Terwijl Trump en Musk hun greep op de Amerikaanse macht consolideren, ontvouwt zich voor onze ogen een gevaarlijk neo-imperiaal project. Voor Europees links vraagt dit moment om meer dan handenwringen. Nu het leiderschap van de EU zich richt op militarisering en economische deregulering, staan we voor de dubbele uitdaging om ons te verzetten tegen imperialisme – dat van Washington en dat van Moskou, en tegen de medeplichtigheid van Europa aan een nieuwe koloniale orde. Dit artikel van Pastor doorbreekt de liberale nostalgie naar de 'oude wereldorde' en daagt ons uit om een ecosocialistisch alternatief op te bouwen dat geworteld is in oprechte solidariteit met onderdrukte volkeren – van Gaza tot Oekraïne – en tegelijkertijd de valse keuzes af te wijzen die door concurrerende imperiale machten worden aangeboden.

Iets meer dan een maand na het aantreden van Donald Trump als president van de Verenigde Staten, met de techoligarch Musk aan zijn zijde, is de lijst van initiatieven en maatregelen die de tandem aan het roer van de nog steeds leidende wereldmacht bereid is uit te voeren al behoorlijk uitgebreid. Het is niet moeilijk om uit al die initiatieven en maatregelen hun vastberadenheid op te maken om een nieuw 'gezond verstand' te vestigen – zoals ze het zelf definiëren – een ultraliberaal economisch paradigma, autoritair in de politiek en reactionair in de cultuur, in dienst van hun MAGA-project, dat wil zeggen, hun vastberaden voornemen om de imperiale achteruitgang waar hun land al enige tijd onder lijdt, drastisch een halt toe te roepen.

In Viento Sur en andere soortgelijke alternatieve media zijn al verschillende beschouwingen en kritieken verschenen over de betekenis van dit nieuwe presidentschap in het Witte Huis. In dit artikel zal ik me vooral richten op de implicaties van de aangekondigde stappen op het geopolitieke front: te beginnen met hun aspiraties om Groenland, Canada en het Panamakanaal te verwerven, gevolgd door het versterken van hun volledige steun aan Netanyahu in het genocidale beleid dat hij voert tegen het Palestijnse volk en natuurlijk door hun ont-diabolisering van Poetin en hun bereidheid om de door Rusland bezette gebieden in Oekraïne te erkennen (in ruil natuurlijk voor het verkrijgen van een aanzienlijk deel van de zeldzame aardmetalen...).

Het is duidelijk dat die strategie in dienst staat van een neo-imperiaal project dat gericht is op het geleidelijk uitbreiden van de achtertuin, het tot vazal maken van Europa, het zoeken naar ontspanning met Rusland en het garanderen van de controle over het Midden-Oosten om zich te richten op de Indo-Aziatische regio en vooral op de geostrategische concurrentie met China. Dat alles in het kader van een technologische, commerciële en extractivistische oorlog op wereldschaal, in naam van de noodzaak om prioriteit te geven aan de bescherming van Amerikaanse WASP's [wit, Angelsaksisch en protestants] en hun nu in twijfel getrokken imperiale levensstijl tegen de rest van de wereld. De praktische levensvatbaarheid van dat hele project, met name de effecten ervan op de Amerikaanse economie en samenleving, maar ook in het licht van de weerstand die zich vanuit heel andere fronten begint te manifesteren, valt nog te bezien.

Ondanks de verwarring die deze radicale verschuiving op het internationale toneel teweeg heeft gebracht, is het niet moeilijk om te begrijpen dat dit past binnen een algemene context van steeds meer met elkaar verbonden crises – met de ecologische crisis als de maximale uitdrukking daarvan – en de daaruit voortvloeiende deelname aan een steeds competitiever nulsomspel in de strijd om hulpbronnen in 'een wereld waarin elites geloven dat de taart niet langer kan groeien. Van daaruit wordt de enige manier om hun positie te behouden of te verbeteren, bij gebrek aan een alternatief systeem, roofdierengedrag. Dat is het tijdperk dat we binnengaan', zoals Arnaud Orain concludeert.

