Onder het mom van het bestrijden van de (euro-) crisis worden er in de Europese Unie steeds meer stappen gezet in de richting van een autoritair Europees regime. Een regime waarin de rol van gekozen parlementaire organen naar de achtergrond wordt gedrongen en niet gekozen - en nauwelijks of niet democratisch gecontroleerde - organen of functionarissen de dienst uit maken.

De reacties op de gedachte van premier Papandreu om het Europese bezuinigingsplan voor Griekenland aan een referendum te onderwerpen was typerend. Het idee om de Grieken zelf te laten beslissen over de ‘oplossing’ van de economische problemen in hun land kwam de Griekse premier op de hoon van heel Europa te staan. Het was nu even tijd voor daden, niet voor democratie. Zijn aftreden, noch dat van Berlusconi - die onderhands vervangen werd door de voormalige eurocommissaris en consultant van Goldman Sachs Mario Monti - hoeft ons met geen grammetje droefenis te vervullen, maar de manier waarop zij uiteindelijk aan de kant zijn gezet is typerend voor de ontwikkelingen in Europa. Niet het verlies van de steun van de bevolking of de massale protesten, maar het verlies van vertrouwen van de financiële markten, leidde uiteindelijk tot de val van beide heren. ‘Dit land heeft geen verkiezingen nodig maar hervormingen’, vatte de voorzitter van de Europese Raad Van Rompuy het Europese standpunt bij een bezoek aan Italië samen.

De reactie van de financiële markten, dat is het enige dat in Europa echt telt. Bij iedere Europese maatregel die onder het mom van het bestrijden van de crisis genomen wordt is de enige vraag die echt telt: hoe reageren de financiële markten? Want het zijn de financiële markten die in staat zijn landen naar de afgrond te voeren. Om dat te voorkomen - of eigenlijk om te voorkomen dat de economische ondergang van landen als Griekenland, Italië, Portugal en Spanje ook de rest van de Europese Unie over de afgrond duwt - moeten die markten tot iedere prijs tevreden worden gehouden. Daar zijn die maatregelen voor economisch bestuur van de EU op gericht.

De nieuwe president van de Nederlandse Bank Klaas Knot vatte recentelijk nog eens samen wat er gedaan moet worden om aan de wensen van de financiële markten tegemoet te komen: “De arbeidsmarkt moet in belangrijke mate hervormd worden, de ontslagbescherming is veel te royaal, er is een onderbenutting van het arbeidspotentieel en er zal ook echt iets aan de pensioenen moeten gebeuren.”

Economisch bestuur
De Europese dwangmaatregelen zijn niet alleen van toepassing op de met de denigrerende term PIGS aangeduide probleemstaten Portugal Ierland/Italië, Griekenland en Spanje. Met de recent aangenomen maatregelen op het vlak van het economisch bestuur hebben de Europese instellingen grote bevoegdheden gekregen op financieel economisch vlak in alle landen. Ze kunnen vergaande maatregelen nemen tegen landen die de normen van het Stabiliteits- en Groeipact overtreden, dat wil zeggen een begrotingstekort hebben boven de 3 procent van het BBP en of een staatsschuld boven de 60 procent van het BBP. En dat zijn op dit moment vrijwel alle EU landen inclusief Nederland. Maar daar blijft het niet bij. De Europese instellingen dienen volgens de nieuwe maatregelen toezicht te houden op het macro economisch evenwicht op middellange termijn van de lidstaten. Dit betekent feitelijk dat men de kaders kan bepalen voor de ontwikkeling van de lonen, de belastingen de pensioenen en alles wat nog meer van invloed is, of kan zijn, op het macro economisch evenwicht. Er kan niet alleen ingegrepen worden als de begrotingsregels overtreden worden, maar ook als dit ‘dreigt’ te gebeuren. Daarmee heeft Europa de vrije hand om haar beleid op te leggen.

