De verkiezing van Sheinbaum roept drie grote vragen op: wordt ze een marionet van de voormalige president? Zal ze zijn beleid voortzetten dat gebaseerd is op autoritair populisme en toenemend militarisme? [1] En, ten slotte, heeft Andrés Manuel López Obrador (AMLO) een nieuwe corporatistische staat gecreëerd die Sheinbaum zal bestendigen? [leestijd 17 minuten]

De Mexicaanse federale verkiezingen vonden plaats onder minder ideale omstandigheden. Eind april waren er zo'n 30 moorden op kandidaten, een dozijn ontvoeringen, tientallen andere doodsbedreigingen en tientallen gewelddadige aanvallen op politieke evenementen en kandidaten. Dat alles is een uiting van het alomtegenwoordige criminele geweld in het land dat te wijten is aan de drugskartels die soms kandidaten vermoorden die hen niet aanstaan.

In de deelstaat Chiapas, die bol staat van geweld dat AMLO niet heeft weten te voorkomen, [2] werd Sheinbaum zelf tijdens een schokkend incident bij een controlepost tegengehouden door gewapende mannen, van wie er één tegen haar zei: 'Als je aan de macht komt, denk dan aan de bergen, denk aan de arme mensen. Dat is alles wat we te zeggen hebben. We zijn niet tegen de regering; we zijn hier zodat jullie de ramp zien die Comalapa is.' Comalapa is een klein stadje in de Lacandón Jungle aan de Guatemalteekse grens dat het toneel is geweest van geweld. AMLO deed het incident af als 'propaganda'.

De eerlijkheid van de verkiezingen blijft ook twijfelachtig. In 2022 voerden AMLO's aanhangers in het Congres een 'hervorming' van het kiesstelsel door. Veel sectoren van de samenleving waren tegen, vooral mensenrechtengroeperingen die waarschuwden dat de hervorming de verkiezingen minder eerlijk zouden maken. Bovendien werden budget en personeel van het nieuwe, zwakkere Nationale Verkiezingsinstituut (INA, voorheen IFE) ingekrompen, grotendeels als gevolg van AMLO's bezuinigingsprogramma, en werd het instituut minder effectief. Hoewel er weinig twijfel over bestond dat Sheinbaum de verkiezingen met een enorme marge zou winnen, kunnen de hervormingen van het INA en het gebrek aan middelen invloed hebben op de Congres- en lokale verkiezingen.

Er is ook de Trump-achtige overheersing van de media door AMLO, die de afgelopen maanden zoals gewoonlijk niet alleen zichzelf promootte, maar ook de campagne van Sheinbaum. Zijn ‘mañaneras’ (ochtendpersconferenties) die zes jaar lang bijna elke ochtend werden gehouden, werden met liefde bekeken door 13 miljoen mensen, ongeveer 10 procent van de bevolking. Ze werden ook gestreamd door grote media zoals UnoTV, Grupo REFORMA, MILENIO en NMás, en werden vaak 70 miljoen keer bekeken in een land met ongeveer 90 miljoen volwassenen.

Op woensdag was de ‘mañanera’ gewijd aan de vragen '¿Quién es quién en las mentiras?' (Wie is wie in de leugens?) waarin AMLO de media en de verslaggevers hekelde die hem en zijn beleid in twijfel durfden te trekken. Hij noemde ze nepjournalisten, bevooroordeeld, zelfs 'schoremjournalisten'. Dat in een land waar tijdens zijn presidentschap 37 journalisten zijn vermoord en nog eens vijf journalisten zijn verdwenen, vaak omdat ze verslag uitbrachten over de kartels en soms over hun banden met regeringsfunctionarissen.

De kandidaten en coalities

Links, dat wil zeggen democratische krachten, progressieve sociale bewegingen en werkende mensen aan de basis, speelde weinig of geen rol in deze verkiezingen. Een kleine groep uiterst-linkse politieke groeperingen, vakbonden, feministen en LHBTQ-activisten hebben wat zij noemen 'een onafhankelijk, antikapitalistisch en antipatriarchaal links blok' opgericht [3], maar geen enkele linkse partij is erin geslaagd om op de kieslijsten te komen en er waren geen uiterst-linkse kandidaten voor belangrijke functies.

