Een aantal ervaren SWP-leden die geschorst werden of hun organisatie verlieten, hebben zich ook bij Respect Renewal gevoegd. Hoe je de kwestie ook bekijkt, de trotskistische SWP bevindt zich in het middelpunt van de crisis. Deze partij was de centrale component van Respect, net zoals zij dit eerder was in de voorloper Socialist Alliance. Respect werd begin 2004 gevormd. Ze kwam voort uit de anti-oorlogsbeweging die in het voorgaande jaar een massaal karakter had gekregen. Hoewel niet alle stromingen binnen de anti-oorlogsbeweging deelnamen, had Respect in vergelijking met de Socialist Alliance twee grote voordelen. Ten eerste George Galloway, die wegens zijn verzet tegen de oorlog uit de Labour Party was gegooid. En ten tweede was er aanzienlijke steun onder moslims.
Respect wist enkele goede verkiezingsresultaten te boeken. Zo werd George Galloway in 2005 voor het parlement verkozen vanuit een Londens kiesdistrict met een grote Bengali bevolkingsgroep. Maar buiten enkele bolwerken slaagde de partij er niet in om daadwerkelijk uit te breiden.

De verklaring daarvoor lag mede bij de SWP. Toegegeven: zonder die partij zou Respect niet bestaan hebben. In enkele gebieden, zoals Bristol, Sheffield en Preston, bouwde de SWP ook daadwerkelijk Respect op. Maar dit waren uitzonderingen. De houding van de SWP was tegenstrijdig. Respect was een brede partij met een programma dat een alternatief moest bieden voor New Labour. De SWP beschouwde Respect echter als een ‘verenigd front van een speciaal type’. Dat front diende om te mobiliseren in verkiezingstijd, maar werd in de tussentijd in de ijskast gezet. Afdelingsvergaderingen werden onregelmatig belegd, een democratische interne cultuur werd niet ontwikkeld en de SWP bleef volharden in haar verzet tegen het opzetten van een partijblad van Respect. De SWP was bang dat de coalitie zich zou ontwikkelen tot een echte partij. Die zou wel eens een obstakel kunnen worden voor de opbouw van de eigen organisatie. De gewoonte van SWP-leden om voorafgaande aan een Respect-bijeenkomst besloten vergaderingen te houden en vervolgens als één blok te stemmen, maakte daarnaast de democratische procedures niet alleen tot een gotspe, het vervreemde ook meer en meer Respect-leden van de partij.
De interne spanningen namen dan ook al enige tijd toe. In augustus kwam het tot een uitbarsting toen George Galloway een brief schreef waarin hij een groot aantal zwakheden van Respect beschreef. Op diplomatieke wijze, zonder namen te noemen, bekritiseerde hij de SWP en de manier waarop de organisatie geleid werd. De reactie van de SWP loog er niet om. Zij beweerde dat er sprake was van een heksenjacht tegen socialisten en een splitsing tussen links en rechts. Bijna niemand buiten de eigen gelederen nam deze lezing serieus. De SWP beschuldigde de meerderheid van de islamitische leden, die Galloway steunden, bovendien van ‘communalisme’. Slechts enkele jaren geleden zou de SWP dit soort uitspraken – terecht – als islamofoob hebben gekarakteriseerd.

Het resultaat van dit alles was dat de verhoudingen verder polariseerden. Op 17 november vonden er twee bijeenkomsten plaats in Londen, met elk zo’n 350 deelnemers. De ene bijeenkomst claimde het vierde nationale congres van Respect te zijn. Deze conferentie werd gecontroleerd door de SWP. Zij koos een nieuw landelijk bestuur dat gedomineerd wordt door de SWP. De andere bijeenkomst was georganiseerd door Respect Renewal. Deze werd onder meer toegesproken door Galloway, Salma Yaqoob, een islamitische vrouw die een leidende rol speelde in de anti-oorlogsbeweging in Birmingham, de socialistische filmmaker Ken Loach en het recent geschorste SWP-lid Nick Wrack.
Ondanks alles was de stemming optimistisch. Respect Renewal heeft zojuist het eerste nummer van een eigen krant gepubliceerd en voert nu campagne om leden te werven. De nieuwe organisatie wil ook samenwerken met andere linkse krachten, waarbij het perspectief op de lange termijn de opbouw van een bredere coalitie van radicaal-links is.
De SWP controleert ondertussen nog steeds veel lokale afdelingen van Respect. Maar het is moeilijk te zeggen wat ze kunnen uitrichten zonder bondgenoten van enig gewicht. De huidige koers wordt bovendien ook intern door een flink aantal leden bekritiseerd. Gelet op het autoritaire partijregime zouden velen van hen in de nabije toekomst wel eens buiten de organisatie kunnen komen te staan.