Op het eerste gezicht lijkt de verkiezingsuitslag - 42,7 procent voor Fox, 35,8 procent voor PRI-kandidaat Labastida en slechts 16,5 procent voor de linkse Cárdenas - te wijzen op een duidelijke verschuiving naar rechts. Daar vallen belangrijke kanttekeningen bij te plaatsen. De stemmen op Fox vertegenwoordigen vooral een stem tegen de PRI. Vele Mexicanen wilden eindelijk van de PRI verlost zijn en Fox was de kandidaat die het best geplaatst was om president Labastida te verslaan.
Toch blijft het de vraag waarom niet links, dat de afgelopen decennia alles heeft gedaan om de hegemonie van de PRI te breken, maar de rechtse PAN deze strijd heeft gewonnen. Zonder te pretenderen een volledig antwoord te kunnen geven, zullen we een aantal elementen noemen die een rol heeft gespeeld bij deze verkiezingsuitslag.
Zwakte van links
In de eerste plaats is dat de traditionele zwakte van links, of beter gezegd het onvermogen van links om een geloofwaardig zelfstandig alternatief op te bouwen. Dat geldt voor verschillende stromingen binnen links: voor de trotskistische PRT, die in de jaren tachtig een sterke stroming was, maar er desondanks niet in slaagde die positie verder uit te bouwen en in verschillende delen uiteen is gevallen. Dit geldt ook voor het Zapatistisch Nationaal Bevrijdings Leger (EZLN), dat na de opstand in Chiapas op een bewonderenswaardige wijze stand wist te houden, maar er niet in is geslaagd om op basis van dat prestige de landelijke politieke krachtverhoudingen bepalend te beïnvloeden. Het geldt ook voor de stroming van Cárdenas, die in de jaren tachtig een linkse stroming binnen de PRI vormde, de Revolutionair Democratische Parij PRD oprichtte en bij verkiezingen in de jaren negentig als sterkste uit de bus kwam, maar inmiddels electoraal ver onder de PAN en de PRI is gezakt.
Daarnaast speelt ook de uitstraling van Vicente Fox een belangrijke rol. Hij gaf de PAN een nieuwe dynamische uitstraling die het uitstekend deed tegenover de verkalkte dinosaurussen van de PRI en de altijd vermoeid ogende ‘eeuwige verliezer’ Cárdenas.
Crisis
Het feit dat de PRI het zo lang als regeringspartij heeft uitgehouden betekent niet dat haar positie onbetwist was. Integendeel: de afgelopen decennia was er sprake van een steeds duidelijker en diepere crisis van het regime. De bureaucratie en corruptie nam groteske vormen aan en er ontstonden steeds meer sociale bewegingen die zich aan de controle van de PRI ontworstelden.
Ook op politiek vlak rommelde het. Bij de verkiezingen van 1988 kon alleen door openlijke fraude worden voorkomen dat de PRD van Cárdenas de overwinning kon claimen. Bij een aantal regionale verkiezingen verloor de PRI en in verschillende deelstaten kwam de rechtse PAN aan de macht. En in Mexico Stad, de grootste stad van de wereld, won Cárdenas de verkiezingen van 1997 voor het burgermeesterschap.
De afgelopen jaren is het prestige van de PRI alleen maar verder teruggelopen door de rampzalige effecten van haar economische politiek op de levensstandaard van de grote meerderheid van de bevolking en de steeds groteskere financiële en andere schandalen.
Karwei afmaken
Het was daarom niet zo zeer verwonderlijk dat de steun voor de regeringspartij verder was afgebrokkeld, maar wel dat de partij deze keer toestond dat een oppositiekandidaat de overwinning ook werkelijk binnenhaalde. Er zijn een aantal oorzaken voor deze opmerkelijke opstelling van de PRI. Doorslaggevend lijkt de opstelling van de regering van de grote noorderbuur.
Toen Cárdenas in 1988 feitelijk de verkiezingen won, werd er internationaal wel geprotesteerd tegen de fraude, maar met name de VS maakten duidelijk dat ze niet van plan waren om daar echt een probleem van te maken. Zij zagen immers niks in het aan de macht komen van een linkse regering in Mexico. Nu de rechtse Fox de winnaar is, ligt dat anders.
Het cynische is dat de regering van de VS de PRI nu laat vallen na een periode waarin deze partij meer dan ooit in haar geschiedenis de belangen van de VS heeft gediend. Ze heeft de afgelopen periode een rigoureus neoliberaal beleid doorgevoerd. Ook heeft Mexico het Noord Atlantisch Vrijhandelsverdrag (NAFTA) ondertekend, dat vooral winst betekent voor Amerikaanse bedrijven.
