De escalerende oorlog van Israël, de genocide in Gaza en de opening van nieuwe fronten van geweld onder leiding van zionisten hebben opnieuw de aandacht van de wereld gevestigd op het Midden-Oosten. [leestijd 12 minuten]

Revista Movimento sprak op 19 september [dus vóór de grootschalige bombardementen van Israël op Libanon] met Gilbert Achcar, professor aan de Universiteit van Londen en Libanees activist die verbonden is aan de Vierde Internationale. In dit interview geeft Achcar een overzicht van de complexe politieke situatie in de regio en plaatst die in de context van het politieke project van extreemrechts wereldwijd, waarvan de Israëlische premier Benjamin Netanyahu een belangrijke exponent is. Het interview werd op 16 september afgenomen door Israel Dutra en Victor Gorman.

Na bijna een jaar van agressie zitten we in een impasse wat betreft een mogelijk staakt-het-vuren in Gaza. Ondertussen wordt de regering Netanyahu geconfronteerd met grote protesten en een interne politieke crisis. Wat zijn op korte termijn de vooruitzichten voor de oorlog onder de huidige zionistische regering?

Het was vanaf het begin af aan duidelijk dat deze oorlog lang zou duren. Van Israëlische zijde is heel duidelijk gemaakt dat het niet minder dan een jaar zou duren. Dat komt omdat ze van plan waren om de gelegenheid van 7 oktober aan te grijpen om de Gazastrook opnieuw te bezetten en de zeer dichte concentratie van Palestijnen volledig plat te walsen om zo een toestand te creëren waarin ze de Gazastrook voor altijd zouden kunnen controleren. En dat hield inderdaad een genocidale intentie in – de intentie, dus, om een groot deel van de bevolking te doden. Ze hebben al meer dan 50.000 mensen gedood, inclusief de doden die naar schatting onder het puin liggen, en het is nog niet voorbij. De aanval gaat nog steeds door.

Binnen de Israëlische machtselite is er nog geen consensus over wat ze met de Gazastrook gaan doen na de aanval. Daarover bestaat onenigheid tussen extreemrechts en de zionistische hoofdstroom, plus natuurlijk het perspectief van de Amerikaanse verkiezingen, dat Netanyahu meeneemt in zijn berekeningen. Hij hoopt zeker dat Donald Trump zal winnen. Als dat gebeurt, zal Netanyahu het gevoel hebben dat hij nog meer en ergere dingen kan doen dan wat hij tot nu toe heeft gedaan, niet alleen in Gaza, maar ook op de Westelijke Jordaanoever, tegen Hezbollah in Libanon, en natuurlijk tegen Iran. Dat zijn dus de factoren die de huidige situatie bepalen.

Hoe kijk je aan tegen de relatie tussen de huidige Israëlische regering en andere uitingen van extreemrechts in de wereld?

Netanyahu is een sleutelfiguur van internationaal extreemrechts. Hij kwam in 2009 weer aan de macht en bleef 12 jaar onafgebroken premier. Na een onderbreking van een paar maanden kwam hij eind 2022 weer in de regering. Hij heeft dus een uitzonderlijk lange staat van dienst opgebouwd, met een specifieke, zeer demagogische stijl in de politiek, die een inspiratiebron is voor het internationale extreemrechts dat zich in die jaren, in de nasleep van de wereldwijde economische crisis van 2008 heeft ontwikkeld.

Netanyahu verbond zich met alle sleutelfiguren van de wereldwijde harde rechtse en extreemrechtse partijen, ondanks de antisemitische traditie en het huidige profiel van de meesten van hen. Hij raakte bevriend met antisemieten zoals de Hongaarse premier Viktor Orbán en Trump. Netanyahu gaf internationaal extreemrechts een dekmantel voor hun vroegere en/of huidige antisemitisme. Hij ging zelfs zo ver dat hij tijdens een publieke bijeenkomst uitlegde dat Adolf Hitler niet van plan was om de genocide op de Europese Joden te plegen, en dat het de Palestijnse moefti van Jeruzalem, Amin al Husseini, was die hem daartoe inspireerde. Dat was natuurlijk een groteske vervalsing van de geschiedenis en werd fel veroordeeld door historici van het nazisme en de Holocaust, maar het laat zien hoever Netanyahu bereid is te gaan om extreemrechts te plezieren.

Dat soort discours komt hen duidelijk goed uit, omdat het de schuld van antisemitisme van extreemrechts in Europa afschuift op Palestijnen en moslims. Het voedt de islamofobie, die Netanyahu tot een centraal onderdeel van zijn discours heeft gemaakt, in overeenstemming met het huidige internationale extreemrechts, dat veel meer islamofoob is dan antisemitisch, omdat de migranten naar Europa tegenwoordig voornamelijk moslims zijn.

