De WTO moet helpen de planeet te verlossen van monopolistische medicijnen – het leven van miljoenen mensen staat op het spel.

We weten hoe we deze pandemie kunnen beëindigen. Onze politici geven misschien gemengde signalen af, maar de wetenschap is duidelijk: we hebben diagnostiek nodig om het virus op te sporen, medicijnen om het virus te behandelen en – vooral – een vaccin om de verspreiding ervan te voorkomen. Onderzoekers over de hele wereld werken nu aan een versnelde ontwikkeling van een vaccin zodat dat in plaats van een decennium een jaar duurt. Met meer dan een miljoen verloren levens, miljoenen mensen die in armoede worden gedreven en een wereldwijde economische ineenstorting is het vooruitzicht op een succesvol vaccin de enige hoop aan de horizon van een rampzalig jaar.

Maar wie krijgt het coronavaccin en wanneer? Er zijn twee grote problemen: of ze betaalbaar zullen zijn, en of er genoeg zullen zijn om het virus te bestrijden. De wortel van beide problemen is niet de wetenschap – het is het web van monopolies op het intellectuele eigendom dat vaccins omringen, evenals bijna alle diagnostica en medicijnen die van nut zijn in de pandemie. En de wortel van al die monopolies is een regel ingebed in de Wereldhandelsorganisatie die Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights [Handelsgerelateerde aspecten van intellectuele-eigendomsrechten] (Trips) wordt genoemd en die na een agressieve lobby van Pfizer en IBM, met de volledige steun van regeringen van rijke landen, is binnengeslopen. Vijfentwintig jaar na de introductie ervan heeft het zijn werk gedaan – de toegang tot levensreddende medicijnen en vaccins beperken, de winsten van grote farmaceutische bedrijven stimuleren, de volksgezondheid hinderen en, ten slotte, onze uitweg uit de coronapandemie verlengen.

Er is een oplossing voorhanden. Eerder deze maand hebben India en Zuid-Afrika, twee van de landen die het hardst door de pandemie zijn getroffen, een formeel verzoek ingediend bij de WTO om Trips voor alle leden op te schorten, met het argument dat dit 'barrières opwerpt voor het tijdig beschikbaar stellen van betaalbare medische producten' over de hele wereld. De regeringen van beide landen schreven dat zij zich grote zorgen maken over de vraag 'hoe deze producten snel, in voldoende hoeveelheden en tegen een betaalbare prijs beschikbaar zullen worden gesteld om aan de wereldwijde vraag te voldoen.'

India en Zuid-Afrika sluiten zich aan bij een koor van landen die een breuk eisen met de straffe tol van het westerse, door multinationals geleide stelsel van intellectuele eigendomsrechten. Al in juni publiceerde de Afrikaanse Unie haar eigen communiqué aan de Wereldgezondheidsorganisatie, waarin zij alle landen opriep 'ten volle gebruik te maken van wettelijke maatregelen ... om ervoor te zorgen dat de monopolies de toegang niet in de weg staan'. De 55 lidstaten van de Afrikaanse Unie drongen aan op het wegnemen van 'alle obstakels' in het streven naar de ontwikkeling van een 'volksvaccin'.

De hindernissen zijn reëel – de farmaceutische bedrijven vervullen daar een sleutelrol in. Phrma, de lobbyorganisatie van de Amerikaanse farmaceutische industrie en de grootste lobby organisatie in het land, beweert dat 'sterke octrooibescherming fundamenteel is voor het creëren van nieuwe behandelingen die het leven van patiënten verlengen en verbeteren' en besteedt meer dan 120 miljoen dollar per jaar aan het overtuigen van beleidsmakers hiervan. Het is dan ook geen verrassing dat regeringen in het noorden van de wereld achter hen staan en miljarden dollars aan nieuw overheidsgeld hun richting op schuiven, met weinig of geen verplichtingen. In een recent rapport van Oxfam wordt gesuggereerd dat enkele rijke landen al meer dan de helft van het toekomstige aanbod van toonaangevende covid-19-vaccins hebben opgekocht.

