Na 1998 viel in Nederland extreemrechts in de meest plaatsen weg uit de gemeenteraden. Daarmee leek voor veel mensen de dreiging van extreemrechts verdwenen te zijn. In de jaren hierna versplinterde en degenereerde Nederlands extreemrechts steeds verder. Zich al dan niet volks noemende nationalisten, fascisten, nationaal-socialisten en ander reactionair geteisem hielden zich vooral bezig met eindeloze onderlinge ruzies en afsplitsingen. Partijen als het Vlaams Blok en het Franse Front National wisten zich definitief te vestigen op het politieke toneel. In Nederland kregen partijen met vergelijkbare wereldbeelden niets voor elkaar, ook al verrechtste het politieke en sociale klimaat steeds verder. Extreemrechts leek definitief gemarginaliseerd te zijn. Tot Pim Fortuyn in 2002 aan zijn stormachtige loopbaan begon.
De grote overwinning van Leefbaar Rotterdam was slechts een voorproefje van de politieke aardbeving die Nederland wachtte. Wat men ook van Fortuyn denken mag, feit is dat in zijn slipstream een reeks nieuwe partijtjes en groepen ontstond die tot extreemrechts gerekend kunnen worden. Al deze initiatieven zien Fortuyn in meer of mindere mate als een geestverwant.

Nieuw Rechts, met haar voorman Michiel Smit, is een van deze partijtjes. Via de achterdeur van Leefbaar Rotterdam belandde Smit in de gemeenteraad. Na de nodige beroering over onder andere racistische uitspraken (‘Er is een ding erger dan een neger, een blanke neger’) werd hij uit de partij gezet. Later zou Smit zelf zeggen dat hij eigenlijk te radicaal was voor de Leefbaren. In eerste instantie vond Smit onderdak bij het partijtje van een andere Fortuynistische dissident. Maar Winny de Jong en haar conservatieven.nl bleken al snel weinig toekomst te hebben. Daarnaast voldeed een ondergeschikte positie waarschijnlijk ook niet aan Smits ambities. Smit richtte daarom zijn eigen partij op: Nieuw Rechts. Wat NR onderscheidt van de vele andere rechts-extremistische splinters, is haar relatieve succes en Smits middenpositie tussen Fortuynistisch populisme en klassiek extreemrechts. Dit laatste stelt NR misschien in staat om uit het isolement te kruipen waar haar extreemrechtse geestverwanten in vastzitten.

In het post-Fortuyn tijdperk is ‘zeggen waar het op staat’ als excuus voor xenofobe uitvallen en een stinkend spruitjesnationalisme gewoon geworden. In dit klimaat draagt NR een nationalistisch, racistisch programma uit. NR wil ‘de nationale trots stimuleren’ en ‘op komen voor de belangen van het Nederlandse volk’ en maakt daarbij duidelijk dat migranten hier geen deel van uitmaken. Haar standpunten omvatten bijvoorbeeld ‘actieve remigratie’ (met invoering van een oprotpremie) en een ‘totale sluiting van de grenzen voor economische asielzoekers’ met ‘opvang in de regio van economische en politieke vluchtelingen’. Voeg daar de roep om meer gezag en de invoering van de doodstraf aan toe en de klassiek extreemrechtse mix, zoals we die kennen van de Centrumdemocraten, is compleet.
Wat NR onderscheidt van klassiek extreemrechts is vooral haar politieke stijl en de voortdurende pogingen tot samenwerking met andere krachten van uiterst rechts.
Smit’s verleden als fortuynist wordt onder meer duidelijk in de populistische stijl van NR. Regelmatig houdt NR gezamenlijke maaltijden (‘Hollandse hap’) en borrels. Ook persoonlijk probeert Smit naar voren te komen als een toffe peer. Zo meldt hij op de NR website vrolijk geboren te zijn in ‘het mooie dorp Maasland’ en zaalhockey altijd erg leuk gevonden te hebben. Daarnaast doet NR veel moeite zich te profileren als een actiepartij. Zo was haar jongerenafdeling, Jong Rechts, naar aanleiding van de moord op de leraar Hans van Wieren, medeorganisator van een demonstratie onder het motto ‘tegen geweld, meer gezag’. Het is een strategie van NR om thema's aan te grijpen die maatschappelijk leven om haar eigen agenda uit te kunnen dragen. Eerder dit jaar organiseerde het partijtje een demonstratie ‘voor de doodstraf voor meervoudige kinderverkrachters’ en voor een verbod op de belangenorganisatie van pedofielen Martijn.