Met haar volledige overgave aan het neoliberalisme heeft de PRI echter ook de zaag gezet in de tak waarop haar macht berust. Het geweldige staatsapparaat en de omvangrijke corruptie vormen steeds meer een belemmering voor het functioneren van de geliberaliseerde economie. Nu de PRI de weg geëffend heeft voor de vrije marktwerking (ook door het privatiseren van traditioneel collectief grondbezit) kan een echt rechtse president het karwei afmaken. Vicente Fox is daar de ideale kandidaat voor: Harvard-econoom en voormalig Coca Cola-directeur, macho en populist, en verdediger van traditionele katholieke waarden.
Ook voor de Mexicaanse elite geldt dat ze beter nu de PRI in kan ruilen voor de PAN. Het alternatief zou zijn de politieke crisis door laten woekeren en de kans lopen dat het PRI-regime op den duur door een linkse meerderheid aan de kant wordt gezet.
Test
Voor Mexicaans links en voor de sociale bewegingen is een cruciale periode aangebroken. De almacht van de PRI is doorbroken, maar of links hier van zal kunnen profiteren hangt vooral af van twee zaken: de houding van de nieuwe regering ten opzichte van de situatie in Chiapas en de opstelling van de PRD.
In de zuidelijke en armste deelstaat van Mexico Chiapas is sinds 1994 sprake van een oorlogssituatie. Na de spectaculaire opstand onder leiding van het EZLN is de PRI-regering er niet in geslaagd om het verzet in Chiapas te breken. Het vinden van een oplossing voor dit conflict is een van de belangrijkste problemen voor de regering-Fox.
Veel zal hierbij natuurlijk afhangen van de opstelling van de Zapatista’s. Als zij de nieuwe regering tot belangrijke concessies kunnen bewegen, kan dat een aanmerkelijke hebben op sociale bewegingen in het hele land.
Ofschoon links in Mexico niet beperkt is tot de PRD vormt de partij van Cárdenas wel een bepalende factor. Een belangrijk deel van de traditionele linkse beweging is in de PRD opgegaan. Ook grote delen van de sociale bewegingen oriënteren zich er op. Als de PRD, of een richtinggevend deel daarvan, zich zal inschakelen in de regering van Fox zal dat een zware slag voor de autonomie van de sociale bewegingen betekenen. Als die verleiding wordt weerstaan, kan de val van het PRI-regime leiden tot de opleving van een autonome en strijdbare beweging tegen het neoliberale project van de regering-Fox. Wat de basis kan vormen voor een effectieve oppositie tegen Fox én voor de opbouw van een links politiek alternatief. Maar dat veronderstelt een grondige heroriëntering van de hele linkse beweging in Mexico.V
Kadertje:
De PRI
De Geïnstitutionaliseerde Revolutionaire Partij PRI, die meer dan zeventig jaar de dienst uitmaakte in Mexico, was een bijzonder fenomeen. Het was het kind van de ‘onderbroken’ revolutie, zoals Adolfo Gilly de Mexicaanse revolutie zou typeren. Een volksrevolutie die een einde maakte aan de heerschappij van de grootgrondbezitters en de dominante positie van de katholieke kerk. De drijvende kracht in de revolutie was de boerenbeweging, die streed voor brood, land en vrijheid.
Het hoogtepunt van de revolutie was december 1914 toen de boerenlegers van Emiliano Zapata en Pancho Villa Mexico Stad binnentrokken. De politieke macht lag op straat, maar de leiders van de boerenbeweging wisten niet wat ze er mee aan moesten en trokken na de bezittingen van hun gehate meesters vernield te hebben weer terug naar het platteland. De boerenbeweging had geen verdergaand politiek programma en was niet in staat om de staatsmacht over te nemen en ten behoeve van haar belangen aan te wenden.
Het duurde tot 1920 voordat de bourgeoisie onder leiding van Obregón er in slaagde om weer een enigszins stabiele staatsmacht op te bouwen. Dat was een staatsmacht van een bijzonder karakter. De PRI zou de verdere kapitalistische ontwikkeling van Mexico vormgeven, maar pretendeerde tegelijkertijd dat ze in alles de verworvenheden van de revolutionaire strijd belichaamde. In de praktijk leidde dit tot een regime dat soms een duidelijke linkse en nationalistische koers voer; de nationalisatie van de olie-industrie in de jaren dertig; de weigering - oorspronkelijk als enig Latijns Amerikaans land - om de Noordamerikaanse boycot van Cuba te steunen. Maar deze progressieve koers werd gecombineerd met forse schendingen van de mensenrechten en scherp repressief optreden tegen alle sociale krachten die op de een of andere manier aan de controle van de almachtige partij wilden ontkomen.
Reactie toevoegen