Het is goed te zien hoe dit werkt, bijvoorbeeld bij Marine Le Pen in Frankrijk, die erfgenaam is van een lange traditie van antisemitische politiek. Dergelijke extreemrechtse stromingen zijn nu 100 procent pro-Israël en anti-Palestijnen, evenals anti-moslims. Ze beweren zelfs tegen 'antisemitisme' te zijn, dat ze toeschrijven aan moslims en zelfs aan links. Nu beschuldigen ze links ervan antisemitisch te zijn omdat dat kritiek heeft op Israël. Dat hypocriete discours wordt ondersteund door Netanyahu en extreemrechts in Israël, waarvan hij een belangrijke figuur is.

Waarom heeft de regering Netanyahu een tweede front geopend op de Westelijke Jordaanoever, te beginnen met de belegering van Jenin?

De genocide in Gaza ging vanaf het begin gepaard met een escalatie van het geweld van de zionistische kolonisten op de Westelijke Jordaanoever. Dat geweld had al een hoog niveau bereikt na de opname van neonazi-ministers in Netanyahu's laatste kabinet, op posities die cruciaal zijn voor het functioneren van de kolonisten. Dit radicaliseerde veel jonge Palestijnen, wat leidde tot de vorming van nieuwe groepen en het gebruik van wapens op de Westelijke Jordaanoever om de kolonisten te bestrijden.

Het Israëlische leger probeert de verzetsgeest van de Palestijnen te breken en de verdere opbouw van een netwerk van gewapende strijd op de Westelijke Jordaanoever te voorkomen. Ze willen de Palestijnen terroriseren en elke vorm van verzet afschrikken. Daarom lanceerden ze hun recente brute offensief op de Westelijke Jordaanoever, waarbij ze delen ervan veranderden in Gaza-achtige taferelen van verwoesting.

Wat is jouw mening over de betrokkenheid van Libanon en Hezbollah in dit conflict? Is een escalatie vanuit Libanon mogelijk? Kun je ons ook iets meer vertellen over de Libanese binnenlandse politiek?

De betrokkenheid van Libanon is in wezen de betrokkenheid van Hezbollah, want de Libanese staat is er als zodanig niet bij betrokken en de meeste andere Libanese politieke partijen ook niet. Hezbollah is echter een belangrijke militaire macht, sterker dan het Libanese leger.

Toen Hamas de aanval van 7 oktober lanceerde, riepen ze Hezbollah, Iran, Syrië en Jemen op om zich bij hen aan te sluiten in de strijd tegen Israël, in de overtuiging – met veel illusies en religieus denken – dat 7 oktober het begin zou zijn van de bevrijding van Palestina en de vernietiging van Israël. Hezbollah stond voor een dilemma, want ze voelden een morele verplichting om solidair te zijn met Gaza, vooral in het licht van het verschrikkelijke geweld van de Israëlische aanval die onmiddellijk na de aanval van 7 oktober begon.

Maar ze wilden geen verantwoordelijkheid nemen voor een grote oorlog in Libanon, zoals die van 2006. In dat jaar voerde Hezbollah een aanval uit over de grens in Zuid-Libanon, waarbij acht Israëlische soldaten werden gedood en twee ontvoerd. Dat leidde tot een grote Israëlische aanval op Libanon, die zeer destructief was. Hezbollah wilde dus niet de verantwoordelijkheid op zich nemen om Israël een voorwendsel te bieden voor een tweede aanval, die nog erger zou kunnen zijn dan die van 2006.

Het resultaat van deze twee tegenstrijdige factoren was dat Hezbollah besloot een beperkte oorlog te beginnen, bestaande uit een beperkte uitwisseling van bombardementen met Israël. Dat leidde tot een volksverhuizing aan beide kanten van de grens: bijna 100.000 ontheemden uit Zuid-Libanon en 80.000 ontheemden aan Israëlische kant. Dat kon bijna een jaar lang gebeuren en binnen de perken blijven, omdat het Israëlische leger zijn inspanningen concentreerde op Gaza en het moeilijk zou hebben gevonden om op beide fronten tegelijk oorlog te voeren. Maar het meest intensieve deel van de Israëlische aanval op Gaza loopt ten einde en het is zeer waarschijnlijk dat Israël zich nu tegen Libanon zal keren, en specifiek tegen Hezbollah.