Bij de verkiezingen van 2 juni stelden drie kandidaten zich kandidaat. Sheinbaum leidde de coalitie Suigamos Haciendo Historia, (Laten we geschiedenis blijven schrijven). De tweede kandidaat, Xochitl Gómez, staat aan het hoofd van de Fuerza y Corazón por México (Kracht en Hart voor Mexico), bestaande uit drie voormalige regeringspartijen, de Nationale Actiepartij (PAN), de Institutionele Revolutionaire Partij (PRI) en de Partij van de Democratische Revolutie (PRD). En ten derde vertegenwoordigt Jorge Máynez de Movimiento Ciudadano (Burgerbeweging).

We moeten een paar woorden wijden aan de verschillende partijen die deze verschillende kandidaten steunen. Het zullen geen hele mooie woorden zijn: er valt namelijk weinig goeds over hen te zeggen. Laten we ze in omgekeerde volgorde behandelen, van de zwakste naar de sterkste.

Eerst hebben we Jorge Máynez, de lachende, knappe jonge kandidaat van de Burgerbeweging, een middenklasse-partij die beweert te staan voor politieke hervormingen. Máynez' staat van dienst logenstraft dat. Hij begon zijn politieke carrière in 2010 in de Nueva Alianza (Nieuwe Alliantie), opgericht door de machtige, ambitieuze, corrupte en gewetenloze vakbondsbureaucraat Elba Esther Gordillo. Zijn kandidatuur voor het staatscongres van Zacatecas werd ook gesteund door zowel de corrupte PRI als de opportunistische Groene Partij. Later werd hij verkozen in het Mexicaanse Congres van 2015 tot 2024, viel niet op door iets bijzonders, en werd vervolgens hoofd van de Burgerbeweging waarvan hij presidentskandidaat was.

Dan hebben we Xochitl Gálvez, een zakenvrouw, de kandidaat van de Kracht en hart-coalitie die bestaat uit drie voormalige regeringspartijen van Mexico. Ten eerste de PRI, de partij die Mexico onder verschillende namen regeerde vanaf de oprichting in 1929 tot 2000. Dat is een nationalistische, ontwikkelingsgezinde, corporatistische partij die een compromis sloot met de bourgeoisie, boerenbonden en vakbonden domineerde, een modus vivendi sloot met de drugskartels en regeerde door middel van corruptie en geweld. Ten tweede PAN, de partij van de rooms-katholieke kerk en het grootkapitaal, die Mexico regeerde van 2000 tot 2012. En ten derde de PRD, die voortkwam uit een hervormingsbeweging die was opgericht door Cuauhtémoc Cárdenas binnen de PRI en die later in 1989 een onafhankelijke partij werd, maar binnen tien jaar corrupt werd. (AMLO, die PRD-leider was, verliet de partij met een groot deel van de leden en richtte zijn partij Morena op).

Deze drie partijen die samen de coalitie van Gálvez vormden, waren volledig in diskrediet geraakt bij de meerderheid van de Mexicanen, die hen in de steek lieten om AMLO en Morena te steunen. Gálvez speelde de populistische kaart door te beweren dat ze door haar bescheiden achtergrond het gewone volk beter begrijpt en ze beloofde alle sociale programma's voor de armen te handhaven en te verbeteren. Ze slaagde er niet in het Mexicaanse volk te overtuigen, waarvan de meesten haar zagen als de vertegenwoordiger van de corrupte partijen uit het verleden.

Tot slot hebben we Sheinbaum, de kandidaat van Morena, de opvolger van AMLO en afhankelijk van hem. Om haar te begrijpen, moeten we hem kennen. AMLO was decennialang de charismatische, autoritaire leider van een populistische partij. Hij en zijn partij hebben een brede steun onder de werkende bevolking en de armen van Mexico, mede dankzij de sociale programma's die hij heeft gepromoot. Morena zit vol met gewone mensen, boeren, arbeiders, schoolmeesters en de lagere middenklasse die hun vertrouwen in AMLO hebben gesteld.

Tegelijkertijd heeft hij tijdens zijn hele politieke carrière en vooral tijdens zijn zes jaar als president duidelijk gemaakt dat hij in de gunst van de Amerikaanse regering wilde komen en buitenlandse en binnenlandse kapitalistische investeringen wilde bevorderen. Het beleid van AMLO en Morena sociaaldemocratisch noemen zou een vergissing zijn: er is niets democratisch aan hem of de partij en het sociale aspect is beperkt. Dit is de populistische leider en de belangrijkste politieke partij die Sheinbaum aan de macht heeft gebracht.

