De verkiezing van Donald Trump heeft niet een korrel, maar een hele zak zand gestort in het raderwerk van het klimaatakkoord dat een jaar geleden moeizaam door kapitalistische grootmachten werd afgesloten tijdens de COP21. De nieuwe Amerikaanse president is niet alleen een miljardair die racistisch, islamofoob, seksistisch, complotdenker, autoritair en nationalistisch is; hij is ook de spreekbuis van de klimaat-ontkenners, de groepering van valse experts, betaald door het kapitaal van de fossiele brandstofindustrie, die beweert dat de klimaatverandering gewoon een grap is.

Het is de schuld van de Chinezen en de ecologen

Tijdens de verkiezingscampagne verklaarde Trump dat de wereldwijde opwarming een concept was ‘uitgevonden door de Chinezen om de industrie van de VS minder concurrerend te maken’. Een idiote verklaring natuurlijk, omdat de Chinese industrie nog afhankelijker is van fossiele brandstoffen dan die van de VS. Zeven op de tien inwoners van de VS denken dat de klimaatopwarming een realiteit is. Maar deze meerderheid is fragiel en lijkt kleiner te worden, omdat ze vreest dat een bescherming van het klimaat hun leefomstandigheden kan bedreigen. (1) Trump heeft rond het klimaat geen campagne gevoerd, maar àls hij het ter sprake bracht op een demagogische manier, verwarde hij de akkoorden over het klimaat en de akkoorden over  vrijhandel om zo de woede van de werkenden af te leiden van de werkgevers en te richten op de ’Chinezen’ en de ecologen. In een andere ondoordachte verklaring heeft het personage dat nu president wordt zonder blikken of blozen verklaard dat hij de deelname van de VS aan het akkoord van Parijs ‘teniet zal doen’. De schrijver van dit artikel heeft in het verleden al uitgelegd dat dit akkoord ecologisch onvoldoende en sociaal onrechtvaardig is (ook de bijdrage van de VS); maar dat wil niet zeggen dat een terugtrekken van de VS en/of het opgeven van de beslissingen van COP21 niet belangrijk zou zijn. Integendeel: als Trump dit echt doorvoert, wordt er een grote klimaatmisdaad gepleegd.

Een bedreiging voor het akkoord van Parijs…

Het akkoord van Parijs omvat twee delen: een intentieverklaring voor een opwarming die ver onder de 2 °C blijft en ‘nationaal vastgelegde bijdragen’ (NDC), dit zijn de nationale klimaatplannen van de verschillende landen voor de strijd tegen de opwarming. (2) De onderhandelaars van de COP21 waren zich goed bewust van de invloed van de klimaat-ontkenning onder de leden van het Amerikaanse congres, vooral bij de Republikeinen, en ze hebben daarom een juridische truc gebruikt zodat de tekst van Parijs niet vooraf goedgekeurd hoefde te worden door tweederde van de Senaat van de VS: ze hebben er een bijkomend akkoord in het kader van de Kaderconventie van de VN over de klimaatwijziging van gemaakt – en geen internationaal verdrag. Daardoor was de handtekening van Obama voldoende als goedkeuring. En om de tekst verplichtend te maken heeft men een ingewikkelde procedure uitgedacht die alle Staten verplicht zijn te  volgen als ze zich aan het akkoord  willen onttrekken en waarvoor een procedure van drie jaar nodig is (3). Volgens bronnen zou Trump deze afspraken al heel snel willen betwisten zodat hij nog vóór het einde van zijn mandaat deze klimaatakkoorden naar de prullenmand zou kunnen afvoeren. Daarom zou hij de VN-Conventie over het klimaat die in 1992 werd afgesloten op de top in Rio en die werd geratificeerd door de VS, ongeldig willen maken. De procedure om dit te doen duurt maar een jaar en omdat het akkoord van Parijs binnen deze conventie valt, zou het dus automatisch kunnen vervallen.

…en voor het ‘Clean Energy Plan’