Het probleem met deze aanpak is dat het eenvoudigweg niet werkt voor de wereld – en de bazen van de farmaceutische industrie weten dat. Dit is de derde keer in de afgelopen 20 jaar dat een coronavirus de sprong van dier naar mens heeft gemaakt: sars coronavirus in 2002, mers coronavirus in 2012 en sars-cov-2 in 2019. Toch heeft de kostbare octrooibescherming van de farmaceutische industrie geleid tot weinig investeringen in de voorbereiding op een pandemie. Waarom? 'Omdat er geen echte stimulans is om dit te doen, geen financiële stimulans', gaf Chief Scientific Officer van Johnson & Johnson's in januari toe.

Vaccin-nationalisme is dus niet alleen een wetenschappelijk doodlopende weg – het virus kent geen grenzen – maar ook een strategische blunder: de particuliere onttrekking van publieke middelen waarop het steunt, zal alleen maar dienen om farmaceutische bedrijven te verrijken ten koste van de volksgezondheid, zelfs in de rijke landen die van plan zijn om vaccins te hamsteren. Kandidaat-vaccins kunnen zelfs laat in de proefperiode niet veilig en effectief blijken te zijn, en de rijkste landen ter wereld hebben moeite om het aantal kandidaat-vaccins bij te houden. Dan is er het vooruitzicht dat we moeten onderhandelen over toegang tot een vaccin van buiten de multinationale farmaceutische industrie, misschien uit Rusland of China.

Op dit punt is de petitie van de Indiase en Zuid-Afrikaanse regering van cruciaal belang voor de wereld. Het zou een grote bijdrage leveren aan de oplossing van onze onmiddellijke problemen: een ontheffing van de WTO zou de belemmeringen voor intellectuele eigendom wegnemen en meer landen in staat stellen om lokaal diagnostiek en behandelingen te produceren, waardoor ook de prijzen zouden dalen. Hoewel het verzoekschrift misschien geen wondermiddel is voor vaccins, aangezien westerse farmaceutische bedrijven vrijwillig hun kennis en technologie zouden moeten delen, naast het opgeven van hun intellectueel eigendom, zou het zeker de morele druk opvoeren om dit te doen.

Een opschorting van de farmaceutische monopolies, zelfs tijdelijk, is wat de wereld nodig heeft. Het zou een cruciale wending in de goede richting zijn, op een moment van uitputting en paniek. Nu de pandemie van covid-19 zich agressief ontwikkelt, heeft de WTO de mogelijkheid om de planeet weg te leiden van monopolistische medicijnen naar een nieuw planetair gezondheidssysteem. Terwijl de leden van de WTO zich voorbereiden op de bijeenkomst deze week van de Raad over Trips, zijn hun keuzes van enorm belang: mensen of winst; een volksvaccin of een slopende vaccinatie apartheid. De wereld kijkt mee.

De Progressive International Covid-19 Response Working Group heeft de leden van de Wereldhandelsorganisatie een brief gestuurd ter ondersteuning van het ontheffingsvoorstel van India en Zuid-Afrika. De brief is ondertekend door de volgende leden:

Benny Kuruvilla, Focus on the Global South

Joseph Purugganan, Focus on the Global South

Shalmali Guttal, Focus on the Global South

Third World Network

Achal Prabala, onderzoeker en activist, AccessIBSA

Burcu Kilic, onderzoeksdirecteur, Access to Medicines, Public Citizen

Dana Brown, directeur van het Next System Project, The Democracy Collaborative

Helen Yaffe, docent economische en sociale geschiedenis, Universiteit van Glasgow

Laurie MacFarlane, redacteur economie, openDemocracy

Linsey McGoey, hoogleraar sociologie, Universiteit van Essex

Nancy Krieger, hoogleraar sociale epidemiologie, Harvard T.H. ChanSchool of Public Health

Tithi Bhattacharya, directeur wereldstudies, Purdue University

Dit artikel stond op The Guardian. Nederlandse vertaling redactie Grenzeloos.