Superoligarchie, regimeverandering en een nieuwe koloniale verdeling

Een tijdperk waarin de 'superoligarchie van financiële en communicatiecontrole' (Louça, 2025) haar marktmacht wil combineren met directe controle over de staatsmacht, met Elon Musk als ultieme uitdrukking van haar bereidheid om haar belangen op internationale schaal op te leggen.

Een sprong voorwaarts die probeert te vertrouwen op een alliantie met die regeringen en politieke krachten die al handelen onder impuls van de reactionaire Internationale om, zoals J.D. Vance het uitdrukte op de top in München, een echte 'regimeverandering' te bevorderen in die landen waar vormen van liberale democratie, geërfd van de antifascistische consensus van na de Tweede Wereldoorlog, nog overleven.

Hoewel het dus nog te vroeg is om te denken dat dit project zijn belangrijkste doelstellingen zal bereiken, lijkt het duidelijk dat we van een tussenregering overgaan naar het begin van een nieuwe fase waarin de herconfiguratie van de imperiale orde door de VS zichzelf probeert aan te bieden als referentie om een nieuwe wijze van beheer te stabiliseren en te veralgemenen, van het opbouwen van hegemonie en politiek bestuur: die van reactionaire autoritarismen (Urbán, 2024) of electorale autocratieën (Forti, 2025), die ernaar streven de best mogelijke voorwaarden te scheppen om een uitweg te vinden uit de langdurige stagnatie die het wereldwijde kapitalisme kenmerkt. Die uitweg houdt uiteraard in dat de logica van de accumulatie wordt opgelegd aan veel van de sociale en politieke veroveringen die van onderop zijn bereikt en aan de biofysische grenzen van de planeet.

Daarom moet de bereidheid van Trump om een geopolitiek te herdefiniëren die gunstig is voor de belangen van zijn MAGA worden gezien als het antwoord op het einde van de ‘gelukkige globalisering’ – waarvan China het meest heeft geprofiteerd – door middel van een protectionistisch en oligarchisch etno-nationalisme dat op zijn beurt ook zijn weg baant onder de grootmachten aan de ene en de andere kant. In het geval van de Amerikanen brengt dat hem er nu toe om het buitenlands beleid dat sinds de val van het Sovjetblok door de opeenvolgende Amerikaanse presidenten is gevoerd, radicaal ter discussie te stellen, vooral wat betreft de relatie met de oude vijand uit het Oosten, om zijn imperium te herformuleren.

Want, zoals Romaric Godin (2025) opmerkt: 'Het gaat er nu om een echt imperium op te bouwen, met een netwerk van vazallen die zijn producten zullen komen consumeren, met name zijn technologische producten, zijn olie en zijn vloeibaar gas (...) wat er nu op het spel staat voor een deel van het Amerikaanse kapitalisme is het vermijden van concurrentie, dat wil zeggen, geen grote trans-Atlantische en transpacifische markt zoals in het neoliberale tijdperk, maar een imperium: een centrum en periferieën waar elk een rol te spelen heeft in de relatie met het centrum.'

Binnen dat kader is de toenadering tot een reactionair Rusland dat heimwee heeft naar zijn oude imperium, die op beslissende wijze tot uiting kwam in hun recente gezamenlijke stemming in de VN-Veiligheidsraad over het Oekraïense 'conflict', de meest duidelijke demonstratie van de radicale verschuiving waarvan we getuige zijn en waarin beide grootmachten overeenkomen om wederzijds de toepassing van het oude recht van geweld in hun respectieve invloedssferen te respecteren. Dat wordt ook weerspiegeld in hun gezamenlijke bijdrage aan de definitieve legitimiteitscrisis van de VN en zoveel andere internationale instellingen (zoals UNRWA, UNESCO, WHO...) die sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog is ontstaan; of, wat nog ernstiger is, in de afwijzing van de gematigde akkoorden van Parijs over klimaatverandering.