De andere twee partijen in Sheinbaums coalitie zijn beide politiek corrupte satellieten: de Groene Partij en de Partij van de Arbeid. De Groene Partij van Mexico (PVEM) is een opportunistische partij die eerst banden had met de toenmalige linkse PRD en later met de rechtse PAN. De Groenen hebben geen principes. De Partij van de Arbeid (PT) heeft niets te maken met vakbonden of socialistische politiek, maar is een kleine stalinistische sekte die ooit een basis had onder arme mensen in Chihuahua. Haar misdadige leider Alberto Anaya deed Kim Jong Un in 2019 de groeten met de woorden: 'De heldhaftige strijd van het Koreaanse volk voor de soevereiniteit van het land en de waardigheid van de natie en de vrede op het Koreaanse schiereiland en in de rest van de wereld dient als voorbeeld voor alle revolutionairen en progressieve volkeren die strijden voor onafhankelijkheid in de wereld.' Ahum.

Sheinbaum zelf heeft veel troeven. Ze is een hoogopgeleide vrouw, opgeleid als milieuwetenschapper. Ze is een jeugdige en aantrekkelijk uitziende 61-jarige vrouw, charmant op haar manier, comfortabel sprekend voor de pers en voor zakelijke groepen, in staat om een toespraak voor te lezen, zij het nogal stijfjes. Hoewel het haar aan alledaagsheid ontbreekt, kan ze selfies nemen met supporters en de menigte verblijden. Ze was in staat om haar mannetje te staan tegen Xochitl Gálvez in het nationale debat, toen ze allebei met modder gooiden en de ander van corruptie beschuldigden.

Antisemitisme is alomtegenwoordig in Mexico en Sheinbaum is er het slachtoffer van geweest, hoewel ze haar religie of etniciteit niet laat gelden. Mexicaanse Joden proberen zich gedeisd te houden. Voormalig PAN-president Vicente Fox pestte haar omdat ze zowel Joods als buitenlands was omdat haar grootouders Bulgaars-Joodse immigranten waren. Sheinbaum, met haar ogen op de politieke prijs gericht, reageerde door te zeggen dat haar ouders in Mexico geboren waren en dat ze '100 procent Mexicaans' is.

Sheinbaum zegt een milieudeskundige te zijn, de wetenschap waarin ze is opgeleid. Toch heeft ze AMLO's uitgaven van enkele miljarden dollars voor de bouw van de nieuwe olieraffinaderij Dos Bocas gesteund, met het argument dat die Mexico zelfvoorzienend zal maken op het gebied van energie en goedkopere benzine voor auto's zal opleveren. Ze sprak zich ook niet uit toen AMLO miljarden uitgaf om verschillende oudere raffinaderijen te moderniseren. Toch zegt ze dat ze in de toekomst de nadruk zal leggen op groene energiealternatieven.

Hoewel ze zichzelf een feministe noemt, heeft ze de afgelopen zes jaar samengewerkt met AMLO, die veel kritiek kreeg van de feministische beweging, vooral omdat hij het probleem van het hoge aantal vrouwenmoorden dat ook tijdens zijn presidentschap bleef bestaan, negeerde en zelfs ontkende. En Sheinbaum heeft weinig contact gehad met feministische activisten en bleek niet in staat om met hen te communiceren. Tijdens haar ambtstermijn als burgemeester van Mexico-Stad kwam ze in conflict met de activisten van de vrouwenbeweging Okupa Cuba, die een kantoor voor mensenrechten en een radiostation in de Cuba-straat in Mexico-Stad hadden overgenomen om aandacht te vragen voor het geweld tegen vrouwen. Sheinbaum keurde het sturen van de politie goed om hen eruit te zetten. [4]

Sheinbaum en de erfenis van AMLO

Sheinbaum is in wezen een apparatsjik en politica, een schepsel van de partij en de staat die zich plichtsgetrouw heeft opgewerkt, eerst als hoofd van een stadsdeel van Mexico City, later als AMLO's secretaris van milieu, en vervolgens als hoofd van het Federale District, in feite de burgemeester van Mexico City. Ze erft de rol van hoofd van de regering, maar ze heeft geen persoonlijk charisma laten zien en heeft tot nu toe geen kans gehad om onafhankelijk te regeren. Sommigen geloven dat AMLO met zijn enorme populariteit de macht achter de presidentiële troon zal blijven. Mexicanen denken misschien terug aan het tijdperk van Plutarco Elías Calle, die van 1924 tot 1928 president was, maar daarna tussen 1928 en 1934 aan de touwtjes trok van drie marionettenpresidenten (Emilio Portes Gil, Pascual Ortiz Rubio en Abelardo L. Rodríguez). Zal AMLO aan de touwtjes van Sheinbaum trekken of zal ze haar eigen persoon zijn?

