Stevenen we af op een nieuwe financiële crisis?
Rob Lubbersen
Joseph Choonara is een Engelse econoom. Hij is marxist. Hij is de schrijver van het zeer toegankelijke boekje Kapitalisme ontrafeld. Hij is goed ingevoerd in de klassieke, marxistische economie, maar hij volgt het economische nieuws van deze tijd op de voet. Dus was ik benieuwd naar zijn kijk op de huidige economische ontwikkelingen en hoe hij de kans inschat op een nieuwe kladderadatsch.
Ja, en toen bleek hij één van de sprekers op het Marxisme Festival op 10 juni 2023 in Amsterdam, georganiseerd door de Internationale Socialisten. De titel van zijn speech daar was: World economy: on the brink of another financial crisis?. Dus toog ik op de zonnige zaterdag, die 10 juni was, naar 020. Hierbij mijn verslag van de toespraak van Joseph.
Ook de winnaar is kwetsbaar
Joseph viel, met krachtige stem en ondersteund door eenvoudige statistische projecties, met de deur in huis. We hebben momenteel (nog?) niet met een echte recessie te maken en het beeld verschilt van land tot land, maar vrijwel overal zien we een terugval in de economische groei die plaatsvond na de pandemie. De opleving na de Covid dip is uitgewerkt. In China is bijvoorbeeld de jeugdwerkloosheid gestegen naar 20 procent. Voor China een hoog percentage. Maar ook in de rest van de wereld, is minder groei of zelfs stagnatie te zien. Symptomen daarvan zijn een toenemende inflatie en pogingen die af te remmen met hogere rentes. Tussen inflatie en rentepolitiek is altijd een innig verband. En stijgen ze, dan is er iets mis.
Op dit punt in zijn lezing greep Joseph terug naar oude nog altijd geldige marxistische begrippen. Zo is de kapitalistische economie gegrondvest op enerzijds uitbuiting van de levende arbeid(st)ers, waardoor meerwaarde en winst worden gegenereerd, en op concurrentie, waarmee rivalen van de markt worden gedrukt. Al in de tijd van Marx investeerden de kapitalisten uit concurrentieoverwegingen steeds meer in machines en automatisering, waardoor ze sneller en meer producten konden maken en die goedkoper dan anderen konden aanbieden. Dat zijn investeringen in 'dode arbeid', oftewel 'constant kapitaal. Echter daardoor neigt de winstvoet, de winst behaald op het totale ingezette kapitaal, ook voor de 'winnaar' te dalen. Dat maakt de kapitalist kwetsbaar. Minder buffer betekent een grotere kans in een crisis het loodje te leggen. In crises overleven alleen de allersterkste.
Veranderend kapitalisme
Edoch, wat zien wij heden ten dage? Dat de structuur van het kapitalisme is veranderd. Door crises en dus concentratie ontstaan er inmiddels ondernemingen die te groot zijn om ten onder te (mogen) gaan. Too big to fail! De rol van banken en andere financiële instellingen is buiten proporties gegroeid. De rem op de dalende winstvoet begint te piepen en te knarsen én de overheid grijpt meer en meer in om erger en chaos te voorkomen. Ondanks 'de idealen' van het neoliberalisme, vrije markt en kleine overheid, is de staatsbemoeienis met de economie nog nooit zo groot geweest als nu! Oké, afgezien van tijden van oorlog en op het hoogtepunt van de pandemie.
Voor de consumenten heeft dit als gevolg dat de prijzen stijgen. Er is geldontwaarding. Er is inflatie. En omdat de grote ondernemingen hun aandeelhouders tevreden willen stemmen, gooien ze de prijzen van hun producten omhoog. Graaiflatie! Natuurlijk hebben stijgende energieprijzen en de oorlog in de Oekraïne ook een prijsopdrijvend effect, maar deze worden vooral gebruikt als argumenten om de consument een extra poot uit te draaien ten behoeve van de 'couponknippers'. En weer blijven de lonen van de arbeid(st)ers achter bij de winsten en de prijsstijgingen.
Revolutie!
Alles bijeen neemt de economische en sociale stabiliteit af. Het vertrouwen in de toekomst daalt. De angst voor een echte recessie, zoals in 2008, en misschien wel een kladderadatsch als in 1929 neemt toe. Zijn we weer op weg naar tal van bedrijfssluitingen en massawerkloosheid? Misschien wel met armoe alom en oorlog in het verschiet?
Gezien de grote rol van de financiële instellingen is het niet verwonderlijk dat nu behoorlijk grote banken omvallen. In Amerika is er de crash van de Silicone Valley Bank en in Zwitserland die van Credit Suisse. In beide gevallen is ook de toenemende bemoeienis van de staat te zien, zowel in Amerika als in Zwitserland grepen de regeringen in met garanties van miljarden dollars en euro's. Dit laatste geeft ook blijk van het gegeven dat zowel staat als kapitaal meer dan in het verleden bereid zijn te pogen om de ellende enigszins binnen de perken te houden. Beheer, het managen van de crisis staat hoog genoteerd.
Joseph verwacht dan ook vooralsnog geen grote scherpe diepgang als in 1929, zelfs geen herhaling van 2008, maar eerder een voortslepen op een laag pitje. Hoewel hij een echte recessie niet helemaal onmogelijk acht. Zijn glazen bol en marxistisch referentiekader geven echter geen uitsluitsel. Veel zal afhangen van hoe de volkeren in de wereld zullen reageren. In Afrika zijn meerdere opstanden te zien. In het Midden Oosten en Azië onrust. In West Europa en Amerika zie je rebelse bewegingen en steeds meer stakingen. Economische stagnatie kan in combinatie met bijvoorbeeld de klimaatcrisis een explosief mengsel vormen. Misschien dat een prijsstop in het Westen wat druk van de ketel kan halen. Uiteindelijk zal alleen een radicale beëindiging van het kapitalisme, als achterhaald en mensonwaardig systeem, werkelijk een oplossing zijn!
Also sprach Joseph Choonara. Ongeveer. Ik vond het een verhelderend en inspirerend betoog!
Dit artikel is overgenomen van Solidariteit.
Reactie toevoegen