Het concept van genocide in Gaza lijkt duidelijk gerechtvaardigd

Enzo Traverso is auteur van een aantal boeken over nazisme, antisemitisme en La fin de la modernité juive. Histoire d'un tournant conservateur (La Découverte, 2016), in zijn nieuwe essay onderzoekt de historicus de betekenis – en vermeende rechtvaardigingen – van het Israëlische geweld tegen Gaza en de Palestijnen vandaag de dag.

Enzo Traverso, een in 1957 geboren Italiaan, kwam in de jaren tachtig geschiedenis doceren aan Parijse universiteiten en specialiseerde zich in antisemitisme, nazisme en geweld in de eerste helft van de 20e eeuw. Als professor aan de Cornell University (New York), gespecialiseerd in de geschiedenis van het Jodendom, zionisme en antisemitisme, is hij de auteur van talrijke werken die over de hele wereld worden vertaald. Zijn kijk op de oorlog die in Palestina – en nu in Libanon – woedt, maakt hem een bijzonder relevante waarnemer van de zich ontvouwende tragedie. Olivier Doubre interviewt Enzo Traverso.

Aan het begin van je nieuwe boek, Gaza devant l’histoire, citeer je een Israëlische officier: 'Niets gebeurt toevallig; alles is opzettelijk. En als het nodig is om een 3-jarig meisje in een huis in Gaza te doden, dan is dat omdat iemand in het leger besloot dat het niet uitmaakte dat ze stierf, dat dat de prijs was die betaald moest worden voor het raken van een [ander] doelwit. We weten precies hoeveel bijkomende schade er in elk huis is.' Er is dus inderdaad sprake van een 'genocidale intentie'?

Je wijst er terecht op dat er verklaringen zijn afgelegd – veel verklaringen – door hoge officieren en ook door belangrijke ministers in de Israëlische regering, die duidelijk hebben aangegeven wat het doel van deze oorlog is. Ook al lijkt de term 'oorlog' me niet erg toepasselijk, omdat dit geen oorlog is in de traditionele zin van het woord, in de zin dat we niet getuige zijn van een confrontatie tussen twee legers, maar eerder van de geplande en systematische vernietiging van een omsingeld gebied door een leger dat te maken heeft met militair verzet van groepen waarvan de bewapening op geen enkele manier vergelijkbaar is met die van het Israëlische leger.

Het doel was duidelijk aangekondigd, omdat die hoge functionarissen duidelijk stelden dat de hele Palestijnse bevolking medeplichtig was aan Hamas. En daarom zou het massale bombarderen van het hele gebied en alle burgers die er wonen volledig gerechtvaardigd zijn als militair doel. De 'oorlog' duurt nu al een jaar en Gaza is niets anders dan een gebied vol ruïnes. Het doel om de fysieke infrastructuur en de leefomstandigheden van de Palestijnen in de Gazastrook te vernietigen is dus grotendeels bereikt.

We weten niet wat er van dit gebied zal worden, maar alle waarnemers zijn het erover eens dat de wederopbouw vele jaren zal duren [1] en dat Gaza in de huidige situatie niet langer leefbaar is. Dus als we het verband leggen tussen de manier waarop de militaire operaties zich ontvouwen, de herhaalde weigering van Netanyahu en andere leden van de regering om een Palestijnse staat te accepteren en de bewering van verschillende Israëlische ministers dat Gaza opnieuw gekoloniseerd moet worden, bevinden we ons in een context die het begrip genocide volledig rechtvaardigt.

Je kijkt terug naar de geschiedenis van de geallieerde bombardementen op Duitsland tijdens de Tweede Wereldoorlog, die extreem dodelijk waren voor burgers. Je wijst erop dat dat soms leidde (met name in het werk van Heidegger en Carl Schmitt) tot een omkering van de verantwoordelijkheid tussen agressor en aangevallenen. En dat we vandaag de dag maar al te vaak de rollen omdraaien tussen de agressors – ooit Duitsers, nu Israëli's – en de aangevallenen... Hoe kunnen we een dergelijke stelling, die op het eerste gezicht verbazingwekkend lijkt, rechtvaardigen?

