- of videochat aangeboden waarin hij zijn standpunten verder zou toelichten. Daar heb ik niet op gereageerd. Dit is een publieke zaak. Ik denk dat we allemaal onze mening moeten geven. Het is dus aan hem om dat toe te lichten. Er staat nu ook een verklaring op de website van de universiteit. Voor mij lijkt dit allemaal een rookgordijn. Het is een duidelijke schending van het beleid van de universiteit zelf en van de waarden waarop ze zich beroepen met de naam Albertus Magnus.

Die waarden zijn precies de waarden van academische vrijheid, vrijheid van mening, vrijheid van meningsuiting en open discussie. Wat voor ingewikkelde rationalisaties er ook worden gegeven waarom deze procedure die waarden niet zou schenden, ze klinken mij hol in de oren. Dit geeft ook een heel sterk signaal af aan alle mensen op de universiteit en aan wetenschappers over de hele wereld: als je bepaalde meningen over bepaalde politieke onderwerpen durft te uiten, ben je hier [in Duitsland] niet welkom. Het heeft een ijzingwekkend effect op de vrijheid van politieke meningsuiting.

Als u zegt dat dit een schending is van het universiteitsbeleid, gaat u dan juridische stappen ondernemen?

Ik heb erover nagedacht. Het is niet mijn prioriteit. Ik sluit het ook niet uit. Maar eerst en vooral wil ik mensen ervan overtuigen dat dit echt een schandalig geval is van iets wat volgens velen een veel bredere trend is in het Duitsland van nu. Mensen in machtsposities aan Duitse universiteiten en kunstinstellingen en diegenen in de Duitse federale regering die hen in dit opzicht aansporen, zouden twee keer moeten nadenken. Ze schenden duidelijk algemeen aanvaarde academische – en, eerlijk gezegd, grondwettelijke – normen over politieke vrijheid en vrijheid van meningsuiting. Dit zal de Duitse academie aanzienlijke schade berokkenen.

Gezien alleen de meest recente geschiedenis van publieke verontwaardiging en annuleringen in Duitsland, lijkt u zich in goed gezelschap te bevinden. Er waren de gevallen van Masha Gessen, Ghassan Hage, Judith Butler en verschillende anderen. Velen van hen zijn, net als u, Joods. Maakt u zich hier zorgen over?

Niet voor mezelf. Ik zit in New York en heb een enorme hoeveelheid steun, waaronder een heel sterke brief van de rector van mijn eigen universiteit aan de New School, Donna Shalala, die opent met de geweldige zin 'Albertus Magnus zou ontzet zijn geweest!'.

Ze merkt op dat het bijzonder verontrustend is voor een Duitse instelling om een lid van de faculteit van de New School te schrappen, die niet alleen Duitse geleerden die het fascisme ontvluchtten als individuen heeft gered, maar ook een ruimte heeft gecreëerd voor het voortzetten van de kritische theorie die in Duitsland was weggevaagd. De New School heeft net zo goed aan dat gedachtegoed bijgedragen als ik persoonlijk. Dit is dus een belediging voor de New School en ook voor mij. Maar belangrijker nog, het is een schending van de normen van academische vrijheid.

Denkt u dat dat een trend is?

Ja, en ik maak me grote zorgen. Ik zie dit als een koorts die Duitsland en in mindere mate Oostenrijk in zijn greep heeft. Het is iets heel schadelijks. Ik denk ook dat het zo belangrijk is dat Duitsers iets begrijpen van de complexiteit en breedte van het Jodendom, zijn geschiedenis, zijn perspectief. Ze onderschrijven als het ware dat idee van een onvoorwaardelijke belofte van trouw aan Israël, dat dat de Duitse verantwoordelijkheid is – onvoorwaardelijke steun voor de staat Israël.

Gezien wat Israël op dit moment aan het doen is, is dat een verraad aan wat ik de meest belangrijke en gewichtige aspecten van het Jodendom zou willen noemen als een geschiedenis, een perspectief en een gedachtegoed. Ik heb het over het Jodendom van Maimonides en van Baruch de Spinoza, van Sigmund Freud, Heinrich Heine en Ernst Bloch.

Kunt u aangeven wat u daarmee bedoelt?

Die [andere] traditie van het Jodendom reduceert het Jodendom niet alleen tot nationalisme, maar tot een ultranationalisme van het soort dat de Gazastrook vertrapt en in feite vernietigt. Trouwens, ik heb net weer een brief ondertekend! Ik heb geen berouw. Een brief tegen de Israëlische 'scholasticide', oftewel de vernietiging van scholen en universiteiten in Gaza.

