Na No Logo en De shockdoctrine heeft de Canadese schrijfster en activiste Naomi Klein weer een fantastisch boek geschreven: This Changes Everything. Capitalism vs. The Climat, in het Nederlands vreemd genoeg vertaald als No Time. Verander nu, voor het klimaat alles verandert.

Klein zelf vat de boodschap van haar boek als volgt samen: ‘De werkelijke ongemakkelijke waarheid is dat het niet over koolstof gaat maar over het kapitalisme. De werkelijke ongemakkelijke waarheid is dat we deze existentiële crisis aan kunnen grijpen om ons falende economische systeem te veranderen en te vervangen door iets radicaal beters.’

Klein begint haar boek met de relatie tussen de klimaatcrisis en het neoliberalisme. In het eerste hoofdstuk met de sprekende titel: ‘Rechts heeft gelijk: de revolutionaire kracht van de klimaatverandering’, beschrijft ze haar bezoeken aan verschillende bijeenkomsten van klimaatsceptici en gaat ze in op de opvattingen van deze - zwaar door de olie-industrie gefinancierde - denktanken. Ze laat zien hoe de verbetenheid van klimaatsceptici voortkomt uit het feit dat de klimaatcrisis het hele fundament onder hun wereldbeschouwing wegslaat. De benadering dat hebzucht goed is, dat de markt de oplossing voor alle problemen is en dat de overheid zich zo terughoudend mogelijk op moet stellen, wordt door de klimaatcrisis onderuit gehaald. En zij realiseren zich dat.’ (1) '(…) ik denk dat deze starre ideologen beter begrijpen wat de klimaatverandering werkelijk betekent dan de meeste klimaatpessimisten in het politieke midden, de pessimisten die nog altijd staande houden dat we het probleem geleidelijk en pijnloos kunnen oplossen en dat we tegen niemand ten strijde hoeven te trekken, zelfs niet tegen de fossiele-brandstofbedrijven’, schrijft ze daarover.

Klein is dan ook keihard over de traditionele milieubeweging die '(…) kostbare decennia verspild (heeft) met uit alle macht proberen de klimaatcrisis aan te passen aan het gedereguleerde kapitalisme, met voortdurend gesjacher manieren zoekend om het probleem door de markt zelf te laten oplossen (…)’.

Hoeveel nadruk Klein ook legt op de relatie tussen het neoliberalisme en de klimaatcrisis, ze trekt de analyse ook breder en wijst op de met het kapitalisme opgekomen visie op de relatie mens en natuur, waarbij de natuur niet veel meer is dan een gratis bron van rijkdom (en een gratis vuilnisvat) en de vooruitgang van de mensheid bestaat uit het steeds meer aan zich onderwerpen van de natuur, waarbij ze onder andere verwijst naar de opvattingen van Karl Marx over de ‘onherstelbare breuk’ van het kapitalisme met ‘de natuurlijke wetten van het leven zelf’.

Een nieuwe beweging

Klein signaleert een nieuwe klimaatbeweging die zij Blockadia noemt. Een beweging die op allerlei plaatsen op aarde blokkades opwerpt tegen de winning van olie en gas, tegen fracking en de winning van bitumen uit teerzanden. En die zich ook bezighoudt met het ontwikkelen van alternatieven voor fossiele brandstof. Een beweging die de problemen serieus neemt en die het opneemt tegen het heersende neoliberale gedachtegoed. Want ‘(…) áls sociale bewegingen een bestaansrecht hebben, dan ligt deze in het niet aanvaarden van de dominante waarden (…) en in het tonen van andere manieren van leven – in het voeren, en winnen, van een strijd over culturele wereldopvattingen’, schrijft ze daarover. En die beweging moet zich niet alleen beperken tot de milieuproblematiek, maar overal de collectieve waarden en belangen verdedigen. ‘Het betekent ook dat die delen van onze samenleving moeten worden verdedigd waarin deze (collectieve) waarden buiten het kapitalisme al tot uitdrukking komen, of dat nu een bedreigde bibliotheek is, een openbaar park, een studentenbeweging die kosteloos onderwijs eist, of een beweging voor de rechten van migranten die strijdt voor waardigheid en meer open grenzen.’ En ze voegt daar aan toe: ‘En het betekent vooral dat telkens het verband tussen deze ogenschijnlijk ongelijksoortige gevechten moet worden gelegd.’