In ieder geval erft Sheinbaum de overheidsstructuren, de bureaucratie, het beleid en de successen en mislukkingen van AMLO. De belangrijkste ontwikkeling van AMLO's zes jaar als president was de toegenomen militarisering van het land. AMLO zei aanvankelijk dat hij de kartels zou aanpakken 'con abrazos, no balas,' (met knuffels, niet met kogels). Maar het aanhoudende geweld dat duizenden mensen het leven kostte, leidde ertoe dat hij een nieuwe nationale garde oprichtte. Oorspronkelijk bestond die uit 60.000 soldaten, maar al snel groeide dat aantal uit tot 100.000. Dit komt bovenop het 260.000 leden tellende Mexicaanse leger, ongeveer 100.000 matrozen en mariniers en 500.000 berucht corrupte politieagenten. Onder AMLO rekenden het leger, de marine en de nationale garde af met de kartels, behandelden ze de immigratie, bezaten en beheerden ze banken die sociale uitkeringen verdeelden en beheerden ze de luchthavens en de nieuwe Mayatrein.

Al deze militaire en politiediensten slaagden er niet in een einde te maken aan het geweld dat Mexico kenmerkt sinds de voormalige president Felipe Calderón in 2006 de drugsoorlogen ontketende. Conflicten tussen kartels onderling en tussen de kartels en de autoriteiten hebben sindsdien naar schatting 300.000 levens geëist, naast 100.000 of meer ontvoeringen. Er zijn ongeveer 30.000 moorden per jaar. (De Amerikaanse bevolking van 333 miljoen is meer dan tweeënhalf keer zo groot als de 127 miljoen van Mexico, maar heeft ongeveer 26.000 moorden per jaar).

De kosten voor de burgers van al dit politiewerk zijn groot. De Verenigde Staten onder president Trump en president Biden onderhielden nauwe betrekkingen met Mexico en zijn rechtssysteem. Toch meldt het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken zelf:

Belangrijke mensenrechtenkwesties waren onder andere geloofwaardige meldingen van: onwettige of willekeurige moorden door politie, leger en andere overheidsfunctionarissen; gedwongen verdwijningen door overheidsfunctionarissen; marteling of wrede, onmenselijke, vernederende behandeling of bestraffing door veiligheidstroepen; zware en levensbedreigende gevangenisomstandigheden; willekeurige arrestatie of detentie; beperkingen van de vrije meningsuiting en de media, waaronder geweld tegen journalisten; ernstige gevallen van corruptie bij de overheid; onvoldoende onderzoek naar en verantwoording voor gendergerelateerd geweld, waaronder huiselijk geweld of geweld met intieme partners; misdrijven met geweld of dreiging met geweld tegen lesbiennes, homoseksuelen, biseksuelen, transgenders, homoseksuelen of interseksen; en misdrijven met geweld of dreiging met geweld tegen gehandicapten

Straffeloosheid en extreem lage vervolgingspercentages bleven een probleem voor alle misdaden, inclusief mensenrechtenschendingen en corruptie. Er waren berichten dat sommige regeringsagenten medeplichtig waren aan internationale criminele bendes, en de vervolgings- en veroordelingspercentages voor deze misstanden waren laag [5].

AMLO bleek niet in staat om de kartels uit te roeien. Verre van. De drugskartels, één van Mexico's vijf grootste bronnen van inkomsten (samen met de verwerkende industrie, toerisme, olie en geldovermakingen door immigranten), maken naar schatting 13 tot 50 miljard dollar winst per jaar en zouden 175.000 mensen in dienst hebben. Er zijn geen aanwijzingen dat Sheinbaum de rol van het leger zal verminderen of dat ze een andere aanpak heeft om de drugskartels aan te pakken.

