Het treurdicht van deze op de eerste plaats politiek denker is verontrustend. In de huidige context van 'autoritair neoliberalisme' probeert dit lid van de Franse Nouveau Parti Anticapitaliste vruchtbare verzetshaarden te vinden. Hij probeert het kaf van de koren te scheiden en levert soms scherpe kritiek op theoretici die onder het voorwendsel om de 'civil society', 'andersglobaliseringsbeweging' of 'het nieuwe radicalisme' te beschrijven theorieën opstelden die deze doemden tot falen.

'Treurdicht voor de profane politiek' is een mysterieuze titel. Wat betekent het?

Mysterieus?

Voor mij wel

Goed, het gaat om twee delen. Het boek is ten eerste simpelweg een treurdicht voor politiek, ware politiek, in de huidige situatie. In de woorden van Hannah Arendt is dat een situatie van 'marktmechanismen gestuurd door een politiek management regime zonder werkelijk pluralisme'. Het is ook een treurdicht voor 'profane' politiek nu we overal de religie zien oprukken in de politiek. Deze hergeboorte van de religie in de politiek is zichtbaar de kruistocht van 'goed tegen kwaad' van de Verenigde Staten tegen het terrorisme. In Europa, met Sarkozy voorop, is er een sterke neiging om de EU opnieuw te definiëren, ditmaal in christelijke termen, om zo Turkije buiten te sluiten. Een derde voorbeeld: in Frankrijk hoor je steeds vaker religieuze termen in het wettelijke taalgebruik. De veroordeelden moeten niet alleen hun straf uitzitten, ze moeten hun oude wegen afzweren, toegeven dat dingen zo op hun best zijn. Dat heeft niets met wetgeving maar alles met religie te maken.

Je spreekt ook over de religieuze invloed op kritisch denken
Ja, het religieuze element is duidelijk bij een denker als Antonio Negri, met zijn verwijzingen naar Franciscus van Assisi. Alain Badiou heeft ook iets religieus met zijn theorie van de gebeurtenis, het uit niets naar voren treden van een mogelijkheid. Het religieuze element verspreid zich vooral onder de mensen door de verdamping van het idee van klasse. Het neoliberale offensief is er in geslaagd veel vormen van klassensolidariteit te vernietigen. Dat is een achteruitgang die nog niet is gestopt. Er volgen religieuze, communitaristische vormen van solidariteit die zichzelf kapotmaken. In Frankrijk wordt veel gepraat over het islamitische element maar deze terugval op de eigen communitaristische kringen is bijvoorbeeld ook te zien onder Joden.

Met hulp van Walter Benjamin, Hanna Arendt en Carl Schmitt analyseer je de huidige situatie en kijk je vervolgens naar verzetshaarden die de geschiedenis richting emancipatie kunnen ombuigen. Ben je pessimistisch of optimistisch?
Ik probeer slechts het huidige politieke tijdsgewricht duidelijk te krijgen. Alles staat nog in het teken van de nederlaag van de jaren tachtig toen het idee van emancipatie verdween. Maar er was een keerpunt in het gebied van ideeën op het einde van de jaren negentig. Dit kan niet ontkend worden. De andersglobaliseringsbeweging bracht duizenden mensen samen en creëerde de sociale fora. Maar ik denk dat al deze belangrijke momenten ons naar een utopisch moment gebracht hebben. Ik bedoel daarmee dat deze ideeën over emancipatie niet de confrontatie aangingen met wat praktisch mogelijk is. Vandaar het gebruik en misbruik van termen als 'alter', 'anders'; 'een andere wereld is mogelijk', een 'ander links', 'de andere campagne'. Dergelijke termen vermijden definities en laten zien dat er geen rijpheid is. Ik ben noch pessimistisch noch optimistisch, ik denk dat we dit stadium achter ons moeten laten en een strategie bepalen.

Wat zal gebeuren?

We moeten een nieuw idee introduceren, één dat door Herbert Marcuse werd geformuleerd in de jaren zestig in de vraag; 'is het mogelijk de vicieuze cirkel van dominantie te doorbreken?' Deze consumptiemaatschappij wordt alsmaar obsessiever, meer verontrustend. Het is een maatschappij van het spektakel die een maatschappij van de simulatie is geworden. Ik ben niet gerust en vind dat we ideeën moeten formuleren die een weg naar buiten kunnen wijzen. Verzet op zich is niet genoeg, we moeten dit verbinden met een of meerdere politieke krachten.

Het is duidelijk waarom jij de NPA steunt...
Ik herhaal dat het om een of meerdere politieke krachten gaat. Het nieuwe dat we zien zijn nieuw gedefinieerde radicale linkse krachten, krachten met het vermogen om de macht over te nemen zoals we in Latijns Amerika gezien hebben. Als je aan de nederlaag denkt die links in de twintigste eeuw leed moet je niet vergeten hoe groot de verantwoordelijkheid van een verkalkt, bureaucratisch links daarvoor was. In Frankrijk heb je nu de NPA en het Front de Gauche, in Duitsland Die Linke, in Portugal het Links Blok. In Portugal en Griekenland is radicaal links in opkomst terwijl de sociaal-democraten verrot zijn en de oude linkse apparaten in gevaar raken. Over Azië weten we minder maar de neergang van militant maoïsme geeft andere krachten meer ruimte.

