Het volk had het vertrouwen van de regering beschaamd ... Zou het niet eenvoudiger zijn als de regering het volk zou ontbinden en een ander zou kiezen?, Bertolt Brecht, 'Die Lösung', 1953.

De ironische regels van Brecht zijn zojuist in praktijk gebracht door de Franse president Emmanuel Macron. Van 2017 tot 2024 ging zijn partij van 314 naar 99 afgevaardigden in de Nationale Vergadering. Bij de Europese en parlementsverkiezingen van juni/juli 2024 werd hij opnieuw verslagen. Tijdens diezelfde parlementsverkiezingen werd in de tweede ronde een electoraal front tegen het extreemrechtse Rassemblement National (RN) gevormd door alle partijen behalve de kleine rechtse partij Les Républicains (LR). Het spervuur werkte en verijdelde alle voorspellingen: het RN slaagde er zelfs niet in een relatieve meerderheid te behalen. De leidende partij na de tweede ronde was duidelijk het Nouveau Front Populaire (NFP), gevolgd door het 'centrumblok' en het RN.

Ondanks deze resultaten werd begin september een regering gevormd onder leiding van een oude politicus van Les Républicains, Michel Barnier, die veel van de leiders van de 'presidentiële meerderheid' zal recyclen om hetzelfde beleid voort te zetten, en die alleen zal kunnen overleven als het RN zich ertoe verbindt hem niet ten val te brengen met een motie van afkeuring.

Hoe kan zo'n resultaat bereikt worden? In totaal waren er de dag na de parlementsverkiezingen drie blokken in de Assemblee: het NFP met 193 zetels, de Macronisten met 166 zetels en het RN en zijn bondgenoten met 142 zetels, gevolgd door de kleine alliantie rond de historische partij van rechts, Les Républicains, met 47 zetels.

Macron lag aanvankelijk meer dan twee maanden lang dwars en hield zijn aftredende premier Gabriel Attal en zijn 'ontslagnemende' regering in stand, zich verschuilend achter 'de wapenstilstand van de Olympische Spelen in Parijs'. Vervolgens, in tegenstelling tot de gebruikelijke praktijk om een premier te benoemen van de partij die als beste uit de parlementsverkiezingen kwam, verwierp hij onmiddellijk de benoeming van de kandidaat die door het NFP was gekozen. En tot slot, om ervoor te zorgen dat zijn beleid ondanks de uitslag van de verkiezingen niet in twijfel zou worden getrokken en hij de uitvoerende macht zou kunnen blijven leiden, heeft hij zojuist Barnier benoemd.

In juni 2024 maakte Macron gebruik van zijn presidentiële recht om de Nationale Assemblee te ontbinden. Hij deed dat na de Europese verkiezingen, waar zijn presidentiële alliantie spectaculair faalde met 14,6 procent van de stemmen tegen het RN (31,37 procent) en links verdeeld in 4 lijsten (31,58 procent van de stemmen). Macrons manoeuvreeridee was om te proberen zijn parlementaire meerderheid te vergroten door de kaarten te herschikken. Met slechts 251 van de 577 zetels beschikbaar voor hem en al zijn bondgenoten, wist hij dat hij overgeleverd was aan de genade van een motie van wantrouwen die zijn regering tot aftreden zou dwingen.

Op de avond van de Europese verkiezingen leek extreemrechts de grote winnaar. Links was verdeeld tussen de Groenen (EELV), de Communistische Partij (PCF), de Socialistische Partij (PS) en La France Insoumise (LFI) en was onsamenhangend sinds het uiteenvallen van de NUPES-alliantie een jaar eerder. Bovendien was de leidende Europese lijst ter linkerzijde die van de PS onder leiding van Raphaël Glucksmann, die dicht bij het sociaal liberalisme leek te staan en op gespannen voet stond met La France Insoumise.

Geconfronteerd met wat een veld vol ruïnes leek, dacht Macron dat hij de kaarten in handen had en dat het mogelijk zou zijn om, met het oog op de dreiging van een RN-meerderheid, een deel van de socialisten, ecologen en de Gaullisten in LR om zich heen te verzamelen. In het ergste geval zag hij zichzelf samenwerken met een regering onder leiding van Jordan Bardella van het RN, waardoor hij zichzelf het aanzien gaf van een president die zich verzette tegen de excessen van extreemrechts.

Wat zijn wazige plannen ook waren, ze verdwenen in 48 uur tegenover de vastberadenheid van de vakbeweging en sociale bewegingen om eenheid op te leggen aan links, een nieuw volksfront, om de neofascistische dreiging te verslaan, met één kandidaat in elk kiesdistrict en een gemeenschappelijk programma 'voor een sociale en ecologische breuk'.

Macron weigert zijn mislukking te accepteren en probeert nu zijn positie als hoofd van de uitvoerende macht te behouden, met een regering die doorgaat met zijn beleid. Hij kan vooral niet akkoord gaan met de vorming van een linkse regering. Het argument voor die weigering was in de eerste plaats 'de aanwezigheid van LFI-ministers', die maandenlang werden belasterd en gestigmatiseerd als 'handlangers van Hamas' en 'antisemieten'. Een regering met de aanwezigheid van LFI zou onmiddellijk een motie van afkeuring uitlokken, verklaarden Gabriel Attal van de partij van Macron, Ensemble, LR, en Jordan Bardella van het RN.

