Yoletty Bracho, een Venezolaanse activiste en onderzoekster die in Frankrijk woont, heeft haar onderzoek gewijd aan de relatie tussen volksbuurtorganisaties en de staat die is voortgekomen uit de Bolivariaanse revolutie. In de weken vóór de verkiezingen was ze in Venezuela en ontmoette er vertegenwoordigers van verschillende linkse partijen en van het chavismo. Hier geeft ze haar indrukken van de huidige situatie en het verloop van de verkiezingen, gebaseerd op de getuigenissen die ze verzamelde, en roept ze op tot internationalistische solidariteit met het Venezolaanse volk.

'Iedereen weet wat er gebeurd is' is de zin die de Venezolanen net na middernacht op 28 juli 2024 in hun mond hadden toen de uitslag van de presidentsverkiezingen bekend werd gemaakt. Het was toen 29 juli en we hoorden van Elvis Amoroso, voorzitter van de Nationale Kiesraad (CNE), dat president Nicolás Maduro Moros was herkozen met 51,2 procent van de uitgebrachte stemmen, terwijl de kandidaat van de traditionele oppositie, Edmundo Gonzalez Urrutia, 44,2 procent had behaald. De bekendmaking was echter in tegenspraak met een reeks aanwijzingen van het tegendeel: in de loop van de dag leken er ongunstige resultaten voor Maduro te komen uit de oude bastions van het chavismo, vooral in de volkswijken in de steden. Dus wat is er gebeurd? Wat kan links zeggen over deze laatste Venezolaanse presidentsverkiezingen? En hoe kunnen we ons een uitweg voorstellen die de democratie en de stemmen van het Venezolaanse volk respecteert?

Twijfels en demoralisatie: links verdeeld onder Maduristische druk

Je identificeren met links in Venezuela en je tegelijkertijd verzetten tegen de regering van Nicolás Maduro is niet gemakkelijk. De verslagen die ik kon verzamelen tijdens een maand van gesprekken met verschillende vertegenwoordigers van links, waaronder mensen die nog steeds beweren lid te zijn van de chavista-beweging, laten zien hoe moeilijk het is om je te organiseren als je het doelwit bent van de politieke en sociale repressie van de regering. Dat was des te duidelijker tijdens de verkiezingsperiode. Een voormalige chavista-minister vertelde me het volgende: 'Het is indrukwekkend om te zien dat rechts in staat is geweest zijn kandidaat te hebben, maar dat wij aan de linkerkant geen kandidaat mogen hebben. We zijn niet vertegenwoordigd in deze verkiezingen'. [1]

Veel mensen hebben me inderdaad verteld dat ze zich zorgen maken over de beslissing die op de verkiezingsdag genomen zal worden. Voor die linkse activisten, leden van basisorganisaties, van wie er veel ook bemiddelaar waren geweest in publieke acties onder de chavista-regeringen, was de vraag of ze wel of niet zouden gaan stemmen op 28 juli. Enerzijds omdat stemmen op Edmundo González Urrutia onmogelijk leek. Die mensen konden onmogelijk stemmen op María Corina Machado, de leider van de traditionele oppositie, die in het verleden allianties wist te smeden met weerzinwekkende figuren als Donald Trump, Jair Bolsonaro en Javier Milei.

Maar hoe zit het met stemmen op Nicolás Maduro? De man die jarenlang het volkse links buiten de regering heeft gehouden? De man die de economische crisis heeft beheerd door de armsten te laten betalen voor de corruptie binnen de oliemaatschappij en de gevolgen van de Amerikaanse economische sancties? Hij die de volksklassen heeft onderdrukt tijdens de Volksbevrijdingsoperaties (PLO) tussen 2015 en 2017, waarbij duizenden jonge zwarte mannen uit de wijken omkwamen? [2] Nee, dat was ook niet mogelijk. Dus leek voor sommige van die activisten onthouding de enige optie. Een oplossing die in contrast staat met de jarenlange beweringen van chavismo dat de stemming een volwaardig politiek instrument is om conflicten tussen Venezolanen op te lossen.

