Tienduizenden demonstranten kwamen op zondag 2 februari samen in Novi Sad in het noorden van Servië – sommigen van hen hadden 80 km gereisd vanuit de hoofdstad Belgrado, te voet of op de fiets.

Drie maanden geleden stortte in die stad de betonnen overkapping van het net gerenoveerde station in, waarbij vijftien mensen om het leven kwamen. De tragedie was een katalysator voor de woede tegen het regime, samengevat in de slogan 'Corruptie doodt'.

Een luifel stort in in Novi Sad

Het station van Novi Sad, dat in 1964 werd geopend in het voormalige socialistische Joegoslavië, was na het einde van het regime en de federatie rond de jaren 90 nauwelijks onderhouden. In 2022 kreeg het station een opknapbeurt toen Novi Sad werd uitgeroepen tot 'Culturele Hoofdstad van Europa'. De Servische president Aleksandar Vučić en zijn vriend de Hongaarse premier Viktor Orbán kwamen de nieuwe hogesnelheidstrein inwijden die de stad met Belgrado verbindt. In 2023 en 2024 werd het station verder gerenoveerd en op 5 juli 2024 werd het officieel heropend. Nog geen vier maanden later, op 1 november, stortte de overkapping in, waarbij 14 mensen op slag om het leven kwamen en een ander in het ziekenhuis overleed.

Woedende studenten

De studenten van Novi Sad bezetten vervolgens hun universiteit, wat zich over het hele land verspreidde, om transparantie te eisen over het uitgevoerde werk en de aanklacht en het ontslag van de verantwoordelijken. Zo'n drie maanden na de tragedie is het momentum van de door studenten geleide opstand niet afgenomen. In totaal zijn bijna 60 instellingen voor hoger onderwijs geblokkeerd, waaronder alle faculteiten van de universiteiten van Novi Sad, Belgrado, Niš en Kragujevac. Ook enkele particuliere faculteiten hebben zich bij de beweging aangesloten, net als een groot aantal burgerorganisaties en enkele boeren, met name het collectief dat zich verzet tegen de winning van lithium door Rio Tinto, evenals theater- en filmpersoonlijkheden en sporters. Eind januari riepen studenten op tot een algemene staking en demonstraties naar Novi Sad op 1 februari, de verjaardag van de tragedie.

De media van het regime beschuldigden de studenten ervan 'geleid te worden door de CIA' en 'politici van de oppositie'. In werkelijkheid trotseren de studenten de partijen, die grotendeels in diskrediet zijn gebracht.

De president sust en dreigt

De huidige president, Aleksandar Vučić, die aan het hoofd staat van de rechtse partij (met de verkeerde naam) Servische Progressieve Partij (SNS), heeft de neiging om meerdere machten te combineren. Hij was regeringsleider van Servië tussen 2014 en 2017 en is sinds 2017 verschillende keren tot president gekozen. Hij bespeelt alle geopolitieke tafels (richting de EU, die een oogje op hem heeft, en Rusland) door zijn controle over alle media uit te breiden om zijn opeenvolgende herverkiezingen te vergemakkelijken. Geconfronteerd met de studentenbeweging heeft hij afwisselend gedreigd en geprobeerd te sussen. Om de gemoederen te bedaren, erkende hij op sociale netwerken dat het een 'oppositie' beweging was, 'uitzonderlijk groot'. Hij zei dat hij 'altijd bereid' was om te horen 'wat ze te zeggen hebben, want vrede en stabiliteit zijn het belangrijkst'. De regering heeft zelfs geprobeerd om de studenten vervroegd met vakantie te sturen...

Maar er werd niets gedaan, vooral omdat het aantal incidenten en fysieke aanvallen op demonstranten toenam. Naast de eis dat de waarheid wordt verteld en dat er sancties worden opgelegd in verband met de tragedie van 1 november, werd er ook gevraagd om de vervolging van degenen die de studenten hadden aangevallen en om het aftreden van premier Miloš Vučević (burgemeester van Novi Sad tussen 2012 en 2022).

Ontslag van de premier en voormalig burgemeester van Novi Sad

Op 28 januari behaalde de beweging verschillende overwinningen. Na een lange ontmoeting met de president en met duizenden studenten die een belangrijk verkeersknooppunt in Belgrado blokkeerden, kondigde Miloš Vučević aan dat hij aftrad om 'verdere complicaties te voorkomen en de spanningen in de samenleving niet verder op te voeren'. Dertien studenten en leraren die tijdens de demonstraties werden gearresteerd, kregen gratie en talloze documenten over de renovatie van het station werden gepubliceerd. En de regering heeft beloofd om 'gunstige leningen te garanderen voor jongeren om appartementen te kopen', alleen maar om hen te kalmeren...

Maar deze overwinningen voor de beweging hebben alleen maar gediend om de omvang van de mobilisaties richting Novi Sad op 2 februari te vergroten. De demonstranten eisen de publicatie van alle documenten, inclusief de contracten die met een Chinees bedrijf zijn getekend. 'We zitten allemaal onder een afdak', 'We willen gerechtigheid, geen steekpenningen', lezen de borden van een beweging die haar stempel zal drukken op het politieke leven van het land.

Dit artikel stond op l’Anticapitaliste. Nederlandse vertaling redactie Grenzeloos.