AMLO's falen om het geweld in het land aan te pakken maakt deel uit van een bredere tekortkoming op het gebied van mensenrechten. Het rapport van Human Rights Watch over Mexico in 2023 stelt:

President Andrés Manuel López Obrador, die in 2018 is aangetreden, heeft weinig vooruitgang geboekt bij het aanpakken van Mexico's ernstige uitdagingen op het gebied van mensenrechten, waaronder extreem crimineel geweld, misbruik tegen migranten, gendergerelateerd geweld, aanvallen op onafhankelijke journalisten en mensenrechtenverdedigers, marteling, verdwijningen en buitengerechtelijke executies. [6]

En de successen die ze erft?

Sheinbaum erft ook wat gezien wordt als de belangrijkste successen van het regime van AMLO. Op het gebied van buitenlands beleid was AMLO's voornaamste zorg, zoals die van alle Mexicaanse presidenten, om Mexico zo goed mogelijk ondergeschikt te houden aan de Verenigde Staten. Voor AMLO betekende dat de bereidheid om de Amerikaanse presidenten Donald Trump en Joseph Biden te helpen bij het tegenhouden van Midden-Amerikaanse migranten aan de Mexicaanse zuidgrens om de druk op de Amerikaanse grens te verminderen. Sheinbaum heeft gezegd: 'De relatie met de VS moet er een zijn van respect zonder ondergeschiktheid.' Als dat zo is, zou ze de eerste Mexicaanse president zijn die dat voor elkaar krijgt. In werkelijkheid is dat echter onmogelijk gezien de economische dominantie en de politieke en militaire macht van de VS.

In eigen land richtte AMLO zich op het aanmoedigen van zowel Mexicaanse als buitenlandse investeringen in Mexico onder volledig normale kapitalistische voorwaarden. De overeenkomst tussen de Verenigde Staten, Mexico en Canada (USMCA), geratificeerd tijdens de ambtstermijn van AMLO, biedt een kader voor 1.780 miljard dollar aan handel tussen de drie landen in 2022, een groei van 27 procent sinds 2019. Hoewel er veel geschillen zijn geweest tussen de drie en de bescherming van werknemers enigszins is verbeterd, is dat een standaard kapitalistische zakelijke regeling en is er verder niets bijzonder progressiefs aan. Tijdens haar campagne vertelde Sheinbaum aan een groep bedrijfsleiders dat het aantrekkelijk houden van het Mexicaanse bedrijfsklimaat taak nummer één is.

De meest geprezen progressieve ontwikkelingen waarvoor AMLO verantwoordelijk is, zijn de sociale programma's, voornamelijk betalingen aan de armen. Als kandidaat had AMLO beloofd dat hij 'de armen op de eerste plaats' zou zetten. Zijn regering schafte veel universele sociale overheidsprogramma's af en gaf in plaats daarvan contante betalingen aan bepaalde kwetsbare groepen, met name ouderen en studenten onder de 15 jaar. Het geld voor de armen wordt verdeeld via 13.000 banken die door het leger worden gerund. Terwijl linkse regeringen als onderdeel van hun zorg voor werkende mensen over het algemeen sociale programma's creëren, zien sommigen AMLO als een cynisch gebruiker van die programma's om steun op te bouwen voor zijn partij, zichzelf en nu voor Sheinbaum. Zoals Vanessa Rubio eind 2023 schreef in Americas Quarterly,

Om zijn populariteit te versterken heeft de president sociale programma's zeer effectief gebruikt voor cliëntelistische doeleinden, samen met een aantrekkelijk (zij het polariserend) verhaal en een sterke ontgoocheling ten opzichte van de traditionele politieke klasse. De uitgaven aan welzijns- en pensioenprogramma's zijn verdrievoudigd, van 8 miljard dollar in 2018 tot 24 miljard dollar in 2023. De meeste middelen worden toegewezen aan de sociale programma's van AMLO, voornamelijk een universeel basispensioen, onderwijs voor jongeren en het opleidingsprogramma 'De jongeren bouwen aan de toekomst' (Jovenes Construyendo el Futuro).