Er zijn ook een paar uiteenlopende standpunten: onder de mensen die ik sprak, besloot er één op González Urrutia te stemmen om Maduro te 'blokkeren'. De ander zei dat het zijn plicht als chavista was om voor de oppositie te stemmen, om de president die aan de macht is te laten zien dat hij niet langer de idealen van die politieke beweging vertegenwoordigt. Er zijn nog andere opties: onder de vakbonds-, trotskistische en communistische krachten die min of meer nauwe banden hebben met chavismo, lijkt de blanco stem het populairst.

Dat vraagt van de kiezers een kleine technische inspanning. Laten we niet vergeten dat stemmen in Venezuela elektronisch is. Het wordt gedaan door machines die geïnstalleerd zijn in stembureaus, die zowel de stemmen doorsturen naar de Nationale Kiesraad (CNE) en een stembewijs uitgeven dat in een stembus wordt gedeponeerd. De enige manier om een blanco stem te krijgen is om het stemproces te starten op het touchscreen, in totaal drie minuten te wachten met stemmen en een 'voto nulo' ontvangstbewijs op te halen. De machine biedt niet meteen een optie om die keuze kenbaar te maken.

Maar naast de electorale keuze is er de kwestie van de collectieve en unitaire organisatie van de linkse oppositie tegen de regering Maduro. Verdeeld over politieke partijen, vakbonden, sociale bewegingen en andere pluriforme ruimten (denktanks, literaire tijdschriften enzovoort) leek het moeilijk om de strijd vóór de verkiezingen te bundelen, toen de verschillende partijen elkaar bekritiseerden om hun uiteenlopende standpunten met betrekking tot de geschiedenis van de Bolivariaanse Revolutie.

Taalkwesties worden centrale strategische kwesties: op een algemene vergadering die probeerde een alliantie tussen organisaties op te bouwen voor de periode na de verkiezingen, was het verrassend om te zien dat bepaalde woorden uit de dagelijkse woordenschat waren verdwenen. We hebben het niet meer over 'volksmacht' of 'het volk', maar eerder over 'arbeiders' en 'elitepacten'. Het is een soort overwinning voor de vakbonden en bepaalde trotskistische partijen, die er prat op kunnen gaan dat ze zich nooit bij de chavistas hebben aangesloten.

In die context vertelde een bekende activist en onderzoeker die zich bezighoudt met geweld en de volkswijken mij het volgende: 'Het moment na de verkiezingen zal ons samenbrengen. Met nog maar een paar dagen te gaan voor de verkiezingen (19 juli), kunnen we nog praten over het terugwinnen van de oliemaatschappij door haar te laten werken via coöperaties, of over het nationaliseren van de privéklinieken... maar na de verkiezingen zullen we weten of we de ruimte zullen hebben die we nodig hebben om te vechten voor onze sociale en collectieve rechten, of dat we gewoon zullen moeten vechten voor het recht om politiek te bestaan'.

Die mening komt overeen met die van een leider van een grote organisatie die opkomt voor het recht op huisvesting voor de volksklasse: 'Nicolás kan niet winnen. Ze hebben de stemmen niet. En als Nicolás de verkiezingen met geweld wint, rest ons niets anders dan ons vermogen om politiek te bedrijven te verdedigen'. Volgens gesprekken en politieke uitingen van dezelfde spelers sinds de verkiezingen, lijken ze het erover eens te zijn dat het de tweede optie is die terrein wint.

28 juli: het einde van de revolutionaire democratie?

Aan de vooravond van de verkiezingen bezocht ik gemeenschapsleiders in een volkswijk in het westen van Caracas, een historisch bastion van chavismo. Hun standpunten waren veranderd ten opzichte van wat ik een maand eerder te horen had gekregen. Ze waren ervan overtuigd dat de maquinaria electoral, met andere woorden, de electorale mobilisatiestructuren van chavismo, de overwinning zouden kunnen behalen. Na een maand van discussies met verschillende sectoren van Venezolaans links, was dat de eerste keer dat ik zo'n uitspraak hoorde. Nog verbazingwekkender was dat een chavista activist me vertelde: 'en zelfs als we niet winnen, moeten we winnen. Het gevaar is te groot'.