Het zal ook afhangen van de uitslag van de Amerikaanse verkiezingen, zoals ik aan het begin van ons gesprek al zei. Als Trump wint, wordt groen licht voor Netanyahu voor een nieuwe aanval op Libanon zeer waarschijnlijk. Als Trump niet wordt gekozen, zal Netanyahu de druk op Libanon opvoeren en Hezbollah waarschijnlijk een ultimatum stellen: of ze krabbelen terug en trekken zich terug van de grens tot ten noorden van de Litani rivier, of ze weigeren en krijgen te maken met een grote Israëlische aanval. Terwijl er nu in Israël enige onenigheid is tussen Netanyahu en de oppositie over de volgende fase in Gaza, is er geen wezenlijke onenigheid over Libanon. De oppositie verwijt Netanyahu zelfs dat hij de oorlog in Gaza verlengt in plaats van zich bezig te houden met Libanon, dat zij nu als prioriteit zien.

Wat de interne Libanese politiek betreft, is Hezbollah een alliantie aangegaan met een andere sjiitische sektarische kracht, Amal, maar de meeste andere Libanese politieke partijen zijn rivalen of tegenstanders van Hezbollah en verwijten Hezbollah dat ze Libanon bij de oorlog heeft betrokken. Ze stellen dat er geen reden is waarom Libanon betrokken zou zijn en de prijs zou moeten betalen, terwijl Syrië, dat veel sterker is dan Libanon en een bondgenoot is van zowel Iran als Hezbollah, niets doet. Zelfs Iran neemt nauwelijks risico. Dat is dus een deel van de politieke afweging die Hezbollah moet maken.

Hoe zit het met de rol van andere landen in de regio, zoals Egypte en Jordanië?

Zowel Egypte als Jordanië maken deel uit van de militaire krachtenbundeling van de VS in de regio. Beide zijn belangrijke ontvangers van militaire hulp van de VS. Daarom zullen ze, ook al bekritiseren ze de oorlog van Israël tegen Gaza om de publieke opinie te sussen en mogen ze Netanyahu niet omdat hij te extreem voor hen is, niets doen dat echte steun zou kunnen bieden aan de Palestijnen. Syrië deelt ook een grens met Israël, net als Jordanië en Egypte, en een groot deel van het Syrische grondgebied op de Golanhoogte is sinds 1967 bezet en zelfs geannexeerd door Israël. En toch is de demarcatielijn van Syrië de rustigste grens van Israël. Geen van die staten is bereid enig risico te nemen om het Palestijnse volk te verdedigen. Egypte en Jordanië zien liever dat het verzet wordt onderdrukt.

De Houthi's in Jemen hebben het gemunt op schepen in de Rode Zee, wat gevolgen heeft voor de wereldwijde maritieme logistieke routes. Waarom doen ze dat en wat zijn de gevolgen van hun acties?

De Houthi's zijn vanuit sociaal en ideologisch oogpunt een zeer reactionaire kracht – ze staan dichter bij de Afghaanse Taliban dan bij het Iraanse regime – maar ze zijn verbonden met Teheran omdat ze behoren tot een sekte die verwant is aan het sji'isme, de dominante tak van de islam in Iran. Daarom worden ze in de regio gezien als onderdeel van een sektarische krachtenbundeling onder leiding van Iran en bestaande uit sjiieten in Libanon; Alawi's, de sekte van de heersende elite in Syrië; pro-Iraanse sjiitische milities in Irak; en de Houthi's in Jemen.

De Houthi's begonnen hun interventie in de Rode Zee als een manier om legitimiteit te krijgen tegen hun tegenstanders in Jemen zelf, waar een burgeroorlog woedt waarin de Houthi's het opnemen tegen de zuidelijke helft van het land, dat soennitisch is. Door met hun actie in de Rode Zee iedereen te overbluffen in de kwestie Israël, hebben de Houthi's een propagandastunt uitgehaald tegenover hun rivalen in Jemen en tegenover de Saoedi's, de belangrijkste vijanden van zowel de Houthi's als Iran. De Saoedische machthebbers zijn geïrriteerd door de manier waarop de Houthi's Israël te slim af zijn.

De aanvallen in de Rode Zee schaden Israël echter niet echt: het land dat het meest wordt geschaad is Egypte, vanwege de sterke daling in het gebruik van het Suezkanaal, een belangrijke bron van inkomsten voor Egypte. Ook China wordt geschaad, omdat het een grootgebruiker is van het Suezkanaal en zijn export naar Europa nu om Afrika heen moet vervoeren, wat tijd kost en kostenverhogend werkt. Door hun actie hebben de Houthi's de Europese landen en de VS nog meer gestimuleerd om een manier te ontwikkelen om de Rode Zee en het Suezkanaal te omzeilen via een transportcorridor van India over zee naar de Verenigde Arabische Emiraten, en vandaar over land naar Israël via het Saudische Koninkrijk en Jordanië, en dan via de Middellandse Zee naar Europa. Dat project is natuurlijk ook bedoeld om de samenwerking tussen de drie Arabische landen en Israël te verbeteren.