Op een aantal punten heeft Klein haar opvattingen over het functioneren van bewegingen bijgesteld. Ik laat haar weer zelf aan het woord: ‘Ik heb me in het verleden sterk gemaakt voor het recht van jonge bewegingen op hun amorfe samenstelling – of dat nu het verwerpen van zichtbaar leiderschap betekent of het mijden van programmatische eisen. En het is duidelijk dat de oude politieke gewoonten en structuren opnieuw uitgevonden moeten worden om recht te doen aan de nieuwe werkelijkheid en de mislukkingen van vroeger. Maar ik beken dat ik in de afgelopen vijf jaar, waarin ik me verdiept heb in de klimaatwetenschap, ongeduldig ben geworden. Zoals velen beginnen te beseffen, is die voorliefde voor gebrek aan structuur, voor de rebellie tegen elke vorm van institutionalisering, een luxe die de hervormingsbewegingen van vandaag zich niet kunnen veroorloven.’

In een toespraak voor de Canadese vakbond UNIFOR, een jaar geleden gaat ze hier verder op in en vertelt ze dat ze na het schrijven van De Shockdoctrine er van uitging dat informatie en massamobilisaties voldoende waren. Maar dat de tijd had geleerd dat nieuwe sociale bewegingen snel opkomen maar ook weer snel verdwijnen en dat een permanente sociale beweging als de vakbeweging als de ruggengraat van een netwerk van sociale bewegingen kan en moet functioneren.

En die nieuwe brede beweging zal in de visie van Klein moeten slagen waar anderen faalden. ‘Juist omdat deze (…) crisis zo verstrekkend is en de mensheid voor zo’n keiharde deadline stelt, kan de klimaatverandering de basis zijn – de laatste stoot – die al deze nog bestaande bewegingen bij elkaar brengt.’ Ze wijst erop dat maatschappelijke ontwikkelingen nooit via een langdurig geleidelijk proces plaatsvinden, maar via stuiptrekkingen en plotselinge versnellingen. Hier ligt ook de relatie met Kleins vorige boek De Shockdoctrine, waarin zij analyseerde hoe door de machtigen der aarde steeds van een crisis gebruik wordt gemaakt om fundamentele veranderingen door te voeren. In dit boek pleit Klein voor een shocktherapie van onderop, voor het aangrijpen van de klimaatcrisis voor het bereiken van een andere economie en een andere maatschappij.

Ecosocialisme

De basisgedachte van Klein, het probleem is niet koolstof maar het kapitalisme, is niet nieuw. Door velen die behoren tot de stroming die vaak als ecosocialisme wordt omschreven, is deze opvatting in talloze boeken en artikelen uitgewerkt. De kracht van het boek van Klein is dat ze dat doet op een manier die een breed publiek aanspreekt. Zonder het gebruik van (oud) links jargon in een wervelende stijl waarin redeneringen en samenvattingen van wetenschappelijk onderzoek gemengd worden met reportages en beschrijvingen van concrete acties; waarin aandacht is voor een veelheid aan bewegingen en een scala aan stemmen van over de hele wereld.

Dat maakt dit boek tot een belangrijk instrument in de strijd voor een andere wereld, dat iedere activist zou moeten lezen en gebruiken. Blijft de vraag waarom de uitgever van de Nederlandse vertaling er voor heeft gekozen de titel van het werk zo te verminken.

Naomi Klein, No Time, verander nu, voor het klimaat alles verandert. De Geus Breda, € 29,95.

Deze boekbespreking verscheen eerder op Konfrontatie.

 (1) De analyse van Klein loopt parallel met die  van Michel op Sargasso, over de bron van de klimaatopvatting van de VVD.