Maar in de recente verkiezingen hebben we toch gezien dat de opkomst van het Front, de NPA of Die Linke geen compensatie zijn voor de neergang van traditioneel links?
Het dominante element is nog steeds de nederlaag van de jaren tachtig, daar zijn we nog niet overheen. Het is een race tegen de tijd maar een die nog niet is gelopen. De hernieuwde kracht van radicaal links compenseert de neergang van traditioneel links niet. Maar ik zie in de nieuwe generatie activisten van de NPA een stroming die dingen anders ziet. Mij generatie kende het ideaal van de revolutie, zij hebben een veel praktischer, meer direct beeld van de confrontatie waar zij zoveel energie insteken. In Frankrijk gaat Sarkozy door met zijn neoliberale beleid. Mensen beseffen dat als hij zijn doelen bereikt we niet langer in hetzelfde land zullen leven, er zal een sprong weg van het het principe van solidariteit en gelijkwaardigheid zijn, een idee dat sinds 1789 fundamenteel was.

Volgens de polls vaart Sarkozy wel bij de crisis...
Inderdaad, maar laten we niet vergeten dat de ene crisis een andere van veel fundamenteler karakter verbergt. En uit deze crisis zal geen uitweg zijn want het is er een van waarden. Neoliberaal autoritarisme maakt alle menselijke relaties deel van de markt. Alle interactie wordt teruggebracht tot het vergaren van waarde en in een wereld van netwerken en kennis is dit een absurd streven. Dit idee dat alles in kwantiteiten uitgedrukt kan worden en het onmeetbare gemeten kan worden teneinde de prijs te bepalen en waarde te vergaren, het is absurd.

Wat zijn vandaag de drijfveren voor verzet?
Vroegen hadden een religie van de Geschiedenis die ons vertelde dat er een eindstrijd zou komen en dat we deze moesten winnen. We moeten deze afgodsbeelden, deze religie van de loop van de geschiedenis kwijtraken, onzekerheid accepteren en een goddeloze politiek ontwikkelen als een strategische kunstvorm.

Wat denk jij van de nieuwe toon die Sarkozy aanslaat sinds het begin van de crisis?
Hij zal bij zijn autoritaire neoliberalisme blijven – daar is een heel simpele reden voor: werkeloosheid is een permanent gegeven geworden. Niemand weet hoe moderne maatschappijen zullen reageren als er geen reserves van werk op het platteland of structuren van familie solidariteit zijn. Als je naar de crisis van de jaren dertig kijkt, toen leefde 35 procent van de Fransen nog op het platteland en onder andere het platteland fungeerde als schokdemper. Nu is 90 procent of meer loonarbeider. Hoe zullen samenlevingen op de crisis reageren in termen van misdaad of stadsplanning?

Misschien meer van hetzelfde?

Neoliberaal autoritarisme kan niet blijven doorgaan. Het opnieuw noemen van Keynes en het praten over nieuwe Keynesianisme is niet afdoende. Ik heb Keynes net aandachtig opnieuw gelezen. Volgens moet hem er voor economisch herstel een homogene economische ruimte zijn zodat de publieke kapitaalsinvesteringen ook weer snel in circulatie gaan.

Hoe functioneert de morele propaganda van turbo-kapitalisme?
Traditioneel links heeft actief bijgedragen aan de creatie van neoliberaal autoritarisme. Bijvoorbeeld door het ontmantelen van publieke diensten en de verzorgingsstaat. Dit is een crisis van waarden en een van oplossingen want er zijn geen alternatieven voorhanden. Als we het er over eens zijn dat we deze crisis niet zomaar te boven komen moeten we ook accepteren dat mensen niet meteen zien dat de sociale voorzieningen leeggeroofd worden. Politiek bewustzijn komt niet vanzelf. Op het moment zitten mensen gevangen tussen angst en woede: angst over wat morgen brengt, woede over onrechtvaardigheid.

Kunnen vertogen de werkelijkheid vervangen?
De democratie is zo afgetakeld dat we op het punt zijn gekomen dat fabeltjes een plek in de politiek hebben. Alistair Campbell, de adviseur van Tony Blair, bracht het zo onder woorden; 'het doel is om verkiezingen te winnen en om verkiezingen te winnen moet het publieke verteld worden wat het horen wil en moet iemand gevonden worden die het goed kan brengen'. En het programma? Dat zien we later wel. Het resultaat is dat er geen debat is, geen overtuigingen, voorstellen of argumenten. Dit is niet langer democratie maar demagogie, een permanent plebisciet.

Welke vormen neemt de zogenaamde bio-macht aan?
Foucault's bio-macht is de generalisatie van een diffuse sociale controle van het persoon. Van video camera's tot metro-tickets, van het accepteren en internaliseren van noodzaak om uren in de file te staan om naar het werk te kunnen tot accepteren dat je vrije tijd vermarkt wordt door een bombardement van reclame waar jij voor moet betalen. Dit zijn allemaal vormen van bio-macht en het is een diffuus, misschien wel meer grondige vorm van tirannie dan de oude discipline.

Betekent dit dat bijvoorbeeld actie tegen camera-toezicht zinloos is?
Nee, in tegendeel. Ik heb volledig respect voor alle vormen van verzet, dat zijn de grondslagen voor een werkelijke Utopie en de voorwaarde voor al het andere. Er is een probleem met schrijvers die deze experimenten zien als tegenstrijdig met de noodzaken. Ik zeg niet; 'of de NPA of niks'. De NPA is slechts een stadium. Als de crisis diep gaat, zoals ik denk, zullen het hele politieke en sociale landschap een schok ondergaan. Over tien jaar zullen we ons in een andere context bevinden.

Dit interview verscheen oorspronkelijk in het Spaanse tijdschrift Público.