Ik open mijn essay met een verwijzing naar Winfried G. Sebald, de grote Duitstalige schrijver die in 2001 overleed, die vraagtekens plaatste bij het feit dat het lijden dat Duitsers tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben doorstaan – dat absoluut onbetwistbaar is, met meer dan 600.000 burgers die door geallieerde bombardementen zijn gedood en, aan het einde van de oorlog, enkele miljoenen Duitsers uit Centraal-Europa die ontheemd en vluchteling zijn geworden – werd verzwegen en verborgen, niet alleen door de bezettingsmacht, maar ook door de Duitse burgermaatschappij zelf.

En Sebalds overtuigende antwoord was dat ze hun lijden niet durfden te benadrukken omdat ze heel goed wisten dat het lijden dat ze andere Europeanen hadden aangedaan, en in het bijzonder de Europese Joden die genocide hadden ondergaan en de Sovjets, veel groter was geweest. Het duurde daarom enkele decennia voordat dat lijden werd geïntegreerd in het Duitse historische bewustzijn, in de publieke sfeer door middel van debatten, historische werken en geschiedschrijving, zonder dat dat een poging leek om schuld over te dragen, of zichzelf vrij te pleiten.

Het lijkt mij dat die historische ervaring het verdient om genoemd te worden omdat, als je de verklaringen van de meeste westerse staatshoofden leest, er nu maar één agressor is, Hamas, en één slachtoffer, Israël. Het verhaal is dat van een rechtvaardige en noodzakelijke oorlog, dat van een noodzakelijk antwoord, waarvan we de excessen zeker kunnen betreuren, maar dat gerechtvaardigd blijft en dat we koste wat het kost moeten steunen.

Ik denk dat dit een verontschuldigend verhaal is dat onacceptabel is en dat een echte genocide verdoezelt. Het is alsof in Neurenberg niet de misdaden van de nazi's werden veroordeeld, maar de misdaden van de geallieerden! Bovendien is het een schande voor de media in samenlevingen die beweren vrij te zijn om dit soort discours door te geven. In naam van pluralisme van informatie, vrijheid van meningsuiting enzovoort, is het een schande. Want vandaag de dag is er sprake van echte censuur en intimidatie van elke stem die kritisch is over dit 'officiële' standpunt. Critici die niets anders doen dan het aan de kaak stellen van een voortdurende genocide die voor onze ogen plaatsvindt. Dat is absoluut ontstellend.

Er is, op dit punt, een herhaald, opzettelijk gebruik van het woord 'pogrom'...

Allereerst moet je jezelf afvragen wat een pogrom is. Een pogrom was georganiseerd, systematisch, gepland geweld dat onder het regime van de tsaren werd uitgevoerd tegen Joden, die in die historische context een minderheid vormden die onderworpen was aan een hele reeks vormen van discriminatie, uitsluiting en onderdrukking. Het woord kreeg toen een figuurlijke betekenis, waarmee alle geweld tegen minderheden werd aangeduid. Maar als we het woord figuurlijk gebruiken, dan heeft Israël sinds 1948 pogroms gepleegd!

Als we nu verwijzen naar de pogroms die gericht waren tegen de Joden onder de tsaren, dus als een vorm van antisemitisme, moeten we opmerken dat nu de rollen zijn omgedraaid, omdat 7 oktober 2023 een terroristische actie was – ik heb er geen moeite mee om het als zodanig te omschrijven – en volstrekt verwerpelijk omdat het gericht was tegen de burgerbevolking. Feit blijft echter dat het een gewelddadige actie was, uitgevoerd door een onderdrukte minderheid tegen het onderdrukkende regime. De rollen zijn dus omgedraaid.