Maar de echte reden voor de uitgesproken afwijzing van een NFP-regering werd al snel duidelijk: om zich te ontdoen van het smoesje van LFI-aanwezigheid voor de afwijzing van het voorstel van het NFP voor premier Lucie Castets stelde LFI eind augustus vragen aan de Macronisten over hun standpunt over een regering zonder LFI-ministers. De Macronisten en LR-rechts reageerden snel: er zou geen sprake kunnen zijn van een regering zonder LFI die terug zou komen op de pensioenhervorming en het programma van het NFP voor een breuk met het neoliberalisme zou toepassen. Patrick Martin, de voorzitter van de werkgeversorganisatie MEDEF, benadrukte ook dat er geen sprake van was om terug te komen op het beleid dat sinds 2017 is gevoerd.

Ook het RN verklaarde duidelijk dat ze elke linkse regering zou afkeuren. Kortom, een klasse-unanimiteit tegen elke regering die wil breken met het neoliberale beleid! In een paar weken tijd heeft die krachtige campagne tegen het NFP ons gebracht van een diepgewortelde beweging in de samenleving om Le Pen tegen te werken tot een gemeenschappelijk front tussen Macron en Le Pen om de uitvoering van een beleid ten dienste van de volksklasse te blokkeren en een linkse regering buitenspel te zetten.

Macron zou geen probleem hebben gehad om zich aan te passen aan een RN-regering, zelfs zonder absolute meerderheid. Aan de andere kant betekende de afwezigheid van een absolute meerderheid voor het NFP dat Castets niet kon worden benoemd 'omwille van de stabiliteit'. Wat voor het RN geldt, geldt natuurlijk niet voor het NFP.

De praktische situatie van deze nieuwe regering-Barnier is dat het een dekmantel is voor een regering-Macron, maar met een nieuwe situatie van een feitelijke alliantie met LR en externe steun van het RN, dat onlangs heeft verklaard dat het 'de regering onder toezicht stelt'. Dat betekent een verdere verzwakking van Macron, een verschuiving naar rechts en druk van het RN, dat deze regering zal steunen zoals een touw een gehangene steunt. Het valt te vrezen dat wat Barnier bij zijn aantreden aankondigde, zal worden uitgevoerd: een nog grotere nadruk op veiligheidskwesties, een discriminerend beleid voor buitenlanders en nieuw beleid tegen migranten. Met andere woorden, een beleid dat verenigbaar is met het RN en grotendeels in lijn is met het politieke profiel van de nieuwe premier.

Die staat bekend om een reeks zeer rechtse stemmingen in het Europees Parlement, met name voor anti-LHBT discriminerende maatregelen en voor het 'herwinnen van de wettelijke soevereiniteit in Frankrijk over het migratiebeleid'. Ook tijdens de voorverkiezingen om de LR-kandidaat in 2021 te kiezen, probeerde Barnier zich systematisch rechts te positioneren, voor het verbieden van de sluier in openbare ruimtes, het verhogen van de pensioenleeftijd naar 65 jaar, het organiseren van een referendum om medische hulp van de staat voor migranten zonder papieren af te schaffen, enzovoort.

Na een wetgevingscampagne waarin links zich in de media liet gelden door de fascistische wortels van het RN aan de kaak te stellen en eensgezind vast te houden aan het sociale programma van de NFP, is er de afgelopen weken opnieuw sprake van taalgebruik dat erop gericht is links te demoraliseren en extreemrechts weer een respectabel imago te geven. Macron, bijvoorbeeld, wijst de 9,5 miljoen stemmen die links heeft gekregen van de hand, maar herinnert ons eraan dat we 'de 10,6 miljoen moeten respecteren' die het RN en zijn bondgenoot Ciotti hebben gekregen.

Het doel is bij uitstek politiek. Tegen alle verwachtingen in is het NFP erin geslaagd een verenigd politiek front op te bouwen rond een programma voor verandering, aangedreven en geconsolideerd door de vakbeweging, de democratische- en sociale beweging, waardoor een enthousiast momentum is ontstaan rond de mogelijkheid van een linkse regering. Dat politieke en sociale momentum, dat niet was opgebouwd tijdens de beweging tegen de pensioenhervorming, werd plotseling gecreëerd in een kwestie van dagen. Het is daarom van vitaal belang voor reactionaire leiders en de media die hen van dienst zijn om deze onverwachte eenheid te ontmantelen.

Ten eerste door te zeggen dat links niet echt wil regeren, dat het de macht niet wil en zelf verantwoordelijk is voor het feit dat het de post van premier niet heeft gekregen. Vervolgens natuurlijk om een programma van 'verspilling en schulden' in diskrediet te brengen. En tot slot, vooral, om te zeggen dat het NFP een kortstondige constructie is en dat centrifugale krachten snel weer de overhand zullen nemen, met name tussen de 'redelijke' socialisten en de 'islamistische ultralinksen' van LFI. Het belangrijkste is nu om degenen te demoraliseren die wekenlang hebben gewerkt aan de opbouw van de NFP-campagne, degenen die erin geloofden omdat ze dachten dat we eindelijk iets konden opbouwen dat links verenigt.