Meer dan honderd professoren zijn daar vermoord. Negen rectoren van universiteiten zijn vermoord. De namen van de mensen die ik eerder noemde, zijn slechts een greep uit de lijst, er zijn er nog veel meer. Denk maar aan Albert Einstein, die het presidentschap van de staat Israël aangeboden kreeg en weigerde. Dat zijn mensen die door hun Joods-zijn universele rechten verdedigden, geen bekrompen tribale identiteit.

Sommige van uw critici beweerden dat u eigenlijk niet bent gecanceld, maar dat u gewoon een soort eerbetoon is geweigerd.

Er zijn Duitsers die geneigd zijn om hierover te zwijgen en te zeggen dat het slechts een ereprijs was. Veel Duitsers, zelfs journalisten, zijn geïntimideerd om een heel verwrongen smalle kijk op wat academische vrijheid eigenlijk betekent te accepteren. Het argument dat je iets zomaar zou kunnen afpakken omdat het gewoon een prijs is en niet echt academisch, is onzin.

Het is namelijk een gasthoogleraarschap, een academische aanstelling. Samen met alle andere vorige houders van die leerstoel, werd ik geselecteerd door mijn academisch werk. Het idee dat wat ik daarbuiten doe reden is voor een afwijzing zegt al dat de academische autonomie geschonden wordt. Dat staat buiten kijf. Ik wil wel tegen die mensen zeggen dat jullie inderdaad de verantwoordelijkheid hebben om diep na te denken over Joden. Jullie denken alleen op de verkeerde manier. Er is een andere manier om erover na te denken.

Critici zoals Masha Gessen hebben betoogd dat de specifieke Duitse interpretatie van de bestaansreden van Israël in de afgelopen jaren rechts-extremisten zoals de Alternative für Deutschland (AfD) heeft geholpen. Bent u het daarmee eens?

Ik kan niet specifiek ingaan op de AfD. Maar ik kan je wel vertellen dat in de Verenigde Staten het christelijke evangelische rechts zijn eigen versie heeft van 'filosemitisch McCarthyisme', om Susan Neiman's uitdrukking te gebruiken. En ze hebben een theologische grondgedachte die op zichzelf diep antisemitisch is. Maar het meest verontrustende aan Duitsland is voor mij niet de AfD.

Wat dan wel?

Het soort centrumrechts denken, waar het echte gewicht van de publieke opinie ligt. De publieke opinie laat zich zo gemakkelijk beïnvloeden door argumenten die in mijn ogen overduidelijk onzin zijn. Zoals het argument dat niemand de academische vrijheid zou schenden door mij niet uit te nodigen, maar dat ze er gewoon voor kiezen om een persoon die de opvattingen heeft waarvan ze denken dat ik die heb, niet te eren.

U zei dat er geen dieper verband is tussen de 'Filosofie voor Palestina' en de lezingenserie die u in Keulen zou geven. Maar zou u zeggen dat er geen verband is tussen het standpunt dat u in de brief innam en uw academische werk?

Ik draag meer dan één pet. Ik doe theoretisch werk. Af en toe onderteken ik brieven als burger. Ik heb niet het gevoel dat er een direct verband moet zijn. Wel schrijf ik af en toe op een meer agitatorische of propagandistische manier. Het beste voorbeeld is Feminisme voor de 99% dat ik samen met Cinzia Arruzza en Tithi Bhattacharya heb geschreven. We namen ideeën die ieder van ons in haar eigen werk had ontwikkeld en smolten die samen. Het is een manifest om een ander pad uit te stippelen voor feministisch activisme dat de belangen van de 99 procent, van vrouwen, en van mannen en kinderen begrijpt – in tegenstelling tot een bepaald soort neoliberaal bedrijfsfeminisme. Ik heb dus geprobeerd mijn academische ideeën populair te maken, maar ik heb nooit over het Midden-Oosten geschreven. Ik heb geen grote expertise, maar ik ben een denkende, lezende burger. En als Jood voel ik mijn speciale verantwoordelijkheid voor het 'niet in onze naam' soort sentiment.

Omdat wat er in Gaza wordt gedaan, tot op zekere hoogte uit naam van het Joodse volk wordt gedaan?

Precies. Het lijdt ook geen twijfel dat er een instrumentalisering plaatsvind, of zelfs een bewapening, van de beschuldiging van antisemitisme die zo verkeerd wordt toegepast op mensen die het gevoel hebben dat we door de huidige koers van de Israëlische regering te veroordelen, pleiten voor een koerscorrectie om de situatie van de Palestijnen te verbeteren, evenals van Joodse mensen overal.

Dat klinkt eervol. In Duitsland heeft de Bondsdag echter een resolutie aangenomen waarin boycots van Israëlische instellingen worden aangemerkt als antisemitisme. Veel mensen in Duitsland associëren dergelijke boycots met beelden van historische boycots tegen Duitse Joden in de jaren 1930.