De inmiddels ingeburgerde formule om 7 oktober te beschrijven als 'de grootste pogrom in de geschiedenis sinds de Holocaust', heeft echter geleid tot een algemene interpretatie van de gebeurtenis en de nasleep ervan: als 7 oktober een pogrom tegen de Joden is, betekent dat dat het slechts de epiloog (tot op de dag van vandaag) is van de lange geschiedenis van het antisemitisme, en dat achter die gebeurtenissen alleen Jodenhaat schuilgaat. Dat brengt ons terug bij de visie van antisemitisme als een eeuwig, onveranderlijk en universeel fenomeen. Met andere woorden, het antisemitisme dat in de Middeleeuwen in christelijk Europa ontstond, wordt een universele octopus waarachter we de islam, of iets anders, kunnen plaatsen!

Het begrip antisemitisme wordt dan een mythe, net als bijvoorbeeld het idee van een internationale Joodse samenzwering dat een eeuw geleden door antisemieten werd verdedigd. Dit verhaal van 7 oktober als een pogrom wist ook de onderdrukking van de Palestijnen en de zeventien jaar durende blokkade van Gaza volledig uit. En als je kijkt naar de gemiddelde leeftijd van de Gazaanse bevolking, dan is er nu een hele generatie die niets anders heeft gekend dan segregatie, die de enclave Gaza nooit heeft verlaten, die niet weet wat Israël is omdat Israël een andere wereld is voorbij de muur die is uitgerust met elektronische bewakings- en opsporingsapparatuur die het omringt.

En laten we niet vergeten dat het Israëlische leger in 2023, vóór 7 oktober, al ongeveer 250 Palestijnen in Gaza had gedood. Dus het hele begin van dit kruitvat, dat uiteindelijk explodeerde, wordt volledig weggevaagd door dat idee van antisemitisme, dat alleen maar de Israëlische reactie kan rechtvaardigen, als een Joodse staat die zichzelf moet verdedigen.

In je boek analyseer je de 'oriëntalistische' kijk op de Palestijnen van een Westen dat zichzelf ziet als een soort belegerde vesting, terwijl het zichzelf ooit zag als het verspreiden van de Verlichting over de hele wereld. Lijkt die visie [2] je van primair belang in de dominante westerse analyse van dit conflict?

Wat me opviel toen ik de Franse pers las – en ook de internationale pers, want het gaat niet alleen om Frankrijk – was de spectaculaire reactivering van het oriëntalistische woordgebruik met betrekking tot de Palestijnen, dat Edward Saïd zo goed heeft geanalyseerd in een boek dat nu bijna vijftig jaar oud is. Oriëntalisme is een tweeledige visie op de wereld waarin het Westen, om zichzelf te definiëren, een soort negatieve andersheid moet opzetten, zoals het geval was in de koloniale wereld van de 19e eeuw. Aan de ene kant is het Westen de belichaming van beschaving en aan de andere kant is de niet-westerse wereld 'barbaarsheid'.

Vandaag de dag belichaamt het Westen de rede en de islam fanatisme. Of: het Westen is vooruitgang en al het andere is achterlijkheid. Kortom, die visie heeft een spectaculaire comeback gemaakt in de hele westerse wereld. Ik heb het niet over Fox News in de Verenigde Staten of CNews in Frankrijk, maar eerder over France Culture, waar ik regelmatig naar luister en waar je niet over 7 oktober kon praten zonder het woord 'barbaars' uit te spreken. Ook konden ze niet over de oorlog die volgde praten anders dan als een 'genadeloze' oorlog, die een gespierd antwoord rechtvaardigde.

Die taal is oeroud en werd gesmeed in een tijd waarin het Westen veroveraar was, koloniale rijken bezat en de diepe overtuiging had dat het legitiem was om de wereld te domineren, omdat het kolonialisme een beschavingsmissie was. Vandaag de dag is die taal verworden tot die van een fort dat belegerd wordt, een klein deel van de wereld, en het lijkt een schandaal in de ogen van de overgrote meerderheid van de planeet en van de internationale opinie, in ieder geval in wat bekend staat als het 'mondiale Zuiden'. Dat is wat bijna niemand begrijpt in die belegerde vesting, die zichzelf niet alleen ziet als de belichaming van kracht, maar ook van moraliteit.