En dat staat er de komende maanden op het spel. Het risico bestaat van een herhaling van de middelpuntvliedende dynamiek die NUPES deed ontploffen. De afgelopen weken is er opnieuw een versnippering van initiatieven ontstaan, zij het met een gemeenschappelijk doel. De eerste dag van demonstraties op 7 september, tegen de 'putsch' van Macron met de benoeming van Barnier, en vóór de vorming van een NFP-regering en de uitvoering van haar programma, werd vooral gedreven door linkse politieke bewegingen zoals de PCF, de Groenen, LFI en de Nouveau Parti Anticapitaliste (NPA), maar ook, aan de kant van de sociale bewegingen, door ATTAC, Le Planning Familial, #NousToutes, de Jeune Garde en, vaak lokaal, de Ligue des droits de l'homme (LDH). Maar aan vakbondskant werd het initiatief, hoewel het werd toegejuicht als nuttig, gezien als institutioneel en dus als de verantwoordelijkheid van de politieke organisaties, ook al waren lokaal de vakbonden CGT, Solidaires en FSU erbij betrokken.

Het resultaat was zeker niet te verwaarlozen – 150 demonstraties, zelfs de politie moest meer dan 100.000 demonstranten erkennen, 300.000 volgens de organisatoren – maar het was natuurlijk mogelijk geweest om een gezamenlijk initiatief te nemen met alle krachten die het NFP in juni hadden gesteund. Tegelijkertijd worden er voor 1 oktober voorbereidingen getroffen voor een grote stakings- en mobilisatiedag waarbij de CGT, Solidaires, FSU en jongerenorganisaties betrokken zijn, opnieuw 'zodat de sociale noodkreten die in sociale mobilisaties en op straat tot uiting komen eindelijk worden gehoord', waarbij de sociale eisen die de NFP-partijen deelden worden overgenomen. Tot slot is er op 21 september een nieuwe actiedag georganiseerd volgens dezelfde lijnen als op 7 september, waarbij jongerenorganisaties, Greenpeace, het Collectif National pour les Droits des Femmes en Action Justice Climat betrokken zijn.

Bovendien neemt de rechtervleugel van de PS al standpunten in die erop gericht zijn het verenigde front te splijten door naar rechts te trekken, zoals het geval is met François Hollande, hoewel hij verkozen is als lid van het NFP. De Nationale Assemblee en haar regering zijn duidelijk instabiele elementen en vanaf juni 2025 zou ofwel het RN door haar deelname aan de stemming van een motie van afkeuring, ofwel Macron kunnen leiden tot een regeringscrisis en een nieuwe ontbinding van de Assemblee.

Hoe dan ook is het dringend noodzakelijk om een politiek en sociaal machtsevenwicht te creëren om een mobilisatie op lange termijn op gang te brengen rond de sociale eisen van het NFP en de sociale- en vakbeweging, ongeacht de verkiezingstermijnen. De eensgezindheid van het begin van de zomer moet behouden blijven en er moet collectief naar worden gehandeld door het creëren van gezamenlijke kaders die activisten in staat stellen om te coördineren. Alleen door die eenheid op te bouwen kunnen we centrifugale krachten voorkomen, waar ze ook vandaan mogen komen, en demoralisatie vermijden.

Het NFP is uniek in de Europese politieke arena omdat het een alliantie is die gebouwd is op een programma dat expliciet gericht is op het breken met het neoliberale systeem. Ook is het in staat geweest om een breed scala aan politieke, vakbonds- en sociale krachten samen te brengen, waardoor de sociaal-liberale stromingen gemarginaliseerd werden. Het is daarom een waardevol initiatief. Als het erin slaagt om zich te handhaven en wortel te schieten in het hele land, en een dagelijks instrument te worden voor de tienduizenden activisten in wijken, stedelijke- en landelijke gebieden, de eisen van haar programma te ontwikkelen, de thema's van sociale, klimaat- en democratische rechtvaardigheid en de strijd tegen discriminatie te ontwikkelen, zou het een uitdaging kunnen vormen voor het politieke gewicht van het RN, dat racisme en islamofobie gebruikt om het gevoel van verlatenheid en sociale onrechtvaardigheid af te wenden op de geracialiseerde volksklassen.

Dat valse bewustzijn is er duidelijk op gericht om de aandacht af te leiden van het in twijfel trekken van het klassenbeleid dat ten grondslag ligt aan de aanvallen waar de uitgebuitenen en onderdrukten onder lijden. In ieder geval zouden de stakingen en demonstraties op 1 oktober een springplank kunnen zijn voor het herstel van het momentum van links tegenover de manoeuvres van Macron.

Dit artikel stond op International Viewpoint. Nederlandse vertaling redactie Grenzeloos.