Onschuldig vast zitten zonder normaal proces, dat klinkt bijna als Guantanamo Bay. Wie zijn die gedetineerden en hoe komen ze in de vreemdelingenbewaring terecht?
'Het gaat om mensen die illegaal in Nederland verblijven. Illegalen zitten niet vast vanwege een delict, ze zitten vast omdat ze geen geldige verblijfsvergunning hebben. De meeste mensen belanden in zo'n centrum omdat ze als asielzoeker uitgeprocedeerd zouden zijn, of nadat ze bij een controle niet de juiste papieren konden laten zien. Ze moeten Nederland verlaten. Om dat te bereiken worden ze opgesloten, met als doel ze zo snel mogelijk uit te zetten.'

En, slaagt de regering daarin?
'Nee, in de praktijk blijkt uitzetting lang niet altijd realiseerbaar. Sommige mensen krijgen alsnog een geldige verblijfsvergunning, want in tegenstelling tot wat vaak beweerd wordt zijn de meeste mensen niet uitgeprocedeerd, zelfs niet in de uitzetcentra. In andere gevallen werkt het land van herkomst niet mee, of is het überhaupt niet duidelijk waar de betreffende vluchteling vandaan komt.
'Er wordt met mensen gesold. Ze gaan van het ene detentiecentrum naar het andere. De duur van hun gevangenschap kan oplopen tot meer dan een jaar. Ze weten totaal niet waar ze aan toe zijn. Vergelijk dat met een veroordeelde crimineel: die weet tenminste nog hoe lang zijn straf zal duren en hij kan zich daarop instellen. Illegalen moeten het maar afwachten. De maximale verblijfsduur in een instelling wordt trouwens regelmatig overschreden, dus dat biedt ook al geen houvast.'

Als er uiteindelijk toch een einde komt aan de detentie, wat gebeurt er dan?
'Er zijn meerdere mogelijkheden. Overplaatsing naar een ander centrum bijvoorbeeld, of "klinkeren". Dat betekent dat iemand met een strippenkaart of wat geld de deur wordt uitgewerkt. En er kan natuurlijk ook daadwerkelijk worden uitgezet. Goedschiks of kwaadschiks. Meestal dat laatste, dan wordt iemand bijvoorbeeld 's nachts overmeesterd door een flink aantal marechaussees en geboeid op het vliegtuig gezet.'

Jij bent zelf vaker in een centrum voor vreemdelingenbewaring geweest, hoe kwam je daar binnen?
'In instellingen voor vreemdelingenbewaring is geestelijke verzorging aanwezig. Mensen kunnen gebruik maken van de diensten van imams, dominees en pastores. Sommigen van hen hebben een bezoekgroep van vrijwilligers georganiseerd. Zo'n groep neemt deel aan de kerkviering en heeft contact met de gedetineerden die, gezellig, ook wel "bewoners" genoemd worden. Ze hebben trouwens geen cel, maar een "kamer"!'

Mag je als lid van een bezoekgroep vrij rond lopen en je gang gaan?
'Nee, absoluut niet! Leden van een bezoekgroep zijn gebonden aan een aantal strenge regels. In veel gevallen is er sprake van een contract dat ondertekend moet worden. Zo mag je geen voorwerpen, voedsel of brieven voor gedetineerden in- of uitvoeren. Informatie van hun aan anderen doorgeven is ook niet toegestaan, zelfs niet aan een zwangere vriendin of zieke moeder. Mensen vragen vaak of je hun advocaat wilt bellen, of om contact op te nemen met familie of vrienden. Bij dit soort hulpvragen ben je verplicht hen door te verwijzen naar het personeel van de inrichting of naar de geestelijke verzorging. Waarbij je maar moet hopen dat die iets met de klacht of het verzoek doen. Je hebt daar geen enkele controle op.
'Ook persoonlijke relaties aangaan met gedetineerden of hen zelfs maar je telefoonnummer geven is uit den boze. Bovendien moet je geheimhouding betrachten. Je mag dus geen contact hebben met de pers of andere media over wat je als vrijwilliger in het centrum ter ore komt. Actievoeren, bijvoorbeeld door handtekeningen te verzamelen is al helemaal niet toegestaan. Bij overtreding van een van die regels dreigt ontbinding van de hele bezoekersgroep.'