Maar de uitgaven voor die programma's zullen volgend jaar, een verkiezingsjaar, naar verwachting met nog eens 25 procent stijgen tot 30 miljard dollar, volgens de begroting voor 2024 die begin september door het Ministerie van Financiën werd ingediend voor bespreking en uiteindelijke goedkeuring door het Congres. Hoewel hun effectiviteit twijfelachtig is – de programma's bereiken een lager aantal arme huishoudens in vergelijking met vorige regeringen en slechts 50 procent wordt geacht een adequaat ontwerp te hebben volgens de onafhankelijke evaluator Coneval – hebben deze sociale programma's bewezen een succes te zijn in de politiek en in de publieke perceptie. [7]

De regering van AMLO trok miljarden uit om de armen te helpen, maar gaf niet altijd alles uit. Gegevens over wat er werd uitgegeven voor sociale programma's waren niet transparant, waardoor het moeilijk was om de impact ervan echt te begrijpen. Sommigen vrezen dat dergelijke gerichte programma's bijdroegen tot corruptie, hoewel het bewijs daarvoor ook niet duidelijk was.

Sommige programma's mislukten gewoon. ‘Jongeren bouwen aan de toekomst’ schreef een miljoen jongeren in om een baan te krijgen, maar vond slechts werk voor 15.000 jongeren. Máximo Ernesto Jaramillo-Molina stelt in een artikel met de titel 'Meer voor de rijken, minder voor de armen', dat uit overheidsgegevens blijkt dat – hoewel er meer geld dan ooit naar sociale welzijnsprogramma's gaat – een aanzienlijk groter deel van dat geld naar de rijken gaat en minder naar de armen. En in 2020 rapporteerde Oxfam dat 60 procent van de armen in Mexico niet in aanmerking kwam voor drie van de belangrijkste sociale bijstandsprogramma's. Tegelijkertijd stegen de militaire uitgaven en waren ze vaak hoger dan begroot. [8]

De armoede en ongelijkheid in Mexico zijn ook voor een groot deel het gevolg van het bestaan van een grote informele economie die bestaat uit bedrijven en zelfstandigen. In beide gevallen zijn die onbelast, ongereguleerd en nemen ze niet deel aan de sociale-zekerheidsinstellingen van de overheid die werknemers gezondheidszorg en pensioenen bieden. Dat zijn mannen en vrouwen die onder andere werken als straatverkopers, werknemers van kleine winkels of bezorgers die worden aangestuurd door apps. De lonen zijn over het algemeen laag, maar moeilijk te meten. De informele sector vertegenwoordigt 29 procent van de totale economie, terwijl de informele werkgelegenheid 59 procent van de totale werkgelegenheid uitmaakt.

Human Rights Watch schat de economische situatie in 2023 zo in:

Het armoedepercentage is onder het presidentschap van López Obrador gedaald, van 41,9 procent in 2018 naar 36,3 procent in 2022, volgens het officiële bureau voor armoedeanalyse. Extreme armoede is echter onveranderd gebleven en het aantal mensen zonder toegang tot gezondheidszorg is meer dan verdubbeld. Analisten hebben gewezen op een grote stijging van het minimumloon en een bijna-verdubbeling van de overmakingen van Mexicanen in het buitenland als mogelijke bijdragen aan de daling van de armoede. [9]

De formele werkende klasse – mensen met reguliere banen bij legaal geregistreerde werkgevers – deed het beter onder AMLO. Zijn regering verhoogde het nationale minimumloon van ongeveer 4,40 dollar per dag naar ongeveer 5,00 dollar. In de grensstreek met de Verenigde Staten waar alles duurder is, werd het minimumloon vastgesteld op 9,00 dollar per dag.

Toch veranderde er niet veel voor de armen onder AMLO. Julio Boltvinik, die de column 'Morele economie' schrijft voor La Jornada, een krant die AMLO steunt, toonde aan dat er in augustus 2023 98 miljoen armen in Mexico waren, net als toen AMLO in 2018 aantrad. En Sheinbaum is van plan om het beleid van AMLO te handhaven.

Belastingen zijn een verwante kwestie. AMLO weigerde een belastinghervorming door te voeren die meer geld zou opleveren voor sociale programma's en overheidsprojecten. Mexico heeft een van de laagste belastingen in Latijns-Amerika en de OESO meldt dat de belastingontduiking in Mexico wordt geschat op ongeveer 27 procent van de totale inkomsten van de belangrijkste belastingen, goed voor 3 procent van het bbp. AMLO heeft de belastingen op de rijken niet verhoogd en heeft ook niet veel gedaan om een einde te maken aan belastingontduiking.