Vaste samenwerkingspartner van NR bij dit soort acties is de Nieuwe Nationale Partij, die een zetel in de deelgemeente Rotterdam-Feijenoord heeft. De NNP is de reïncarnatie van het verboden CP’86. Deze partij doet haar best om uitgesproken rechts-extremisme te combineren met een net imago. De NNP zijn zelfverklaarde ‘volksnationalisten’, wat inhoudt dat zij etniciteit belangrijker vinden dan staatsburgerschap. Daarnaast werkte NR samen met bijvoorbeeld de Jonge Fortuynisten. Ook internationaal legt NR contacten met geestverwanten, in Duitsland en Frankrijk, maar vooral met het Vlaams Blok. Smit steekt zijn bewondering voor Philip Dewinter niet onder stoelen of banken en heeft al enkele ‘werkbezoeken’ afgelegd aan het Vlaams Blok.

Het populisme van NR en de pogingen tot het vormen van samenwerkingsverbanden werpen ondertussen enige vruchten af. Smit zat al in de Rotterdamse gemeenteraad, daarnaast groeit het ledental en de NR website wordt druk bezocht. In 2006 hoopt de partij in ‘een groot aantal’ steden mee te doen met de gemeenteraadsverkiezingen. Om dit mogelijk te maken is NR nu bezig ook buiten Rotterdam afdelingen op te richten. Met haar populistische politiek richt NR zich vooral op ontevreden fortuynisten en mensen die al lange tijd geen vertrouwen meer hebben in de gevestigde partijen. Het extreemrechtse karakter van de partij interesseert veel van haar stemmers eigenlijk maar weinig. Wat telt is dat Smit met zijn vele buurtbezoeken en mooie beloftes de indruk wekt hun problemen serieus te nemen. Dat in tegenstelling tot de gevestigde partijen.

Fortuyn maakte een stormachtige opkomst omdat hij onder andere het ongenoegen over de kloof tussen burgers en bestuurders en het gebrek aan democratie wist uit te buiten. Allochtonen en vooral moslims werden ondertussen als zondebok gebruikt. Smit is geen tweede Fortuyn, maar tapt uit hetzelfde vaatje. NR hoeft slechts een klein deel van het nog steeds levende ongenoegen te mobiliseren om een aanzienlijke groei te bereiken. Daarbij maakt het huidige beleid het NR mogelijk om steeds een stapje verder te gaan in haar rechts-extremistische retoriek.

Ondertussen is NR nog steeds slechts een lokale splinter, zij het een luidruchtige. Racistische ‘proefballonnetjes’ van het huidige Rotterdamse college, zoals de ‘allochtonenstop’, worden natuurlijk wel enthousiast gesteund door NR. Het is nog te vroeg om te zeggen of Smit in staat is om zijn ambitie, ‘een brede rechtse volkspartij’ op te bouwen, waar te maken. Die vraag kan pas beantwoord worden als NR er daadwerkelijk in slaagt om ook buiten Rotterdam vaste grond aan de voeten te krijgen. Haar partner de NNP verkeert al in serieuze problemen. Ze heeft steeds meer moeite haar tussenpositie tussen de hardcore nazi’s en de meer traditioneel uiterst rechtse nationalisten te handhaven. Drie vooraanstaande leden stapten reeds over naar een nieuwe splinter. Maar het is niet voldoende om alleen te hopen dat ook NR slachtoffer wordt van het in extreemrechtse kringen zo gebruikelijke geruzie. Links moet duidelijk maken dat NR geen oplossingen kan bieden voor de zeer reële problemen van veel Rotterdammers, maar vooral zelf een alternatief bieden.