Dodelijke hitte, de dodelijke tol van het klimaat: de door de mens veroorzaakte klimaatverandering heeft al massale sterfte veroorzaakt op een pandemie-achtige schaal.
Dit is deel 8 van een serie artikelen over de oorzaken en gevolgen van het afglijden van het wereldwijde kapitalisme naar een tijdperk waarin infectieziekten steeds vaker voorkomen. Mijn opvattingen zijn onderhevig aan voortdurende discussie en toetsing in de praktijk. Ik kijk uit naar jullie commentaar, kritiek en correcties. Hier zijn deel 1, deel 2, deel 3, deel 4. deel 5, deel 6 en deel 7 te lezen.
Eerdere artikelen in deze serie hebben zich gericht op twee wereldwijde trends die de opkomst van nieuwe virusziekten in onze tijd voeden. Ontbossing en stedelijke groei hebben de natuurlijke barrières voor het overslaan van virussen van wilde dieren op boerderijdieren en mensen verminderd of geëlimineerd. En de concentratie van vee in megastallen heeft ideale omgevingen gecreëerd voor dergelijke virussen om zich te ontwikkelen tot besmettelijkere en dodelijkere vormen.
Een volledige beschrijving van de nieuwe plagen van het kapitalisme moet ook de invloed van de wereldwijde klimaatcrisis omvatten. Het doorgaans voorzichtige Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) concludeert dat 'klimaatgevaren in toenemende mate bijdragen aan een toenemend aantal nadelige gevolgen voor de gezondheid.'
Klimaatvariabiliteit en -verandering (waaronder temperatuur, relatieve vochtigheid en regenval) en mobiliteit van de bevolking worden significant en positief geassocieerd met waargenomen toename van dengue wereldwijd; chikungunya virus in Azië, Latijns-Amerika, Noord-Amerika en Europa (hoge betrouwbaarheid); de vector van de ziekte van Lyme Ixodes scapularis in Noord-Amerika (hoge betrouwbaarheid); en de vector van de ziekte van Lyme en tekenencefalitis Ixodes ricinus in Europa (gemiddelde betrouwbaarheid). Hogere temperaturen (zeer hoge betrouwbaarheid), zware regenval (hoge betrouwbaarheid) en overstromingen (middelhoge betrouwbaarheid) worden in verband gebracht met een toename van diarreeziekten in getroffen gebieden, waaronder cholera (zeer hoge betrouwbaarheid), andere gastro-intestinale infecties (hoge betrouwbaarheid) en door voedsel overgedragen ziekten door Salmonella en Campylobacter (middelhoge betrouwbaarheid). [1]
Colin Carlson van het Georgetown University's Center for Global Health Science and Security wijst er op dat 'door de mens veroorzaakte klimaatverandering al massale sterfte op pandemie-achtige schaal heeft veroorzaakt.'
Als we covid-19 buiten beschouwing laten... heeft klimaatverandering het gecombineerde dodental overtroffen van elke door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) erkende noodsituatie op het gebied van de volksgezondheid van internationaal belang. Elk jaar doodt klimaatverandering 14 keer zoveel mensen als de Ebola-epidemie van 2014 in West-Afrika. [2]
Dodelijke gevolgen van klimaatverandering zijn onder andere overstromingen, bosbranden en droogtes. In deze serie richten we ons echter op lichamelijke ziekten. In dat opzicht zijn de belangrijkste bedreigingen van de opwarming van de aarde voor de menselijke gezondheid levensbedreigende hittegolven, een groter verspreidingsgebied van vectoren en verstoring van het wereldwijde viroom.
Hittegolven
Tenzij er doortastend wordt opgetreden om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen, zal klimaatverandering op den duur grote delen van de aarde onbewoonbaar maken. Dit vanwege temperaturen die de menselijke stofwisseling het grootste deel van het jaar of het hele jaar door niet kan overleven. Maar het pad naar een broeikas-aarde is niet lineair. Afgezien van een algemene catastrofe, zien we nu al steeds meer hittegolven – intervallen van extreme temperaturen die hitte-uitputting, hittekrampen en een hitteberoerte kunnen veroorzaken, vaak met vroegtijdige dood tot gevolg. Tussen 1990 en 2019 veroorzaakten hittegolven die 2 dagen of langer duurden meer dan 153.000 extra sterfgevallen per jaar. Bijna de helft van de sterfgevallen deed zich voor in Azië, en ongeveer een derde in Europa. [3] Slechts één Europese hittegolf, in 2022, kostte aan 62.000 mensen het leven.
Bron: Lancet Countdown on Health and Climate Change.
