De mythe van de bezuinigingsnoodzaak

Er lijkt in de Nederlandse politiek één punt te bestaan dat absoluut niet ter discussie staat, niet ter discussie mág staan: de noodzaak van bezuinigingen. Zelfs over de omvang van de bezuinigingen (zo’n 18 miljard) lijkt brede overeenstemming te bestaan. Maar in werkelijkheid is er in Nederland eerder te veel dan te weinig geld. Het is alleen in de verkeerde handen en er worden de verkeerde dingen mee gedaan.

‘Er is door de crisis en het redden van de banken een groot overheidstekort ontstaan en dat moet door bezuinigingen worden gedicht’, zo is de redenering. ‘Wij kunnen komende generaties niet opzadelen met een nog hogere staatsschuld, dus moeten we bezuinigen’, wordt er gezegd. Daarbij zijn de verwijzingen naar het gezinshuishoudboekje niet van de lucht. Maar is er echt te weinig geld? Laten we eens naar de feiten kijken.

In het NRC Handelsblad van 19 februari jongstleden stond een artikel onder de titel ‘De overnamekas van Nederlandse bedrijven zit tjokvol’. Daarin kwam de auteur met de, zoals hij  het zelf omschreef  ‘conservatieve’ schatting, dat de zestien grote AEX-fondsen (de grote multinationals) over een oorlogskas van 210 miljard beschikten. ‘Bij elkaar stegen de operationele winsten van de onderzochte bedrijven met ruim 30 procent’, en ‘de gezamenlijke kaspositie van de bedrijven bedroeg eind september vorige jaar 63 miljard euro, ruim 12 procent meer dan in eind 2009’, waar aan toe wordt gevoegd: ‘Voor heel 2010 zal dit bedrag nog verder zijn opgelopen, gelet op de reeds gepubliceerde jaarcijfers.’ ‘Wat te doen met al dat geld’, is dan ook de prangende vraag die als kop boven het artikel stond. Uit een onderzoek van de Universiteit van Utrecht in 2009 bleek dat multinationals in Nederland feitelijk geen belasting betalen. De Nederlandse schatkist loopt daardoor volgens de onderzoekers jaarlijks 16 miljard euro mis. Volgens het blad Quote bezitten de 500 rijkste Nederlanders gezamenlijk bijna 136 miljard euro (€135.588.000.000): 6,6 procent meer dan vorig jaar. Dat is meer dan 7,5 maal 18 miljard. Ons land kent volgens Quote 23 mensen die meer dan een miljard euro bezitten. De rijkste Nederlandse is Charlene de Carvalho Heineken die in 2002 4,3 miljard van haar vader de biermagnaat Freddy Heineken erfde – een vermogen dat volgens Forbes inmiddels aangegroeid is tot 5,4 miljard euro.

Ook de topsalarissen en bonussen in het bedrijfsleven zijn terug van nooit weggeweest. De topbestuurders kregen afgelopen jaar gemiddeld 16 procent meer dan het jaar daarvoor. Peter Vosser van Shell ging met 10,5 miljoen naar huis, Ad Scheepbouwer van KPN met bijna 8 miljoen en Hans Weijers van Akzo met iets meer dan 5 miljoen. Ook in de top van de banken wordt er weer met miljoenen gerekend.

Geld zat

Het probleem is dus niet dat er geen geld is, het probleem is dat het in de verkeerde handen is. Tegenover de publieke armoede staat een enorme privé rijkdom. Een paar grote bedrijven en een handjevol individuen bezitten astronomische hoeveelheden geld, terwijl iedereen te horen krijgt dat we allemaal een stapje terug moeten doen en er met name bezuinigd wordt op de mensen die toch al weinig te besteden hebben: de uitkeringsgerechtigden, Wajongers, mensen in de WSW, studenten enz.

De rijken worden rijker en de armen armer. Dat is een ontwikkeling die in zekere zin ingebakken zit in het kapitalisme. Wie bij geboorte al een paar miljoen mee krijgt heeft - als hij of zij het niet al te stom aanpakt - zijn hele leven, zonder daar iets voor te hoeven doen, een inkomstenbron om de vingers bij af te likken.

De afgelopen dertig jaar neoliberalisme heeft het mechanisme waardoor de rijken rijker en de armen armer worden verder versterkt. Na de stagnatie van de wereldeconomie in de jaren zeventig en tachtig werd er onder het mom van het werken aan economisch herstel een groot aantal maatregelen doorgevoerd die er op gericht waren om de winsten te verhogen. De lonen moesten laag blijven, de belastingen voor bedrijven gingen drastisch naar beneden en er moest zo weinig mogelijk geld naar de overheid.

