Al duizenden jaren lang hebben vrouwen een ondergeschikte positie in de maatschappij. Die overheersing van het mannelijke over het vrouwelijke geslacht wordt het patriarchaat genoemd. In deze brochure bespreekt de Italiaanse socialistische feministe Nadia de Mond de oorsprong van dit patriarchaat, en de relatie ervan met het kapitalisme. Ze behandelt het begrip gender en de manier waarop dat gebruikt kan worden om de plaats en rol van vrouwen te analyseren. En ze gaat in op de strijd tegen vrouwenonderdrukking en de relatie met de antikapitalistische strijd en de rol daarbij van de HLBT beweging.

De tekst van deze brochure is gebaseerd op een lezing over marxisme en feminisme van Nadia de Mond op discussie-bijeenkomsten voor linkse activisten. Het doel van deze lezingen – en van deze brochure – is niet om het laatste woord te geven over de hoe een links feminisme eruit zou moeten zien, of over hoe precies vrouwenonderdrukking tot stand is gekomen. De tekst geeft wel een inleiding op enkele centrale begrippen van een antikapitalistisch feminisme.

De tekst is in de eerste plaats deel van een discussie met de klassieke marxistische theorie over vrouwenonderdrukking. Centraal in deze theorie stond het boek van Friedrich Engels, ‘De oorsprong van het gezin, van de particuliere eigendom en van de staat’ uit 1884. Dit boek was gebaseerd op een uitgebreide studie van de toen beschikbare teksten over prehistorische samenlevingen. Engels probeerde antwoord te geven op de vraag waarom vrouwen onderdrukt werden. Hij betoogde dat de vroegste menselijke samenlevingen niet alleen geen klassenverschillen kenden, maar ook geen vrouwenonderdrukking. In tegendeel, er zou zelfs sprake zijn geweest van matriarchale samenlevingen waarin vrouwen een overheersende rol speelden.

De Mond laat zien hoe meer recent onderzoek heeft aangetoond dat de stelling van Engels over de opkomst van vrouwenonderdrukking en matriarchale samenlevingen niet houdbaar zijn - maar ze stelt ook dat de benadering van Engels nog steeds vruchtbaar is. Engels legde namelijk een verband tussen vrouwenonderdrukking en de overheersing van vrouwen door mannen met hun sociaaleconomische positie. Naarmate samenlevingen complexer werden, kregen vrouwen  bepaalde economische rollen toegewezen, vaak in het huis, en de taken die zij vervulden werden minder gewaardeerd dan die van mannen. Hierdoor kregen vrouwen posities in de samenleving die als minderwaardig golden en verloren zij hun economische zelfstandigheid.

Deze theorie geeft geen volledige verklaring voor vrouwenonderdrukking en de vele verschillende vormen die het aanneemt, van verschillen in lonen tot seksueel geweld. Maar het was een belangrijke stap naar het historiseren van de positie van vrouwen, in plaats van deze te wijden aan biologische verschillen, aan traditie of aan een door een opperwezen verordonneerde rolpatronen. Het was een vroege poging om te onderzoeken hoe historisch vrouwenonderdrukking vorm kreeg en door de loop van de eeuwen heen veranderde. Vooral nu weer opnieuw ideeën over 'eeuwige verschillen' tussen mannen en vrouwen populair zijn, vaak gebaseerd op quasi-wetenschappelijke theorieën over verschillen in 'instincten', is dit een waardevolle benadering.

Engels' stelling dat de opkomst van vrouwenonderdrukking verbonden was met de opkomst van klassenverschillen leidde veel socialisten tot de conclusie dat het opheffen van klassenverschillen daarom min of meer automatisch het einde van vrouwenonderdrukking zou zijn. Hier gaat De mond tegenin door te stellen dat de machtsrelaties die vrouwenonderdrukking mogelijk maken niet louter economisch zijn. Het gezin speelt een centrale rol in het vormen van dergelijke machtsrelaties. Het is de plaats waar mannen en vrouwen de hun toegewezen rollen leren spelen. Een tweede fout waar De Mond tegen waarschuwt is het idee dat de ene vorm van onderdrukking meer 'fundamenteel', meer 'echt' zou zijn dan de andere, een idee waarmee de strijd tegen vrouwenonderdrukking vaak naar het tweede plan is verwezen om plaats te maken voor bijvoorbeeld de strijd voor economische rechten. Onderdrukking hangt af van de specifieke context en de ervaringen van mensen. De feministische bewegingen hebben socialisten geleerd dat deze beleving, en met name de seksuele beleving, ook een politieke kwestie is. Aan links de taak om verbanden te leggen tussen verschillende bewegingen tegen verschillende vormen van onderdrukking.

De brochure is hier te bestellen of te downloaden.