Omdat hittegolven in frequentie, duur en intensiteit toenemen, treffen ze elk jaar meer mensen. De Lancet Countdown on Health and Climate Change, de meest uitgebreide beoordeling op dit vlak, vertelt ons het volgende:
Volwassenen ouder dan 65 jaar en baby's jonger dan 1 jaar, voor wie extreme hitte bijzonder levensbedreigend kan zijn, worden nu blootgesteld aan twee keer zoveel hittegolfdagen dan ze in 1986-2005... zouden hebben meegemaakt. Meer dan 60 procent van de dagen met gezondheidsbedreigende hoge temperaturen in 2020 is meer dan twee keer zo waarschijnlijk geworden door antropogene klimaatverandering en het aantal sterfgevallen door hitte onder mensen ouder dan 65 jaar is met 85 procent gestegen ten opzichte van 1990-2000. [4]
Het Lancet-rapport voorspelt dat zelfs als de wereldwijde temperatuurstijging beperkt blijft tot iets minder dan 2ºC, er nog steeds een toename zal zijn van 1.120 procent in blootstelling aan hittegolven voor mensen boven de 65 tegen 2041-2060, en een toename van 2.510 procent tegen 2080-2100. 'In een scenario zonder verdere mitigatie is de verwachte toename zelfs nog hoger, tot 1.670 procent halverwege de eeuw en 6.311 procent in 2080-2100.' [5]
Zonder grote mitigatie-inspanningen zal een wereldwijde temperatuurstijging van iets minder dan 2ºC naar verwachting leiden tot een toename van 370 procent van het jaarlijkse aantal sterfgevallen door hitte in 2050. [6]
Vectorbereik
Ongeveer 17 procent van alle infectieziekten, en meer dan 30 procent van de nieuwe infectieziekten, wordt verspreid door vectoren – insecten, teken en andere organismen die parasieten, bacteriën of virussen overbrengen van geïnfecteerde mensen of dieren naar niet-geïnfecteerde mensen. Het bekendste en dodelijkste voorbeeld is malaria. Die ziekte wordt overgebracht door muggen en doodt jaarlijks meer dan 400.000 mensen, voornamelijk kinderen jonger dan vijf jaar. Andere door muggen overgedragen ziekten zijn knokkelkoorts, westnijlvirus, chikungunya, gele koorts, encefalitis, zika en rift valley koorts.
Naarmate de temperaturen wereldwijd stijgen, breiden de geografische gebieden zich uit waarin ziektedragende muggen en teken kunnen overleven en zich kunnen voortplanten. Hierdoor worden steeds grotere aantallen mensen blootgesteld aan infecties. Het westnijlvirus, ooit beperkt tot delen van Centraal-Afrika, wordt nu aangetroffen in Noord-Amerika en Europa. Het aantal gevallen van knokkelkoorts is sinds 1990 elk decennium verdubbeld – The Lancet schat dat 'bijna de helft van de wereldbevolking nu het risico loopt op deze levensbedreigende ziekte.' [7]
Tegen het midden van de eeuw zal een wereldwijde temperatuurstijging van slechts 2ºC een toename van 23 procent veroorzaken van de gebieden in de wereld waar malariamuggen goed kunnen gedijen, [8] en zullen ten minste 500 miljoen mensen die voorheen buiten het gebied leefden, worden blootgesteld aan muggen die dengue, chikunguyna, Zika en andere ziekteverwekkers overbrengen. [9]
Verstoring van het viroom
Zoals we hebben gezien, zijn de meeste nieuwe ziekten zoönotisch – ze komen van wilde dieren en zijn, vaak via tussenliggende soorten, overgesprongen op mensen.
Er zijn ongeveer 263 virussen bekend die mensen infecteren. [10] Hoewel ze enorme schade hebben aangericht, vormen ze maar een klein deel van de virale dreiging. 'Minstens 10.000 virussoorten kunnen mensen infecteren, maar op dit moment circuleert de overgrote meerderheid geruisloos in wilde zoogdieren.' [11] Duizenden jaren lang circuleerde elke groep virussen slechts onder een paar soorten zoogdieren, simpelweg omdat er weinig overlap is tussen het verspreidingsgebied van de meeste soorten.
Nu echter dwingt klimaatverandering dieren om hun traditionele territoria uit te breiden of te verlaten, waarbij ze hun virussen met zich meenemen.
Zelfs in het gunstigste geval zullen de geografische gebieden van veel soorten de komende eeuw naar verwachting honderd kilometer of meer opschuiven. Daarbij zullen veel dieren hun parasieten en ziekteverwekkers meenemen naar nieuwe omgevingen. Dat vormt een meetbare bedreiging voor de wereldwijde gezondheid. [12]
In een belangrijke studie, gepubliceerd in Nature in 2021, brachten Colin Carlson, Greg Alpery en hun medewerkers de waarschijnlijke geografische verschuivingen van 3.129 zoogdiersoorten tot 2070 in kaart.