Boven die oude internationale architectuur ligt het streven naar een diplomatie die uit eigenbelang 'transactioneel' wordt genoemd (in werkelijkheid ondergeschikt aan business as usual) door middel van bilaterale onderhandelingen met verschillende machten, zoals we ook zien met de handelsoorlog. En daarmee de voortzetting van de wereldwijde culturele oorlog op politiek-ideologisch vlak door middel van redenerend Trumpisme (Camargo, 2025), aangenomen door de reactionaire Internationale. Dat wordt nu beschouwd als de enige betrouwbare bondgenoot in de verdediging van wat zij beschouwen als 'fundamentelere waarden' (dat wil zeggen, wit en christelijk oppergezag, patriarchale familie en islamofobie), bedreigd door 'massa-immigratie' en de medeplichtigheid van het progressivisme, zoals Vice President Vance aan de kaak stelde in zijn eerder genoemde toespraak tijdens de Veiligheidsconferentie in München.

En de Europese Unie?

Te midden van deze radicale verandering van scenario lijkt de Europese Unie een regionaal blok in verval dat steeds meer verdeeld raakt tussen aan de ene kant de optie om de rijen te sluiten met de sheriff in Washington, zoals Orban vanuit Hongarije al doet, en aan de andere kant de zoektocht naar 'strategische autonomie' op geopolitiek, energie, economisch, technologisch en defensiegebied, zoals voorgesteld in het Draghi-rapport.

De verdedigers van die laatste optie, die van de noodzaak een deugd maken, lijken nu bereid om niet alleen absolute prioriteit te geven aan defensie-uitgaven voor herbewapening – zelfs nu het Frankrijk van Macron aanbiedt om zijn nucleaire paraplu te delen – maar ook aan grotere economische deregulering in naam van het concurrentievermogen, waardoor de deur wordt opengezet voor een libertaire wending, ook vanuit de top van de EU. Langs die weg lijkt het ook duidelijk dat de democratie, allerlei vormen van ongelijkheid en de opwarming van de aarde zullen worden aangetast, waardoor de onzekerheid over de toekomst onder de werkende klassen zal toenemen en hun interne verdeeldheid zal verdiepen.

De toezegging om een oorlogseconomie te versterken is niet gerechtvaardigd, omdat bovendien, zoals Mariana Mortagua aan de kaak heeft gesteld, 'de EU-landen samen meer actief militair personeel hebben dan de VS en Rusland, en de som van hun defensiebudgetten hoger is dan dat van Rusland en dichter bij dat van China ligt'. Daar komt nog bij dat de EU zich bereid heeft getoond om Oekraïne te blijven steunen tegen de onrechtvaardige invasie van Rusland, maar dat die houding in contrast staat met haar permanente medeplichtigheid met de koloniale staat Israël in de genocide die het pleegt tegen het Palestijnse volk en de afwijzing van hun legitieme recht op zelfbeschikking.

Het zijn dus geopolitieke belangen in het ene en het andere geval, en niet de verdediging van de democratie tegen autoritarisme of illiberalisme, die ten grondslag liggen aan de praktijk van een dubbele standaard door de EU, zoals historicus Ilan Pappé onlangs terecht aan de kaak heeft gesteld. [1] Zelfs het schandalige project dat Trump en Musk hebben aangekondigd om van Gaza een 'toeristenparadijs' te maken, heeft niet geleid tot een unanieme veroordeling door de EU.

Daarom moeten we ons niet opnieuw laten misleiden door de idealisering van een Europa van welvaart en democratische waarden als we elke dag die voorbijgaat de evolutie van systemische partijen zien en hun aanpassing aan de extreemrechtse agenda in hun veiligheids- en racistisch beleid, zoals we zien met hun migratiebeleid en met de toenemende inperking van fundamentele rechten en vrijheden.

En links?

In die algemene context staat Europees links voor enorme uitdagingen die meer redenen dan voorheen vereisen om de confrontatie aan te gaan met de voortdurende herconfiguratie van de oude imperiale orde. De afwijzing van de nieuwe inter-imperialistische pacten die Trump en Poetin proberen te sluiten, moet gekoppeld worden aan een krachtig verzet tegen een EU die haar neergang als imperialistisch blok alleen een halt wil toeroepen door een betere plaats op te eisen in de nieuwe koloniale verdeling.