Maar Trump moet niet alleen de ratificatie van het akkoord van Parijs aanpakken. Hij moet ook, en vooral, de maatregelen die al genomen zijn en die verder nog voorzien zijn in het kader van de ‘nationaal vastgelegde bijdrage’ van  de strijd van  de VS tegen de klimaatopwarming, ontmantelen. Die bijdrage is uitgewerkt in het ‘Clean Power Plan’. Het is door Obama opgezet via decreten en niet via een wet, opnieuw om te vermijden dat er een stemming in de Senaat zou komen. Het gaat om een reeks maatregelen en reglementeringen uitgewerkt door het Milieu Beschermingsagentschap (EPA , Ecological Protection Agency). Het doel is de CO2-uitstoot van de elektriciteitssector (die nog sterk van steenkool afhangt) tegen 2030 te verminderen met 32% ten opzichte van het niveau van 2005. Eind 2015 heeft een coalitie van vijftien staten met een grote steenkool-sector (in meerderheid onder de leiding van Republikeinen met in de voortrekkersrol de staat West-Virginia) dit Clean Power Plan voor de rechter aangevallen door te stellen dat de president zijn bevoegdheden te buiten is gegaan door te interveniëren in de energiepolitiek van de afzonderlijke staten. (4) Die eis werd door de rechtbank afgewezen maar de strijd is zeker niet stopgezet. Volgens hen wil Obama ‘de steenkool-sector vermoorden’. Maar het is vooral de concurrentie van het goedkopere schaliegas diet de toekomst van de steenkoolmijnen bedreigt. Maar je vindt altijd een stok om een hond te slaan en meer dan honderd bedrijven in 28 staten van de Unie plannen gerechtelijke acties. Het Opperste Gerechtsthof zal hierover volgend jaar uitspraak doen.

Er zal strijd geleverd worden

Trump is met deze kringen bevriend. Nu hij gekozen is, zal de miljardair proberen zijn vriendjes tevreden te stellen. Maar dat zal niet zo gemakkelijk zijn, omdat het EPA handelde in het kader van belangrijke milieuwetgeving – de Clean Air Act (1963) waaraan de burgers van de VS sterk gehecht zijn omdat die wet een positieve impact heeft gehad op de volksgezondheid. Daarnaast zijn er veel klimaatmaatregelen die op andere niveaus zijn genomen (door Staten, door de steden van de ‘transitiebeweging’, door groene sectoren van het kapitalisme, enzovoort). De maatregelen die de laatste jaren getroffen zijn door het EPA ten gunste van het klimaat, kunnen niet zomaar met een pennestreek teniet worden gedaan. Er zal dus een gevecht gevoerd worden en milieuorganisaties en gemeenschappen zullen in rechtbanken en op straat voet bij stuk houden. Zij verdienen al onze steun. Voor Trump zijn er in dit gevecht drie mogelijkheden: 1) hij kan in het Opperste Gerechtshof rechters benoemen die de fossiele lobby ondersteunen; 2) hij kan het EPA opdracht geven om maatregelen te herzien ten gunste van steenkool; 3) hij kan het agentschap budgettair inperken zodat het zijn plannen moet herzien. Die drie mogelijkheden kunnen natuurlijk gecombineerd worden. De beslissing van Trump om bekend klimaatscepticus Myron Ebell aan te stellen, bewijst in ieder geval dat de miljardair duidelijk de ingeslagen weg wil verlaten en hier gaat het om meer dan het klimaatbeleid (5); voor een goede kapitalistische bloedzuiger is milieuwetgeving in het algemeen even hinderlijk als sociale wetgeving. We zullen zien.

Feiten en cijfers

Ondertussen is duidelijk dat de impact van een terugtrekking van de VS uit het akkoord van Parijs enorm zou zijn. De ‘nationaal vastgelegde bijdrage’ van de VS wil tegen 2025 de uitstoot van broeikasgassen met 26 tot 28% verminderen in vergelijking met 2005. In dat jaar bedroeg de uitstoot van CO2-equivalenten 7,35 Gt, de doelstelling voor 2025 vertegenwoordigt dus ongeveer een vermindering met 2 Gt. De omvang van de misdaad tegen het klimaat die Trump aan het voorbereiden is, wordt duidelijk als je weet dat deze 2 Gt ongeveer 20% van de beloofde vermindering van de uitstoot tussen 2016 en 2030 vertegenwoordigt, een belofte gedaan door de 190 Staten die het akkoord van Parijs hebben ondertekend… (6) En het beeld van de misdaad wordt nog duidelijker wanneer we die 2 Gt vergelijken met de kloof die er bestaat tussen het akkoord van Parijs en de verschillende nationale klimaatplannen (NDC). Er is inderdaad een kloof tussen de doelstelling van de COP21 – onder een stijging van 2 °C blijven in vergelijking met het pre-industriële tijdperk en als het mogelijk is ook onder de 1,5 °C – en de projecties op basis van de plannen van de nationale regeringen: die plannen geven een opwarming tussen de 2,7 °C en de 3,7 °C tegen het einde van de eeuw - dat is tweemaal hoger dan de doelstelling van het akkoord. Het akkoord van Parijs stelt verder ook nog dat er een regelmatige herziening moet komen van de akkoorden om de kloof te dichten tussen de vooropgestelde doelstelling en de nationale klimaatplannen. Het Milieuprogramma van de VN (UNEP) publiceert jaarlijks en rapport over de voortgang hiervan. De editie 2016 is net uitgekomen. Die toont dat  het verschil tussen de voorziene uitstoot op basis van het akkoord van Parijs en de tendens van verminderingen van die uitstoot die gerealiseerd moeten worden om onder de 2 °C te blijven, 5,3 Gt bedraagt en 5,8 Gt om beneden de 1,5 °C te blijven (als alle landen zich houden aan hun beloftes) met hierin inbegrepen, de beloftes van financiële hulp door de rijke landen voor de transitie en aanpassingen nodig in de armere landen). (7)