Die mensen, in hun buurt geïdentificeerd als chavista activisten, zijn bang voor wat er zou kunnen gebeuren als de traditionele oppositie wint. In de straten van Caracas en op sociale netwerken klinkt een andere uitdrukking: ahora vamos a cobrar, 'we gaan ze laten betalen'. De traditionele oppositie lijkt te verwijzen naar wat zij zien als een nieuwe strategie die hen in staat moet stellen om deze verkiezingen op te eisen, in tegenstelling tot wat Henrique Capriles Radonski deed in 2013 tegen Nicolás Maduro, een verkiezing die zij zien als gestolen, ook al bevestigde de CNE-controle de overwinning van Maduro.

Maar voor de historische activisten van het chavismo klinkt het anders: cobrar zou eerder een materiële en fysieke aanval zijn op waar ze wonen, hun activisme, zichzelf en hun families. Een bekende onderzoeker die al jaren betrokken is bij onderhandelingen in Venezuela begrijpt die angst: 'Helaas stelt het discours van de meest radicale traditionele oppositie de chavistas niet gerust, waardoor er geen vooruitgang wordt geboekt, ook niet in de hoogste onderhandelingsorganen'.

Op 28 juli, de dag van de verkiezingen, was het rustig in Caracas en de rest van het land. Hoewel er onregelmatigheden werden gemeld toen de stembureaus werden ingericht, stonden de Venezolanen al sinds de avond ervoor in de rij om te stemmen. Het was ook niet het 'verkiezingsfeest' dat chavismo altijd heeft beweerd. In een land waar verkiezingsdagen altijd dagen waren van sterke bewegingen, van mobilisatie van burgers, van familiereünies, vriendschappen en activisme, leek alles deze keer vreemd kalm, zeker te kalm.

Het was moeilijk om mensen te vinden om de dag mee door te brengen en te wachten op de resultaten, afgezien van de besloten bijeenkomsten die NGO's in hun gebouwen organiseerden om de technische aspecten van de verkiezingen te volgen. In het oosten van Caracas, in een wijk van de hogere middenklasse, laten de afwezigen zich voelen: de oudere generaties stemmen, maar hun jongeren, die al jaren in het buitenland wonen, zijn niet aanwezig. Met meer dan zeven miljoen Venezolanen die in het buitenland wonen, een derde van de bevolking van het land, zijn het nu de volksbuurten die worden ontdaan van hun middengeneraties.

De bekendmaking van de resultaten kwam laat. Heel laat. Op 29 juli. Dat is op zich niet uitzonderlijk, maar één detail roept twijfels op. Sinds het einde van de middag, toen de stembureaus sloten, begrepen we uit verschillende bronnen dat de resultaten niet werden doorgegeven aan de CNE, of dat de getuigen die door dezelfde raad waren gemachtigd en die de politieke partijen vertegenwoordigden, moeilijkheden ondervonden bij het verkrijgen van de processen-verbaal waarin de resultaten in hun respectieve stembureaus werden opgetekend. Bovendien vernamen we uit verschillende bronnen dat de vertegenwoordigers van González Urrutia de toegang werd ontzegd tot het bureau van de CNE, waar de resultaten van de algemene verkiezingen worden afgedrukt en gevalideerd door de leden van de raad en de vertegenwoordigers van de politieke partijen.

Na middernacht kondigde de voorzitter van de CNE de overwinning van Nicolás Maduro aan, nadat hij een terroristische aanval op het systeem voor het verzenden van de resultaten had veroordeeld. De aanval werd overwonnen, waardoor de verkiezingsautoriteiten de resultaten konden bekendmaken nadat ze, volgens hen, 80 procent van de rapporten van de stembureaus hadden ontvangen. In Venezuela heeft alleen de CNE het recht om de resultaten bekend te maken. Die worden bekendgemaakt zodra ze een zogenaamde onomkeerbare trend laten zien, dat wil zeggen een trend die niet kan veranderen, zelfs niet nadat de ontbrekende resultaten zijn binnengekomen.