Zelfs terwijl we ons bewust zijn van de enorme zwakte van antikapitalistisch links, is het dringend nodig om weer op krachten te komen in de hitte van het nieuwe verzet dat in verschillende landen opkomt voor de verdediging en uitbreiding van onze rechten en tegenmachten. Langs die weg zullen we verenigde sociaal-politieke fronten moeten vormen, zowel voor de gemeenschappelijke strijd tegen de verschillende imperialismen als om te reageren op de dreiging die uitgaat van de reactionaire autoritaire regimes die in opkomst zijn in onze eigen landen. Taken die zouden moeten bijdragen aan het overstijgen van het kader van onderwerping aan het mindere kwaad van de verschillende versies van progressief neoliberalisme, aangezien die ruimschoots hebben aangetoond beleid te hebben ontwikkeld dat de structurele factoren die de huidige reactionaire versnelling in de hand hebben gewerkt, niet bij de wortel heeft aangepakt. [2]

Het gaat daarom om het herformuleren van een intersectionele, tegen-hegemoniale en ecosocialistische strategie, nauw verbonden met de strijd voor de ontbinding van de NAVO en solidariteit met alle volkeren die worden aangevallen ter verdediging van het recht om over hun eigen toekomst te beslissen, tegen elke inmenging of koloniale roof van hun hulpbronnen, of dat nu in Gaza is of in Oekraïne. In die zin mogen we, geconfronteerd met de mogelijkheid van een ‘vrede’ in Oekraïne overeengekomen door Trump en Poetin, niet aarzelen om samen met het verzet biedende links in Oekraïne en de anti-oorlogsoppositie in Rusland de onmiddellijke terugtrekking van de Russische troepen uit het bezette gebied te eisen, de onvoorwaardelijke kwijtschelding van de schuld die sinds het begin van de oorlog is aangegaan (Toussaint, 2025) en de opstelling van een rechtvaardig ecosociaal wederopbouwplan.

Tegenover alle vormen van kampisme of terugtrekking van nationale staten staan we voor de dubbele en zware taak om te blijven inzetten op een gedemilitariseerd Europa van de Atlantische Oceaan tot de Oeral, nauw verbonden met de zoektocht naar een mondiale en multidimensionale veiligheid – die tijdens de afgelopen pandemische crisis een existentiële noodzaak bleek – tegenover de dominante veiligheid van nu, militaristisch naar buiten toe en bestraffend binnen onze eigen landen.

Referenties

Camargo, Laura (2024) Trumpismo discursivo. Origen y expansión del discurso de la ola reaccionaria global. Madrid: Verbum.

Forti, Steven (2024) Democracias en extinción. Madrid: Akal.

Godin, Romaric (2025) 'Un capitalismo en crisis, depredador y autoritario', viento sur, 01/03.

Louça, Francisco (2025) '¿Quién es el enemigo? La superoligarquía', viento sur, 19/02.

Toussaint, Eric (2025) 'La deuda: un instrumento de presión y expolio en manos de los acreedores', viento sur, 15/02.

Urbán, Miguel (2024) Trumpismos. Neoliberales y autoritarios. Barcelona: Verso.

Noten

[1] 'Esta es la gran hipocresía europea: apoyar la resistencia de Ucrania mientras se tacha de terrorismo la resistencia de Palestina', El Diario, 25 februari 2025.

[2] Dit geldt ook voor de sociaal-liberale variant, die duidelijk in verval is, zoals we hebben gezien bij de recente verkiezingen in Duitsland, waar een nieuwe regeringscoalitie met de christendemocratie is aangekondigd die de crisis kan verergeren. Voor het Spaanse geval verwijs ik naar mijn artikel '41 Congreso del PSOE: Con el cierre de filas en torno al líder no se para a la derecha', Viento Sur, 7 december 2024.

Dit artikel stond op Viento Sur. Nederlandse vertaling redactie Grenzeloos.