Maken we als mensen dan geen deel uit van de natuur? OK, we hebben in de natuur en om onze eigen natuur iets van cultuur geschapen. Als een dun laagje chroom. Maar zit de natuur niet letterlijk en figuurlijk in al onze vezels? Dat zal ook Werner Herzog niet ontkennen. Met een opmerking zoals hij die maakt, wordt meestal iets anders bedoeld.

Beren
Als de mensenwereld tegenover die van de dieren en planten wordt gezet, dan wordt daarmee vaak aangegeven dat we ons aan de wereld van die dieren en planten kunnen spiegelen en er misschien zelfs iets van kunnen opsteken. Omdat er zoveel natuur in ons zit, is dat op zichzelf niet zo’n boude bewering. Maar wát we ‘er dan uithalen’ dat kan behoorlijk verschillen. Dat is sterk afhankelijk van het culturele perspectief waarmee we naar die natuur kijken. In de film van Werner Herzog komt dat duidelijk tot uiting. In zijn documentaire The Grizzley Man komt zijn hoofdpersoon, Timothy Treadwell, tot de conclusie dat de natuur ons als het ware opdraagt te leven in harmonie en vrede. Timothy bivakkeert dertien zomers lang tussen de beren in een natuurreservaat en het zijn vooral de door hem geschoten filmpjes die door Herzog zijn samengesteld tot een intrigerend en uiteindelijk bloedstollend drama. Zelf peurt Herzog uit de natuur een geheel andere les, namelijk dat we leven in een wereld van chaos, strijd en wreedheid. En hij krijgt méér gelijk dan zijn hoofdrolspeler: in de dertiende zomer worden Timothy en zijn vriendin door hun troetelberen opgevreten.

Aap
Normaliter worden dieren door mensen opgepeuzeld, maar het kán dus ook andersom. Misschien niet helemaal toevallig stonden er tijdens de Kerstdagen nog twee dierenfilms op het menu. Over de een, King Kong, is al heel veel geschreven, zie bijvoorbeeld de twee vorige nummers van Grenzeloos. Ongetwijfeld valt er nog veel meer te filosoferen over de cinematologische aspecten en de politieke, sociale en psychologische thema’s van dit fenomeen. Mij viel de versie van Peter Jackson tegen. Ondanks knappe, overweldigende animaties en een weergaloos realistische Kong, werden de drie uren die deze film duurt een lange zit. De aanloop is traag en zelfs de actiescènes zijn lang uitgesponnen. Na ruim een uur en een kwartier hoorde ik naast me fluisteren: ‘Waar blíjft die aap!’. En verder is het toch vooral het verhaal van een wat groot uitgevallen dominomus, een beest dat wat schade aanricht en dus wordt afgeschoten.

Pinguïns
Van een wat ander kaliber is The March of the Pinguïns. In deze documentaire neemt Luc Jacquet ons mee naar Antarctica om getuige te zijn van een voortplantingsseizoen van de keizerpinguïns. Een mooie film, die inmiddels wereldwijd al meer dan 15 miljoen bezoekers heeft getrokken. Pinguïns zijn populair. Als ze rechtop staan of waggelen lijken ze van een afstandje net op mensen, in het bijzonder op nonnetjes of boerkadames. Hun aandoenlijke onhandigheid vertedert. Het zijn ook sociale, toegewijde en volhardende wezens. Hun optreden in de animatiefilm Madagascar leidde in Grenzeloos tot de kwalificatie van ‘vrolijke communistjes’. Daar valt over te twisten. De pinguïns in de film van Jacquet zijn pas écht onderwerp geworden van een debat. Vooral in de Verenigde Staten waar christenfundamentalistische dominees hun gelovige scharen massaal naar de bioscopen jagen die The March of the Pinguïns vertonen. Om een voorbeeld te nemen aan de zelfopoffering, de barmhartigheid en niet in de laatste plaats de huwelijkse trouw die God ons via de keizerpinguïns zou voorhouden. Daar is inmiddels een batterij aan argumenten tegenover in stelling gebracht. Zo duurt een huwelijk van pinguïns nooit langer dan één jaar. Ze kennen bovendien ‘buitenechtelijke relaties’, óók met soortgenoten van het gelijke geslacht. Tot zover: goed gedaan God! Maar God maakte de pinguïns ook erg onhandig waardoor ze wel erg veel nageslacht verspelen en hij schiep tevens de stormvogels én de mens die door jacht, overbevissing en broeikaseffect ervoor zorgen dat twaalf van de zeventien pinguïnsoorten met uitsterven worden bedreigd. Goed gedaan God? Voorbeeldige natuur? Een schitterend ‘Intelligent Design’? Als we ons als mensen persé moeten spiegelen aan de dierenwereld, dan kan dat eigenlijk alleen maar vanuit het besef dat we dat altijd doen vanuit een cultureel perspectief, dat wordt getekend door angsten, idealen, overtuigingen en belangen. Wíj interpreteren. De rest is, om in pinguïnsferen te blijven, glad ijs.

Andere recente artikelen:
Film
21-11-2005 Kong! Kong! Kong! 21-11-2005 Stukjes barbarij, smakelijk opgediend 24-09-2005 Het grote herkauwen 15-07-2005 The War of the Worlds 15-07-2005 Vrolijke communistjes in animatie kijkspel 10-05-2005 Twee burgeroorlogen, twee werelden