Je rol is dus eigenlijk beperkt tot het ondersteunen van het werk van de geestelijke verzorger?
'Precies, en daar zit ook het probleem. De vrijwilliger wordt monddood en vleugellam gemaakt door al die regels. Bovendien kunnen ze niet meer zijn dan een verlengstuk, een aangever, voor de geestelijke verzorging. Misstanden blijven op die manier geheim, het onderdrukkende beleid jegens illegalen in detentie wordt in stand gehouden. Weet je, als vrijwilliger zien en horen wij dingen, daarvan vinden wij dat mensen buiten de instelling dat zouden moeten weten. Wij zien mensen die totaal kapot zijn, we zien bewakers mensen slecht behandelen, we horen klachten over inadequate medische behandeling, gebrekkig functionerende psychische hulp en strenge straffen - de isoleercel wordt veelvuldig gebruikt. En we kunnen er niks mee doen! Uiterst frustrerend. Je kunt alleen een luisterend oor bieden en telkens uitleggen dat je het ook niet eens bent met wat hier in Nederland gebeurt, dat het een grote schande is.'

Bij deze dan de gelegenheid: wat moet iedereen in Nederland weten over de detentiecentra? 'De meeste mensen in zo'n centrum zijn kapot, of je ziet ze kapot gaan. Vaak hebben ze al traumatische dingen meegemaakt. Nu worden ze opnieuw gekweld door allerlei onzekerheden. Ze zitten gevangen, weten niet voor hoe lang dat zal zijn, hebben geen idee of uitzetting zal volgen of niet. Hier in Nederland hebben de meeste mensen een bestaan opgebouwd, gestudeerd, gewerkt, ze hebben een partner, kinderen, familie. Veel mensen liggen lang op bed, hebben geen trek. Er wordt geklaagd over het eten, je ziet mensen vermageren in een paar weken tijd. Er zijn veel lichamelijke klachten. Na het invullen van een formulier is het mogelijk een doktersassistent te zien, die veelal paracetamol voorschrijft.
Psychologische en psychiatrische hulp is slechts mondjesmaat en vaak ambulant aanwezig. De bejegening van de gedetineerde door het personeel is wisselend. Als er vrijwilligers aanwezig zijn, gedragen bewakers zich beleefd. Wij horen echter ook andere verhalen, van machtsmisbruik. Bij het geringste vergrijp volgt al een straf van zeven dagen isoleercel. Klachtenbriefjes worden niet altijd doorgegeven, aangevraagde zaken laten soms lang op zich wachten.'

Hoe ziet een gemiddelde dag er uit?
'In detentiecentra voor illegalen kan niet worden gewerkt; ze hebben niet de mogelijkheid om iets bij te verdienen en de gedachten af te leiden. Het inkomen bedraagt doorgaans minder dan een tientje per week. Dat terwijl een telefoonkaart al snel de helft kan kosten. De mensen worden vaak 's middags al ingesloten, tot de volgende morgen. In de cel wonen nog meer
mensen. Enige vorm van privacy is ver te zoeken. De "vrije" uurtjes kunnen meestal worden doorgebracht in de recreatieruimten en in de gangen en cellen. In de meeste centra wordt een uur gelucht. Verdere afleiding biedt een bezoek aan 'het winkeltje', oftewel de automaten. Voor sporten en creativiteit ontbreekt het meestal aan ruimte en personeel. Dan is daar gelukkig nog de kerkdienst. En het bezoek, een uur per week. Mogelijke bezoekers opgelet: kom ruim op tijd en check de afgesproken tijd na, want te laat komen leidt onverbiddelijk tot onverrichter zaken huiswaarts keren!’

Het aantal detentieplekken groeit bovendien. In 2007 moet de politie immers 12.000 illegalen oppakken. Als zij dat quotum haalt, staat daar een geldelijke beloning tegenover. Mannen, vrouwen, kinderen: elke illegaal is een punt erbij op het scorebord. Dan moet er natuurlijk nog wel meer celruimte worden gecreëerd. Dus ligt er al een bajesboot in Dordrecht die bijna klaar is, en is er een groot gevangeniscomplex in Alphen aan den Rijn in aanbouw.