Wat is volgens jou het effect geweest van de internationale solidariteit ter ondersteuning van Palestina? Hoe heeft dat de politieke strijd in de VS beïnvloed? 

We zijn getuige van de eerste genocide die voor de ogen van de hele wereld plaatsvindt, rechtstreeks op tv wordt uitgezonden en openlijk wordt gesteund door westerse landen. Het is daarom een belangrijke historische gebeurtenis, en natuurlijk ook een vreselijke ramp voor het Palestijnse volk. Het enige lichtpuntje, het enige kleine positieve puntje in dit zeer sombere, zeer duistere beeld, is echter de spectaculaire ontwikkeling van internationale solidariteit met het Palestijnse volk. De wreedheid van de Israëlische genocidale oorlog is van dien aard dat het in veel landen heeft geleid tot een bewustwording en de ontwikkeling van solidariteit in het Noorden, in West-Europa en in de VS.

Wat er in de VS gebeurt is cruciaal voor Israël, omdat Israël afhankelijk is van Washington. De beweging die zich in de VS onder jongeren heeft ontwikkeld, vooral onder studenten, is heel belangrijk voor de toekomst van de Palestijnse strijd. Het is al gelukt om de campagne van de Democraten te beïnvloeden: Biden werd aan de kaak gesteld vanwege zijn medeplichtigheid en volledige deelname aan Israëls genocidale oorlog en kon zien dat dit hem veel stemmen zou gaan kosten. Hij verlegde zijn positie enigszins: na lange tijd tegen de oproep tot een staakt-het-vuren te zijn geweest, begon de regering Biden er juist toe op te roepen. Trump noemde Biden toen zelfs 'Palestijn', alsof dat een belediging is. Hij beschuldigt de Democraten ervan 'tegen de Joden' te zijn.

Kamala Harris heeft een andere toon dan Biden in het erkennen van het Palestijnse lijden, maar ze heeft tot nu toe geen afstand durven nemen van Biden en dat zal ze ook niet doen, want ze is nog steeds Biden's vicepresident. Als ze wordt gekozen, zullen we zien of ze het zeer pro-Israëlische beleid van Biden zal voortzetten of dat ze terugkeert naar het soort kille steun van Obama aan Israël, met een poging om de Israëlische houding te matigen.

De Democraten zijn over het algemeen echter toegewijd aan de verdediging van Israël, zoals ze blijven zeggen, dus we kunnen niet van hen verwachten dat ze doen wat gedaan moet worden, namelijk dat Washington stopt met het bewapenen van Israël en het land dwingt om zich terug te trekken uit de bezette gebieden van 1967, in overeenstemming met wat het officiële standpunt van de VS zou moeten zijn. De enige manier waarop zoiets kan gebeuren is als de solidariteitsbeweging genoeg kracht bereikt om dat aan de Amerikaanse regering op te leggen.

Tot slot, wat is jouw mening over de strategie of de mogelijkheden om radicaal links in de Arabische wereld op te bouwen?

Radicaal links in de Arabische wereld is erg verzwakt door de nederlaag van de twee opeenvolgende golven van wat de Arabische Lente of Arabische opstand wordt genoemd. De eerste golf in 2011 zag grote opstanden in zes Arabische landen, samen met een grote toename van sociale en politieke protesten in de meeste andere Arabische landen. Dat creëerde omstandigheden waarin radicaal links een belangrijke rol kon spelen in verschillende landen, waaronder Tunesië, waar het allemaal begon, en Egypte. De tweede golf in 2019 omvatte vier landen. In één daarvan, Soedan, speelde radicaal links een zeer belangrijke rol. Maar helaas hadden de nederlagen van die opstanden – vooral de coup van 2013 in Egypte, de coup van 2021 in Tunesië en de burgeroorlog onder de militairen die zich in Soedan ontvouwde na de coup van 2021 – allemaal een enorm negatief effect op radicaal links in de Arabisch-sprekende regio.

Maar het belangrijkste punt om te begrijpen is dat de sociale en economische crisis in de regio erg diep is, en het is die crisis die leidde tot de twee opeenvolgende golven van opstanden in 2011 en 2019. De crisis is niet alleen niet opgelost, maar wordt jaar na jaar erger en erger. Dat betekent dat er onvermijdelijk nog meer sociale explosies zullen plaatsvinden. De belangrijkste voorwaarde voor de noodzakelijke radicale verandering is dat jongeren erin slagen nieuwe manieren en organisatievormen te vinden om een nieuw radicaal alternatief voor de bestaande situatie op te bouwen.

Dit artikel stond op Revista Movimento. Nederlandse vertaling redactie Grenzeloos.