In de nieuwe regelgeving is ook opgenomen dat het aanbeveling verdient als landen in hun Grondwet opnemen dat ze zich aan de Europese begrotingsregels houden. Spanje heeft dat inmiddels al gedaan. Op die manier is ook na een eventuele verkiezingsoverwinning van partijen die niet zweren bij het neoliberale gedachtegoed de voortzetting van het neoliberale beleid vast gegarandeerd.
De argumentatie voor deze vergaande Europese bevoegdheden gaat aldus. ‘Een aantal Europese landen heeft er een zooitje van gemaakt en de afspraken (van het Stabiliteits- en Groeipact) overtreden. Ze hebben veel meer uitgegeven dan ze binnen kregen en als gevolg daarvan komt nu de hele eurozone in gevaar. Als nationale politici niet in staat zijn om orde op zaken te stellen moet dat op Europees vlak gebeuren.’ Deze redenering gaat er aan voorbij dat de huidige problemen in de euro zone helemaal niet voortkomen uit het overschrijden van de normen van het Stabiliteits- en Groeipact. Het waren Duitsland en Frankrijk die al jaren geleden de normen overtraden zonder dat de daarvoor geldende sancties werden getroffen. Deze redenering zet de zaak op zijn kop. De begrotingstekorten van bepaalde Europese landen zijn niet de oorzaak van de eurocrisis, maar als gevolg van de economische en financiële crisis hebben bepaalde landen ernstige begrotingstekorten. De door Europa voorgestane oplossing van drastische bezuinigingen maakt de zaak alleen maar erger. De economisch zwakkere Europese landen krijgen het economisch steeds moeilijker en de kloof tussen de Europese landen wordt steeds groter.

Democratische controle
Niet alleen de traditionele rechtse partijen, maar ook de PvdA en GroenLinks omarmen deze regelgeving en GroenLinks vindt zelfs dat ze op sommige punten nog niet ver genoeg gaan. Hoe is de steun van deze partijen te verklaren? Een belangrijk element hierin is dat zij de almacht van de financiële markten als een onveranderbaar gegeven beschouwen. Tegenover die macht van de markt moet de politieke macht van de EU worden gesteld, is hun redenering. Maar daarbij vergeten ze dat in het huidige Europa de Europese politieke macht niet tegen de macht van de markt in gaat, maar die juist versterkt. ‘Draconische bezuinigingen in de landen in problemen zijn nodig om hun begroting weer op orde te brengen en de staatsschuld te verminderen zodat de financiële markten hun speculatieve aanvallen zullen staken’, is de redenering. Dat de betreffende landen ondertussen kapot bezuinigd worden ziet men hierbij over het hoofd.

Een tweede element in de steun aan deze maatregelen is het besef dat de financiële en economische problemen niet binnen een nationaal kader opgelost kunnen worden en dat een Europese aanpak noodzakelijk is. Daar hebben ze groot gelijk in. Is het erg dat Europa steeds meer macht krijgt, dat allerlei zaken op Europees in plaats van op nationaal vlak worden geregeld? Nee, natuurlijk niet. Het probleem is niet dat steeds meer zaken op Europees vlak worden geregeld, maar dat op Europees vlak iedere serieuze democratische controle ontbreekt. Dit gegeven wordt de laatste tijd zelfs steeds meer openlijk als reden aangevoerd voor de Europese machtsgreep. ‘Nationale politici zijn afhankelijk van de steun van de kiezers en daarom niet in staat om de noodzakelijke impopulaire maatregelen te nemen’, is dan de redenering. Democratie als lastige bijkomstigheid voor een daadkrachtig beleid.

Voor GroenLinks gaan de huidige maatregelen nog niet ver genoeg. In het GroenLinks magazine van september schreven Europarlementariër Bas Eickhout en beleidsmedewerker Richard Wouters een stuk waarin ze pleitten voor een Europese regering. ‘En de democratische controle dan?’, vragen ze zich aan het eind van hun bijdrage af. ‘Die zal vooral het Europarlement moeten afdwingen op grond van zijn machtspositie in het wetgevingsproces’, is hun ontnuchterend antwoord.

Verzet
De groeiende macht van de Europese organen is een uitholling van de democratie en een poging om het verzet tegen de bezuinigingspolitiek te bemoeilijken. Want uiteindelijk is dat de bedoeling van de Europese staatsgreep. Europese regeringen worden machteloos gemaakt en nationale parlementen irrelevant. De trojka van de Europe Commissie, het IMF en de Europese Centrale Bank schrijven economisch zwakke landen het beleid voor. En achter hun rug zijn de financiële markten de bepalende factor. Het wegstemmen van de ene regeringspartij leidt er alleen maar toe dat er een andere partij aan de macht komt met een zelfde programma (Portugal, Spanje), of een regering van technocraten (Griekenland) die aan niemand verantwoording schuldig zijn.

Door voorstanders van de huidige Europese Unie wordt die graag voorgesteld als een project van vrede, veiligheid en democratie. In deze tijden van crisis is ze het toneel van scherpe klassenstrijd, sociale onzekerheid en een steeds autoritairder, om niet te zeggen dictatoriaal, regime.