De andere belangrijke progressieve verwezenlijking die aan AMLO wordt toegeschreven, is de invoering van wat we een nieuw legaliteitsregime voor vakbonden zouden kunnen noemen. En dat is belangrijk en een echte vooruitgang. Toen AMLO's termijn begon, werden bijna al deze arbeiders gecontroleerd door een corporatistisch systeem van arbeidsrelaties waarbij de staat zijn 'officiële' vakbonden beschermde, die op hun beurt de werkgevers beschermden tegen echte vakbonden. Daardoor bleef de productiviteit hoog en bleven de lonen laag. De meeste arbeiders konden niet stemmen voor de vakbond die ze wilden, konden niet stemmen over het contract en riskeerden hun baan als ze hun mond open deden.

Voor het eerst sinds de jaren 1920 kunnen onafhankelijke vakbonden wettelijke erkenning krijgen, kunnen werknemers stakingen organiseren en hebben vakbonden meer bescherming dankzij de overeenkomst tussen de Verenigde Staten, Mexico en Canada. USMCA beschermt het recht van arbeiders om te onderhandelen over collectieve arbeidsovereenkomsten zonder angst voor repressie door de staat. USMCA biedt een waardevol instrument. De meeste economen denken dat de algemene impact van het nieuwe verdrag te verwaarlozen is, maar bijlage 23-A van de USMCA verplicht Mexico om de collectieve onderhandelingen te verbeteren en bijlage 31-A heeft het Rapid Response Labor Mechanism in het leven geroepen. [10]

Er is veel discussie over de vraag of AMLO er in zijn zes ambtsjaren bijna in geslaagd is om opnieuw een corporatistische partij te creëren zoals de PRI: een partij gebaseerd op de controle van zowel de partij als de massaorganisaties zoals de vakbonden die ze controleert. AMLO's steun voor het arbeidsrecht stelde hem in staat om hervormingsgezinde vakbondsleiders zoals Napoleón Gómez Urrutia, hoofd van de mijnwerkersvakbond, in zijn politieke operatie op te nemen, waardoor Morena een arbeidscontingent van enige betekenis kreeg. AMLO zal dat proces ongetwijfeld versterkt en uitgebreid willen zien, wat de macht van zijn partij enorm zou vergroten. Als onder Sheinbaum de relatie tussen Morena en de vakbonden wordt versterkt, zou er zoiets als de PRI kunnen ontstaan, maar dan op basis van een nog conservatievere politieke economie. De vraag is of de vakbonden hun onafhankelijkheid en interne democratie kunnen behouden.

Misschien wordt Sheinbaum, als ze eenmaal op de presidentiële troon zit, een sterke onafhankelijke leider en wordt ze de feministe en milieuactiviste die ze zegt te zijn, in staat om te breken met de autoritaire populistische partij en het militaristische beleid dat AMLO haar heeft nagelaten. Misschien wordt ze wel een echte progressieve, linkse leider. Maar dat lijkt vrij onwaarschijnlijk.

Noten

1. Dan La Botz, “AMLO’s Mexico: Fourth Transformation?” Against the Current, september/oktober 2023.

2. Dan La Botz, “At 30, the Zapatistas’ Future is in Question,” website Solidarity, 21 februari 2024.

3. Left Bloc, “The Mexican Election – For an Independent, Anti-capitalist and Anti-Patriarchal Left Bloc.”

4. Elena Gilet, “The Trouble with Claudia Sheinbaum,” Ojalá, 15 september 2023.

5. U.S. State Department, “2022 Country Reports on Human Rights Practices: Mexico.”

6. Human Rights Watch, “Events of 2023.”

7. Vanessa Rubio, “AMLO’s Big Fiscal Push Could Help Morena,” Americas Quarterly, 24 oktober 2023.

8. Máximo Ernesto Jaramillo-Molina, “Corte de caja: la política social de la 4T,” Nexos, 27 juli 2023.

9. Ramón I. Centeno, “Not a Mexican Pink Tide The AMLO Administration and the Neoliberal Left,” trans. by Mariana Ortega-Breña, Latin Amreican Perspective, 2023.

10. Human Rights Watch, “Events of 2023.”

11. Jeffery Hermanson, “Mexico’s Independent Union Movement: An Overview of Recent Victories and Challenges Ahead,” Labor Notes, 9 november 2022.

Dit artikel stond op New Politics. Nederlandse vertaling redactie Grenzeloos.