Een klimaatmisdaad tegen de mensheid

Als de VS als gevolg van de beslissingen van Trump hun verbintenissen niet nakomen, zou dat op een gedwongen keuze neerkomen voor de rest van de planeet: de eigen inspanningen voor een vermindering van de uitstoot moeten dan verhogen met 20% om zo het feit te compenseren dat het rijkste land van onze planeet doodgewoon fossiele brandstoffen blijft verbranden in naam van de winst in die sector; ofwel wordt er 2 Gt koolstof-equivalenten toegevoegd aan de kloof tussen wat er in Parijs beslist werd en wat er zou moeten gebeuren om het klimaat op aarde te stabiliseren (waarbij dus de inspanning 30 tot 50% groter wordt). Dat een dergelijke keuze wordt opgelegd aan 7,2 miljard mensen door de leider van het machtigste land ter wereld, een land dat bovendien de grootste historische verantwoordelijkheid draagt voor de broeikasgasuitstoot, is gewoon weerzinwekkend … met dan nog het besef dat die leider werd gekozen door slechts een kwart van de 240 miljoen kiezers in zijn land, kiezers die in meerderheid witte mannen zijn en dit na een campagne vol demagogische leugens. Maar bovenop de morele verontwaardiging, is het duidelijk dat Trump aan de macht komt net op het moment dat het klimaat van de aarde zich aan de rand van de afgrond bevindt. Het budget aan koolstof voor 1,5 °C (dit is de hoeveelheid koolstof die nog mag worden uitgestoten om een kans van 60% te behouden dat we niet verder gaan dan 1,5 °C opwarming) zal in 2020opgebruikt zijn en het budget voor 2 °C zal opgebruikt zijn in 2030. Met andere woorden, elke minuut telt en door Trump dreigt de mensheid vier beslissende jaren te verliezen die het verschil kunnen maken tussen catastrofes die nog hersteld kunnen worden (hopelijk…) en een klimaatramp van grote omvang die onherstelbaar en onbeheersbaar zal zijn met extreem gevaarlijke gevolgen. Het is niet minder dan een misdaad tegen de mensheid.

Een geostrategische ommekeer

Het is betekenisvol dat China het eerste land was dat Trump heeft gewaarschuwd tegen het verbreken van het akkoord van Parijs. ’Het is de wil van de maatschappij op wereldvlak, dat we allen samenwerken in de strijd tegen de klimaatsverandering’, zo verklaarde een Chinese toponderhandelaar tijdens de COP22 in Marrakesh. En Peking zegt vooral heel duidelijk dat het land zijn verplichtingen trouw zal blijven zelfs als de VS dat niet zouden doen. (8) De Europese Unie heeft een gelijkaardige verklaring afgelegd. Deze reactie van China betekent een volledige geostrategische ommekeer vergeleken met de vorige periode. Zelfs Saoedi-Arabië is linkser dan Trump, dat land heeft zich ertoe verbonden zijn (magere) beloftes inzake de nationale bijdrage aan de strijd tegen de opwarming gestand te doen. (9) Sinds de COP15 en 16 in Kopenhagen en Cancun in 2009 en 2010, is de wind duidelijk gedraaid binnen de heersende klassen van de wereld. Maar we moeten ons niet vergissen: de komst van de klimaatontkenner Trump in het Witte Huis gebeurt tegen de wil van de meerderheid van de vertegenwoordigers van de grote bourgeoisie in, zowel in de VS als in de rest van de wereld. Maar we moeten ons geen illusies maken. Ten eerste, bepaalde reacties zijn niet zo duidelijk als die van China – India zou bijvoorbeeld geneigd kunnen zijn om zijn inspanningen voor het klimaat af te zwakken met een terugtrekking van de VS als voorwendsel,. Ten tweede, hebben alle regeringen zeer beleefde gelukwensen naar Trump gestuurd alsof zijn aanklacht tegen het klimaatakkoord slechts een onbelangrijk diplomatiek incident was. En ten derde, en dat is van doorslaggevend belang, geen enkel land of groep van landen heeft gesproken over de noodzaak om, na een mogelijke terugtrekking van de VS, dringende maatregelen te nemen ter compensatie en een politiek te voeren die daadwerkelijk een antwoord biedt op het gevaar. Regeringen willen weten wat de weerslag zal zijn van het beleid van Trump voor hun plaats in de kapitalistische rangorde en wat de mogelijkheden voor ’hun’ kapitalisten voor het maken van winst door zullen zijn. China is bijvoorbeeld niet alleen gemotiveerd door zijn kwetsbaarheid voor de opwarming, maar ook door het vooruitzicht op het overnemen van de leidende rol van de VS op wereldschaal wat betreft de energietransitie – een transitie die door alle verantwoordelijken van de burgerij met enig verstand nu wel als onvermijdelijk wordt beschouwd. De logica van het kapitalistisch productivisme, steunend op concurrentie en georganiseerd door rivaliserende staten, is duidelijk onverbiddelijk…