Het gevolg was een stijging van de winsten. Omdat de investeringen echter bleven stagneren en de lonen laag bleven leidde dit tot een geweldig groei van de financiële sector en steeds grotere zeepbellen. Toen de zeepbel van de Amerikaanse hypotheken in 2007-2008 klapte werd de hele wereldeconomie meegesleurd in een crisis. Inmiddels is er weer van enig economisch herstel sprake, althans de winsten nemen weer toe. En daarmee dreigt het spel zich te herhalen. Want ook nu blijven de investeringen sterk achter bij de stijging van de winsten en blijven de lonen en de belastingafdracht van de bedrijven laag. Het geld hoopt zich dus op. Bij de grote bedrijven en bij individuele aandeelhouders.

Speculatie

Wat te doen met al dat geld?, is de vraag die NRC-Handelsblad zich terecht stelde. De rente is laag, het niveau van investeringen ook. Dus waar gaat dat geld naar toe? De rijken van deze wereld zullen het toch niet in een oude sok onder hun hemelbed bewaren? Nee, behalve voor de aankoop van  luxe producten, stukjes kust, goud en andere waardevolle zaken wordt er mee gespeculeerd. Bijvoorbeeld in voedselgewassen. De afgelopen periode hebben we een forse stijging gezien van de prijs van granen. Naast de verwachting van tegenvallende oogsten in verschillende delen van de wereld is dat vooral het gevolg van de speculatie. Wie op het juiste moment instapte op de graanmarkt en ook op het juiste moment weer wist te verkopen heeft enorme winsten kunnen maken. Die winsten worden uiteindelijk betaald door de consumenten. En dan worden met name de armen in de wereld die een groot deel van hun inkomen aan voedsel moeten besteden het zwaarst getroffen.

De opstanden in Noord Afrika en het Midden Oosten begonnen als protesten tegen de hoge voedselprijzen. Er is terecht veel te doen geweest over de wapens die door Nederland geleverd zijn aan de dictators in Noord Afrika en het Midden Oosten. Maar het inzetten van Nederlandse winsten om te speculeren op de voedselmarkt heeft waarschijnlijk over de hele wereld vele male meer doden veroorzaakt dan de Nederlandse wapens. Het aan banden leggen van deze praktijken zou een eerste prioriteit moeten zijn.

Verspilling

In het kader van de discussie over de ‘noodzakelijke’ bezuinigingen wordt er van allerlei zaken beargumenteerd dat ze niet efficiënt zijn, dat er verspilling plaatsvindt en dat het dus wel met minder overheidsgeld kan. Dat is natuurlijk allemaal onderdeel  van de campagne om de bezuinigingen acceptabel te maken en delen van de bevolking tegen elkaar uit te spelen. Maar zelfs als dat waar was, zelfs als al het geld voor onderwijs, zorg en gezondheidszorg over de balk werd gegooid, dan nog is het beter besteed dan als het bij de rijken blijft die ermee speculeren op de voedselmarkt, de oliemarkt, of welke markt dan ook, en zo extra geld naar zich toe weten te halen ten koste van de armsten in de wereld.

Natuurlijk zijn er allemaal posten op de rijksbegroting die daar zo snel mogelijk van af zouden moeten: de kosten voor de JSF en voor een groot deel van defensie in het algemeen, de kosten voor het koningshuis, allerlei subsidies voor grote bedrijven, topsalarissen bij de overheid en ga zo maar door. Maar die kunnen geschrapt omdat het gewoon verkeerd beleid is, niet omdat er bezuinigd moet worden.

Want er moet helemaal niet bezuinigd worden. Integendeel. Er zou enorm geïnvesteerd moeten worden in de publieke sector. Om de kaalslag van de afgelopen decennia te repareren, om eindelijk serieus te beginnen met de verduurzaming van de economie, om te zorgen voor een goede gastvrije opvang voor mensen van elders. Om het openbaar vervoer, het onderwijs, de zorg op orde te krijgen. Daar zijn tientallen miljarden extra voor nodig. Dat geld is er. Het is alleen in de verkeerde handen. Een beperkte belasting op bedrijfswinsten en vermogens is al genoeg om de eerste nood te lenigen. Op lange termijn zijn er natuurlijk meer structurele maatregelen nodig. Zoals het aanpakken van belastingparadijzen, een belasting op kapitaaltransacties en dergelijke. Maar kom niet aan met het verhaal dat er bezuinigd moet worden omdat het geld er niet is.

 

 

Tags

Reactie toevoegen

Plain text

  • Toegelaten HTML-tags: <a href hreflang> <em> <strong> <cite> <blockquote cite> <code> <ul type> <ol start type> <li> <dl> <dt> <dd>
  • Web- en e-mailadressen worden automatisch naar links omgezet.
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.
Uw reactie zal niet meteen verschijnen, deze wordt eerst goedgekeurd door de beheerder.
pagetoptoptop