Het door Amoroso aangekondigde verschil tussen Maduro en González was 700.000 stemmen. De 20 procent ontbrekende stemmen vertegenwoordigden meer dan 2 miljoen stemmen. Het terugdraaien van de resultaten was wiskundig nog steeds mogelijk. En de getuigenissen van de stembureaus en de daaropvolgende volksmobilisatie zeggen veel.

Volks- en burgermobilisatie: democratie tegenover repressie

Om 7 uur 's ochtends op 29 juli sliep Caracas nog. Toen ik de stad van west naar oost doorkruiste, was ik verbaasd hoe leeg het was, terwijl de hoofdstad gewoonlijk wakker wordt met de zon, tussen 5.30 en 6 uur. Een paar uur eerder maakte een vriendin van me, een ecoloog en feministisch activist, zich zorgen: 'Nog zes jaar van dit is te veel! Wat kunnen we dan nog doen?'. [3] Zij en haar moeder, die in het verleden bij de CNE had gewerkt, hadden geen verklaring voor de vermeende terroristische aanslag. Volgens hun kennis is het niet mogelijk.

Maar nog belangrijker is de conclusie van deze activiste die strijdt voor ecofeminisme in een olierijk land waar het recht op abortus nog steeds bij wet wordt bestraft: 'Het enige waar ik nog vertrouwen in had was het kiesstelsel. Maar nu is het net als met de apagones (wijdverspreide stroomstoringen die plaatsvonden in 2019): toen was het een leguaan die kwam en alles afsneed, en nu hebben we geen goede verklaring, alleen resultaten die we op hun woord moeten geloven.' [4]

Was om 7 uur 's ochtends alles nog rustig, een paar uur later kwam de stad in beweging. En niet alleen in Caracas, maar ook in de rest van het land. Een volksopstand raasde door de straten. De cacerolazos (steelpanconcerten) veranderden in straatmobilisaties. Die mobilisaties overstijgen de politieke organisaties, overstijgen de binaire scheidslijn die altijd centraal heeft gestaan in de analyses van Venezuela. Vrouwen en mannen uit de volksklasse, van wie velen ongetwijfeld aanhangers waren van chavismo, gingen de straat op en eisten dat hun stem en hun recht om in een democratie te leven, gerespecteerd werden. Die mobilisaties werden niet geleid door rechts in Venezuela of door het Amerikaanse imperialisme. In veel opzichten gaan ze verder en de leiders van de traditionele oppositie vinden het moeilijk om ze te kanaliseren. [5]

Hetzelfde geldt voor de chavista regering, die al heel snel reageerde met repressie. In slechts drie dagen tijd werden meer dan duizend mensen gevangen gezet. Er zijn al meer dan twintig doden gevallen en een aantal mensen is verdwenen. Maduro kondigde de bouw aan van nieuwe streng beveiligde gevangenissen waar dwangarbeid en heropvoeding zouden worden toegepast 'zoals vroeger'. Toen was het tijdens de laatste militaire dictatuur van de 20e eeuw, die van Marcos Pérez Jiménez die, zoals de huidige president van Venezuela in zijn toespraak in herinnering bracht, gevangenen aan het werk zette om wegen aan te leggen. 'Laat ze maar wegen aanleggen', zei hij.

Een van mijn kennissen, een onderzoekster, biedt in haar huis onderdak aan een vrouw wier kind slachtoffer was van de PLO en die waarneemster was in haar stembureau. [6] De politie doorzoekt de wijken op zoek naar waarnemers en brengt ze naar de gevangenissen. Er komen steeds meer getuigenissen over de repressie en de controle door de veiligheidstroepen en paramilitaire organisaties van de wijken waar de demonstraties vandaan komen. We zijn getuige van de criminalisering van de volksopstand en de meedogenloze onderdrukking ervan.