Geen Trump, geen ’groen kapitalisme’, maar ecosocialisme!

We moeten dus niet de goede kapitalisten die het akkoord van Parijs respecteren, verdedigen tegen de slechterik Trump. Omwille van de urgentie van de klimaatkwestie moeten we onmiddellijk 1) van regeringen eisen dat ze de toekomstige ’gangster regering’ van de VS isoleren en categorisch veroordelen; 2) eisen dat er een internationaal klimaat-tribunaal wordt opgericht en dreigen Trump voor dit tribunaal aan te klagen als hij zijn plannen doorvoert; 3) de waanzinnige wedloop op de groei van het kapitalisme, dat ongelijkheid en vernieling zaait, tot stilstand brengen en vervangen door maatregelen tot herverdeling van de rijkdom en een productie die de grenzen van de planeet eerbiedigt. Het akkoord van Parijs is en blijft een slecht akkoord, omdat het de uitstoot onvoldoende vermindert (10) maar ook omdat het die daling wil realiseren – en dat is uiteindelijk de reden waarom het een slecht akkoord is – binnen het kader van het kapitalistisch productivisme door middel van marktmechanismen die de sociale en de milieucrisis nog verergeren. We moeten het blijven benadrukken: de verkiezing van Trump betekent niet dat de meerderheid van de bevolking zijn programma steunt tegen de ’elite’ maar aan de basis was er de massale weigering van de kiezers om  op de Democratische Partij te stemmen. Die vaststelling geldt ook voor de milieukwestie. Want Obama, Kerry en Clinton hebben niet alleen voor het akkoord van Parijs gestemd, zij zijn ook verantwoordelijk voor het schandaal van het schaliegas en ’fracking’, de olieboringen in de diepzee (we herinneren ons nog de catastrofe van het BP-platform Deepwater Horizon) het project van de pijplijn om zware stookolie van Alberta in het noorden naar de raffinaderijen in het zuidwesten van de VS te transporteren, enzovoort. De kapitalistische milieupolitiek en in het bijzonder de klimaatpolitiek, is koren op de molen van  populisten. Dat bewijs wordt door het trumpisme geleverd: antikapitalistische maatregelen zoals een verkorting van de werktijd zonder loonverlies, de uitbouw van de openbare sector, de socialisatie van de energiesector en het kredietwezen, het afschaffen van nutteloze en schadelijke productie, zijn absoluut nodig om een klimaatpolitiek te voeren die tegelijkertijd voldoet aan de sociale behoeftes. Zonder dat soort maatregelen zal een ontoereikende en sociaal onrechtvaardige kapitalistische klimaatpolitiek de weg blijven vrijmaken voor demagogische populisten die tot alles bereid zijn om aan de macht te komen, zelfs als ze hierdoor de mensheid in een tragedie storten die de verbeelding van de meest pessimistische sciencefictionverhalen overstijgt. Het is een waarschuwing, en misschien de laatste. Het nodigt ons uit om de weg in te slaan van het ecosocialisme, onafhankelijk van de gevestigde machten. Noten: 1) Financial Times, 30 december 2015 2) Tanuro, Le spectre de la géo-ingénierie hante l’accord de Paris sur le climat, Inprécor 624, februari-maart 2016 3) New York Times, 10 november 2016 4) Financial Times, 21 januari 2016 5) Scientific American, 26 september 2016 6) NYT, 10 november 2016 7) UNEP, Emission Gap Report 2016 8) FT, 11 november 2016 9) FT, 13 nov. 2016 10) De maatregelen van Obama zijn ontoereikend zelfs om de doelstellingen van de VS, een reductie van 26 tot 28% van de uitstoot, te verwezenlijken in 2025. Volgens sommige bronnen zal die uitstoot maar met 7 tot 21% dalen in 2025 (met 16 tot 32% als je rekening houdt met maatregelen die zijn aangekondigd maar nog niet uitgewerkt). http://www.theverge.com/2016/9/26/13035506/us-climate-change-policies-paris-accords-plan-fossil-fuels