Je schrijft ook dat antisemitisme 'een strijdwapen is geworden tegen elke kritiek op het beleid van Israël' en dat de associatie tussen antizionisme en antisemitisme het mogelijk maakt om 'antikolonialisme, antiracisme en zelfs Joods anticonformisme' aan te vallen, wat een lange traditie heeft, die teruggaat tot Martin Buber [3] en Walter Benjamin, om maar twee grote denkers te noemen.

Die instrumentalisering van het antisemitisme (in de Verenigde Staten noemen we het bewapening) heeft nu extreme grenzen bereikt, in de zin dat Israël een soort onaantastbare onschuld wordt toegekend. Israël beschrijft zichzelf, of kwalificeert zichzelf, als een soort verlossende staat, geboren uit de Shoah, een staat die de deugd belichaamt en wiens acties worden gelegitimeerd door de herinnering aan de slachtoffers van de Shoah. Lange tijd was die demagogische instrumentalisering het monopolie van Israël en van de meest onverzettelijke stromingen ter verdediging ervan binnen de Joodse diaspora. Vandaag de dag is die houding bijna die van de hele westerse wereld geworden.

Toen het Internationaal Gerechtshof van de VN eind januari sprak van een 'aannemelijk risico op genocide ' – terwijl er sindsdien tienduizenden doden gevallen! – antwoordde Joe Biden botweg dat er geen genocide was geweest en dat hij 'verontwaardigd ' was over zo'n uitspraak. Vrijwel alle westerse regeringsleiders reisden naar Tel Aviv om hun 'onvoorwaardelijke steun ' aan Israël te bevestigen. Ook Kamala Harris, daags na de Democratische Conventie en haar nominatie voor het presidentschap van de VS, was er snel bij om in een interview op CNN te zeggen dat 'over de verdediging van Israël niet te onderhandelen valt'. En dat 'principiële' standpunt is dat van de hele westerse wereld geworden.

Dus stel ik de vraag: realiseren die onbuigzame critici van antisemitisme zich niet de schade die dat soort standpunten waarschijnlijk op de lange termijn zullen veroorzaken, maar ook de manier waarop die standpunten waarschijnlijk de mogelijkheid van een strijd tegen antisemitisme in gevaar brengen? Want als het bekritiseren van genocide betekent dat je antisemitisch bent, dan zou dat kunnen betekenen dat antisemitisme toch niet zo slecht is, dat antisemitisme toch een zekere 'deugd' heeft!

Noten

1. Volgens de laatste schattingen van de VN zal het minstens zestien jaar duren om Gaza weer op te bouwen.

2. Natuurlijk geïnspireerd door het baanbrekende boek van de Palestijnse intellectueel Edward Said, Oriëntalisme.

3. Buber, een zionistische filosoof uit Centraal-Europa en een goed voorbeeld van het'Joodse anti-conformisme' van de vorige eeuw, emigreerde in 1938 naar Palestina om aan het naziregime te ontsnappen. Al in 1922 was hij een van de eersten die waarschuwde voor de voor de hand liggende impasse die het gevolg zou zijn van het niet opbouwen van een bi-nationale staat en hij voorspelde zelfs een 'honderdjarige oorlog' tussen Israël en de Palestijnen.

Dit artikel stond op Politis. Nederlandse vertaling redactie Grenzeloos.

Dossier
Soort artikel

Reactie toevoegen

Plain text

  • Toegelaten HTML-tags: <a href hreflang> <em> <strong> <cite> <blockquote cite> <code> <ul type> <ol start type> <li> <dl> <dt> <dd>
  • Web- en e-mailadressen worden automatisch naar links omgezet.
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.
Uw reactie zal niet meteen verschijnen, deze wordt eerst goedgekeurd door de beheerder.
pagetoptoptop