Dat is een interessante associatie. Er was toen immers geen Joodse staat die zich bezighield met onwettige militaristische slachtpartijen. Een veel betere parallel zou Zuid-Afrika zijn, waar een sterke academische boycot, een sportboycot en een culturele boycot bestonden, die samen met de economische boycot enige invloed hadden om een einde te maken aan de apartheid. Trouwens, de Duitsers boycotten niet alleen Joden. Ze verdreven ze, pakten ze op, stuurden ze naar kampen en vermoordden ze. Niets van dat alles is hier aan de hand.

Bent u van plan om uw collegereeks in Keulen elders te houden?

Dat ga ik zeker doen! Het is een nieuwe, uitgebreide en herziene versie van een aantal lezingen die ik twee jaar geleden in Berlijn heb gegeven. Ik heb nu veel nieuw materiaal, dat ik graag wilde presenteren. Mijn universiteit, de New School, organiseert een evenement. Er is ook voorgesteld om elders in Duitsland lezingen te geven onder het label: 'Dit is wat ze niet wilden dat je hoorde in Keulen.'

Sommige Duitse professoren hebben zich solidair met u verklaard. Denkt u dat mensen in Duitsland van gedachten veranderen over deze kwesties?

Ik zit er niet dicht genoeg bij om daar een gefundeerde mening over te hebben. Maar ik heb wel het gevoel dat de koorts zal afnemen. Of mijn geval de aanleiding is, of het volgende geval, of het geval daarna, kan ik niet zeggen. Er is een groeiend onbehagen hierover. Tenminste de mensen in New York zien dat zo.

Uw collega's kijken naar Duitsland en vragen zich af: wat is er aan de hand?

Onder academici en mensen uit de kunstwereld zeker. Ook in de journalistiek, sinds de zaak Gessen zo breed werd uitgemeten. En de late poging om Butler de Adorno-prijs te ontnemen – dat wordt allemaal veel besproken. In ieder geval in de cultuursector, in de academische wereld en in de journalistiek zijn mensen erg verontrust, ontzet, verontwaardigd ook. Er zijn veel Palestijnen en etnische Arabieren die hiervan het slachtoffer zijn geworden, maar ook prominente Joden. Dat roept het gevoel op van, nou, wie ben jij om ons te vertellen wat het betekent om het Joodse volk te steunen?

Ziet u zichzelf als slachtoffer van wat u eerder beschreef als filosemitisch antisemitisme?

Ik denk het wel. Ik ben geannuleerd uit naam van de speciale Duitse verantwoordelijkheid voor de Holocaust. Ik neem aan dat die verantwoordelijkheid ook verantwoordelijkheid tegenover Joden zou moeten inhouden. Maar natuurlijk wordt het beperkt tot het staatsbeleid van de regering die toevallig in Israël regeert. Voor ons in de Verenigde Staten is McCarthyisme een krachtig woord. Het is een manier om mensen de mond te snoeren onder het voorwendsel dat je het zogenaamd voor de Joden opneemt.

Waar komt dat volgens u vandaan?

Het is gewoon normaal geworden. Mensen in Duitsland zijn een beperkte opvatting gaan accepteren van wat academische vrijheid en vrijheid van meningsuiting betekent en wat democratische politieke vrijheden zijn.

De VS en Duitsland waren de afgelopen zes maanden de twee belangrijkste leveranciers van steun en wapens aan Israël. Hoe beïnvloedt dat uw visie op Duitsland?

De hoofdschuldigen hier zijn de Verenigde Staten. Ik wil Duitsland niet vrijpleiten, maar als je echt wilt weten wie het beleid [van Israël] financiert, dan is het de VS. Maar voor het eerst in mijn leven, en ik denk ooit, is er een evenwichtige publieke discussie over de kwestie Palestina. Palestijnse stemmen zijn in de publieke sfeer. Organisaties, inclusief joodse organisaties aan de linkerkant die het Israëlische beleid bekritiseren, zijn in de publieke sfeer.

Joe Biden staat onder grote druk. Hij is harder gaan praten over het conditioneren van hulp en roept op tot een staakt-het-vuren. Of dat zich zal vertalen in echte bezuinigingen of conditionaliteit van hulp, of Democraten in het Congres zullen proberen die kwestie af te dwingen, valt nog te bezien. Maar in ieder geval is de open kraan van militaire hulp van onze regering gepolitiseerd en omstreden geworden.

Ik zou hopen dat zoiets zich ook in Duitsland zou ontwikkelen. Dat het tenminste een publieke zaak wordt waar je over kunt discussiëren, zonder beschuldigd te worden van antisemitisme of gecanceld te worden.

Dit artikel stond op Jacobin. Nederlandse vertaling redactie Grenzeloos.