Een uitweg via Latijns-Amerikaanse diplomatie en internationalistische solidariteit

In het Venezolaanse politieke conflict wordt bemiddeld door verschillende internationale spelers. De rol van Latijns-Amerikaanse diplomaten staat centraal. Linkse regeringslanden als Brazilië, Colombia en Mexico hebben de regering Maduro in een persbericht opgeroepen tot een openbare controle van de op 28 juli uitgebrachte stemmen, als het enige institutionele instrument dat een soevereine uitweg mogelijk maakt uit de spanningen, twijfels en repressie die het Venezolaanse volk parten spelen. Verre van de beweringen van Anthony Blinken dat de Verenigde Staten González Urrutia rechtstreeks als winnaar van de verkiezingen hebben erkend en zo nog meer spanning hebben veroorzaakt, doen Latijns-Amerikaanse diplomaten hun uiterste best om de dialoog met de bij het conflict betrokken partijen gaande te houden en te proberen onderhandelingen tussen die spelers op te bouwen.

Ook internationaal links kan zijn steentje bijdragen. Onze kameraden en het hele Venezolaanse volk hebben onze steun nodig. Oproepen tot respect voor de democratie is ongetwijfeld de beste manier om vooruitgang te boeken in deze situatie. 'Iedereen weet wat er gebeurd is', ook onze kameraden die nu proberen een politieke ruimte op te bouwen die die naam waardig is. Dat zijn we verplicht aan de volksstrijd waarvan zij de woordvoerders zijn.

Noten

[1] Ik parafraseer. In het algemeen worden in Venezuela interviews niet opgenomen uit bezorgdheid over de veiligheid van zowel de interviewer als de geïnterviewde.

[2] Dat was een veiligheidsprogramma uitgevoerd door de regering Maduro, dat de vorm aannam van gemilitariseerde interventies door de Speciale Veiligheidstroepen (FAES), een politiemacht waarvan de gemaskerde leden in wijken interveniëren op zoek naar zogenaamde criminelen. Veldwerk, zowel kwantitatief als kwalitatief, toont aan dat deze PLO's verantwoordelijk zijn voor duizenden doden onder jonge zwarte en arme mensen uit volkswijken.

[3] Dit verslag komt overeen met het persbericht van de feministische organisatie Las comadres púrpuras, die vreest dat de repressie na de verkiezingen het leven nog moeilijker kan maken en vrouwen dwingt om nieuwe zorgpraktijken en -strategieën te ontwikkelen. Zie 'Prácticas que buscan embrutecer y promover la mediacridad del pensamiento crítico. Pensamiento absolutista gubernamental que busca un orden dependiente del terror, miedo y subordinación'. Las comadres púrpuras, 31 juli 2024 [online].

[4] Ten tijde van de wijdverspreide stroomstoringen in 2019 werden door de autoriteiten verschillende verklaringen naar voren gebracht, waaronder branden en cyberaanvallen. Die circuleerden naast meer onwaarschijnlijke, zoals de effecten van leguanen op elektriciteitscentrales. De leguaan die het elektriciteitssysteem aanvalt, is een veelgebruikt beeld geworden dat ironisch wordt gebruikt om het falen van de regering-Maduro om haar acties uit te leggen, te bekritiseren.

[5] Dissidente linkse mensen en lokale onderzoekers die onder de volksklasse werken, laten zien hoe de traditionele oppositie op 29 juli niet over de middelen beschikte om strategisch voordeel te halen uit deze mobilisaties. De demonstraties waren geen reactie op een oproep van een politieke organisatie. De geografische en sociale herkomst van de demonstranten en hun politieke codes verschilden heel erg van die van de traditionele aanhangers van de oppositie. Zie Rebecca Hanson en Verónica Zubillaga, 'Massive protests erupt again over disputed Venezuelan elections – but they look different this time', The Conversation, 31 juli 2024 [online].

[6] Waarnemers zijn mensen die door de CNE zijn geaccrediteerd namens de politieke partijen die deelnemen aan de verkiezing, met het recht om het verkiezingsproces in hun respectieve kantoren te volgen en om deel te nemen aan de telling en de uiteindelijke verificatie van de resultaten. Aan het einde van de telling wordt van deze waarnemers verwacht dat ze kopieën van de processen-verbaal van de stemmachines krijgen.

Dit artikel stond op International Viewpoint. Nederlandse vertaling redactie Grenzeloos.