In zijn nieuwe boek Vooraan marcheren de geesten onzer gevallen makkers brengt Ron Blom het radicaal-linkse milieu in Friesland tijdens de Duitse bezetting en de jaren daarvoor en vlak daarna (1930-1950) tot leven.

In het boek passeert een bonte stoet linkse en revolutionaire socialisten, anarchisten, anti-militaristen, christensocialisten, geheelonthouders, seksuele hervormers, vrijdenkers en esperantisten de revue. Er ontstaat een beeld van een milieu waarin verschillende radicaal-linkse stromingen met elkaar samenwerkten en ook contacten hadden met CPN’ers, sociaal-democraten en zelfs rechtsere verzetsstromingen. Het blad De Vonk speelde hierin tijdens de bezetting een grote rol; de landelijke leiders Jef Last en Tom Rot hadden veel contacten in het Noorden en kwamen er langs. Het blad werd er gedrukt en verspreid; de Friese activisten schreven er niet in. Behalve het verspreiden van het blad richtten ze zich vooral op het helpen van onderduikers en het regelen van bonkaarten voor levensmiddelen en persoonsbewijzen. Volgens Jef Last was de arbeidersbeweging in het kleinstedelijke, protestant-christelijke Friesland romantischer en idealistischer dan die in het westen van het land, met een andruk op ‘ethische motieven en een diep gevoel voor rechtvaardigheid’. De afzonderlijke groepen rond De Vonk functioneerden als een los netwerk, De Vonk wilde ook een beweging zijn en geen revolutionaire voorhoedepartij.

Blom beschrijft in afzonderlijke hoofdstukken de netwerken in Leeuwarden en omgeving, de Zuidwesthoek, Sloten en Joure. In thematische hoofdstukken bespreekt hij de houding tegenover de oorlog – eerst tegenstander van alle oorlogvoerende partijen, later primair antifascistisch – en de opmerkelijke invloed van de beweging van seksuele hervormers. Over de verandering in de waardering van de oorlog schreef De Vonk in septermber 1941: ‘De verzwakte arbeidersklasse moet de kapitalistisch-stalinistische bondgenoten aanvaarden…. Dit bondgenootschap echter kan slechts duren tot het Duitse militarisme ineenzakt en er een revolutionaire sitiuatie ontstaat in Midden-Europa.’

Blom schetst mooie portretten van een aantal mannen en vrouwen. Zoals de remonstrantse hulpdominee Agniet Frevel, die nog in 1942 kerkelijke lezingen hield over pacifisme en socialisme en met haar partner Fem Steenbergen joodse kinderen liet onderduiken in de pastorie. In Leeuwarden was de anti-militaristische, feministische en voorvechtster van de seksuele hervorming Wieke Bosch de spin in het web van De Vonk. Zij werd in november 1942 gearresteerd en werd in 1945 door de nazi’s vermoord in het kamp Ravensbrück. De vooroorlogse markante Leeuwarder aanhangers van Henk Sneevliets RSAP Johannes Soldaat en Lykle IJlst bleven actief. Soldaat verspreidde massa’s illegale kranten die onder het porselein en aardewerk van zijn ventkar lagen. Handelaar Lykle IJlst had duizenden boeken in zijn woning en was tijdens de bezetting en daarna zeer actief in De Vonk en opvolger De Vlam. Gemeentearchitect Hielke Watze van der Veen uit Joure wist van de zolder van het gemeentehuis maar liefst vierhonderd persoonskaarten mee te nemen voor het verzet; hij werd gearresteerd in februari 1944 en overleed in januari 1945 in Neuengamme.

Na de bevrijding werd het werk van De Vonk voortgezet door De Vlam. Binnen de socialistische beweging werden verzetspartij CPN en de nieuwe sociaal-democratische PvdA dominant en bleef de invloed van radicaal-links beperkt. Via de vredesbeweging Derde Weg kan De Vonk/De Vlam gezien worden als een van de voorlopers van de Pacifistisch Socialistische Partij PSP. Met zijn derde boek over de Friese socialistische beweging heeft Ron Blom een doorwrocht klein monument opgericht voor een generatie radicaal-linkse Friezen.

Ron Blom, Vooraan marcheren de geesten onzer gevallen makkers. De socialistische verzetsgroep De Vonk in Friesland in actie voor meervoudige bevrijding 1930-1950. Paperjamcollective, prijs 22,50. Dat bedrag plus 4,25 porto kan worden overgemaakt naar: R.L. Blom, NL74 INGB 0004 1577 57 met vermelding van naam en postadres.