Ze ontdekten dat zelfs bij gematigde opwarming honderdduizenden dieren die nog nooit met elkaar in contact zijn geweest elkaar zullen ontmoeten, wat zal leiden tot ten minste '15.000 soortoverstijgende transmissiegebeurtenissen van ten minste één nieuw virus (maar mogelijk veel meer) tussen een paar gastheersoorten.' [13] Het krimpen van bossen en wildernis op de lange termijn betekent dat de nieuwe gebieden waar virussen van zoogdieren overslaan en evolueren zich waarschijnlijk in de buurt van menselijke bevolkingscentra en boerderijen zullen bevinden. Dat zal op zijn beurt de kans vergroten dat nieuwe zoönosen mensen zullen besmetten.
De effecten van klimaatverandering op de virale uitwisselingspatronen van zoogdieren zullen waarschijnlijk leiden tot het ontstaan van zoönotische virussen in de toekomst. Onder de duizenden verwachte gevallen van virusdeling zullen sommige zoönosen of potentiële zoönosen met het hoogste risico waarschijnlijk nieuwe gastheren vinden. Dat kan uiteindelijk een bedreiging vormen voor de menselijke gezondheid: dezelfde algemene regels voor de overdracht tussen soorten verklaren de overlooppatronen voor opkomende zoönosen, en de virale soorten die succesvolle sprongen maken tussen wilde diersoorten hebben de grootste neiging tot het ontstaan van zoönosen...
Klimaatverandering zou gemakkelijk de dominante antropogene kracht kunnen worden in de overdracht van virale soorten tussen verschillende diersoorten, wat ongetwijfeld een effect zal hebben op de gezondheid van de mens en het risico op pandemieën.' [14]
Zorgwekkend is vooral dat het onderzoek vaststelde dat, hoewel er in de komende eeuw nog aanzienlijke migraties zullen plaatsvinden, 'de meeste eerste ontmoetingen plaatsvinden in de periode 2011-2040.' [15]
Kortom, klimaatverandering dwingt nu al tot een wereldwijde herverdeling van wilde dieren en brengt duizenden potentieel ziekteverwekkende virussen in nauwer contact met mensen. In de komende jaren zal het massaal verstoorde wereldwijde viroom gevaarlijker zijn dan ooit.
Zoals Alpery tegen The Guardian zei: 'Dit werk levert meer onweerlegbaar bewijs dat de komende decennia niet alleen heter, maar ook zieker zullen zijn.' [16]
(Wordt vervolgd)
Noten
[1] Intergovernmental Panel On Climate Change (IPCC), Climate Change 2022 – Impacts, Adaptation and Vulnerability: Working Group II Contribution to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change, (Cambridge University Press, 2023), 1045.
[2] Colin J. Carlson, 'After Millions of Preventable Deaths, Climate Change Must Be Treated like a Health Emergency,' Nature Medicine 30, nr. 3 (maart 2024): 622–623, .
[3] Qi Zhao et al., 'Global, Regional, and National Burden of Mortality Associated with Non-Optimal Ambient Temperatures from 2000 to 2019: A Three-Stage Modelling Study,' The Lancet Planetary Health 5, nr. 7 (juli 2021): e415–25.
[4] 'The 2023 Report of the Lancet Countdown on Health and Climate Change: The Imperative for a Health-Centred Response in a World Facing Irreversible Harms,' The Lancet 402, nr. 10419 (december 2023): 1.
[5] Ibid., 13.
[6] Ibid., 2.
[7] Ibid., 17.
[8] Ibid., 17.
[9] Sadie J. Ryan et al., 'Global Expansion and Redistribution of Aedes-Borne Virus Transmission Risk with Climate Change,' PLOS Neglected Tropical Diseases 13, nr. 3 (28 maart 2019): e0007213.
[10] Dennis Carroll et al., 'The Global Virome Project,' Science 359, nr. 6378 (23 februari 2018): 872–74.
[11] Colin J. Carlson et al., 'Climate Change Increases Cross-Species Viral Transmission Risk,' Nature 607, nr. 7919 (21 juli 2022): 555–62.
[12] Ibid., 555.
[13] Ibid., 558.
[14] Ibid., 559, 561.
[15] Ibid., 560.
[16] Oliver Milman, '‘Potentially Devastating’: Climate Crisis May Fuel Future Pandemics,' The Guardian, 28 april 2022.
Dit artikel stond op Climate&Capitalism. Nederlandse vertaling redactie Grenzeloos.
Reactie toevoegen