Op 7 oktober 2023 lanceerde Hamas vanuit Gaza een verrassingsaanval op Israël, waarbij ongeveer 1.200 doden vielen. Ze eisten dat Israël Palestijnse gevangenen uit zijn gevangenissen zou bevrijden en zijn kolonisten uit Palestijns land zou terugtrekken. Die opflakkering van een decennialang conflict leidde tot een andere reeks reacties, met de totale oorlog van Israël tegen Gaza, waarbij tussen oktober 2023 en december 2024 meer dan 50.000 Palestijnen werden gedood, voornamelijk burgers, waaronder een overweldigend aantal vrouwen en kinderen.
Het conflict heeft de grenzen van deze twee landen overschreden en de schreeuw van het Gazaanse volk is naar voren gekomen als het grootste vraagteken aan de horizon van de wereldgemeenschap en het zogenaamde beschavingsgeweten.
Gilbert Achcar, een Libanese professor aan de School of Oriental and African Studies van de Universiteit van Londen, staat bekend om zijn grondige kennis van de geopolitiek van West-Azië en de internationale bemoeienissen die daar vaak de drijvende kracht achter zijn. In een gesprek met Snigdhendu Bhattacharya over de huidige staat van onrust en onzekerheid waar de regio doorheen gaat, bespreekt Achcar zaken die variëren van de val van de al-Assad dynastie in Syrië en de gevolgen daarvan voor de strijd van de Palestijnen tot de hypocrisie van de Westerse mogendheden die tot uiting komt in hun contrasterende rol ten opzichte van de oorlog tussen Rusland en Oekraïne.
Hoe ziet u de implicaties van de regimewisseling in Syrië?
Ik zou dat geen regimeverandering willen noemen, omdat regimeverandering een uitdrukking is die een heel specifieke betekenis heeft gekregen, vooral sinds de door de VS geleide invasie van Irak. Het betekent nu dat een externe kracht een regime probeert te veranderen. In het geval van Syrië zou ik het eerder een echte ineenstorting van het regime noemen, op dezelfde manier als de ineenstorting van het regime in Kabul in 2021, toen de Amerikaanse troepen het land begonnen te verlaten.
Het is natuurlijk een gebeurtenis van enorm belang vanwege de rol die Syrië speelde als een belangrijk platform voor met name Iran en ook enkele andere landen. Je had troepen uit vijf landen op Syrisch grondgebied. Ten eerste Israël, dat sinds 1967 de Golanhoogte in het zuiden van het land bezet houdt. Iraanse en Russische troepen grepen in respectievelijk 2013 en 2015 in. Turkse troepen vielen in 2016 binnen in sommige delen van het noorden. Er zijn Amerikaanse troepen in het noordoosten, met name in de Koerdische regio.
Het is dus duidelijk dat de ineenstorting van het Assad-regime, dat door Rusland en Iran werd gesteund, van grote strategische betekenis is. Daarom is het ook een verbluffende gebeurtenis.
De dag na het vertrek van Assad vierden Syriërs, inclusief vluchtelingen, feest in elke stad. Maar juist die gebeurtenis leidde tot nog grotere bezorgdheid onder de Palestijnen, omdat ze vreesden dat de val van Assad Israël zou kunnen aanmoedigen. De Syrische viering werd toen onderbroken door Israël. Natuurlijk bombardeerden Turkije en de VS Syrië ook, maar het was vooral de Israëlische factor die hun feest bedierf. Kunt u dieper ingaan op de complexiteit van deze geopolitieke situatie?
De humanitaire crisis was er al. In de afgelopen jaren was Syrië al getuige van een economische ineenstorting vóór de politieke ineenstorting. Een maffia-achtige economie, gecontroleerd door het regime, ontwikkelde zich rond drugs. Voor de rest van de bevolking was de economische situatie extreem slecht. De lokale munteenheid stortte in en ook de koopkracht van de mensen. De gemiddelde ambtenaar kreeg ongeveer het equivalent van 25 of 30 dollar per maand. Zelfs in de armste landen is dat extreem laag. Er was dus al een humanitaire crisissituatie aan het ontstaan.
De ineenstorting van het Syrische regime was een enorme opluchting. Honderdduizenden mensen zaten opgesloten en tienduizenden verdwenen en werden gedood in de gevangenissen tijdens het wrede, tirannieke regime van de familie Assad. Maar zoals zo vaak in dit soort gevallen, als je zo'n quasi-totalitair regime hebt dat in elkaar stort, bij gebrek aan een direct aanwezig alternatief, maak je je zorgen over hoe de dingen verder zullen gaan. Er zijn nog steeds verschillende krachten actief in Syrië, zowel lokale als buitenlandse. We kennen min of meer de projecten van elke kracht, maar niemand weet wie er gaat zegevieren. Maar op zijn minst kunnen de mensen nu vrij ademhalen. Ze proberen zich te organiseren. De burgermaatschappij probeert weer tot leven te komen. En dat is het meest positieve element in de huidige situatie.
Israël heeft deze gelegenheid aangegrepen om meer Syrisch land op de Golanhoogte in te nemen. Maar nog belangrijker is dat Israël in een paar dagen tijd honderden luchtaanvallen heeft uitgevoerd en daarmee, volgens Israëlische bronnen zelf, 80 procent van het Syrische militaire potentieel heeft vernietigd. Dat is het officiële of reguliere militaire potentieel van het land, niet van de rebellengroepen in de marge. Israël vernietigde de Syrische zeemacht, de luchtmacht, de luchtafweer, enzovoort. Dat is een totale vernietiging van de militaire capaciteit van een land door een ander land bij een bijna volledige wereldwijde onverschilligheid. Het is verbazingwekkend dat dit heel weinig bezwaar of protest opriep.
Israël gaat door op de heel agressieve weg die het is ingeslagen, vooral sinds oktober 2023, eerst met de oorlog tegen Gaza en daarna met aanvallen op Libanon en Syrië. De Israëlische strijdkrachten zijn nu bezig om drie gebieden tot op zekere hoogte te vernietigen, waaronder twee zogenaamd soevereine landen – Libanon en Syrië.
Wat betreft Palestina zag Hamas het Syrische regime als onderdeel van de zogenaamde As van Verzet, gedomineerd door Iran. Hoewel Hamas al enkele jaren op gespannen voet stond met het regime van Assad omdat ze de anti-Assad opstand van 2011 steunden, hebben ze uiteindelijk de banden met het regime weer aangehaald. Dat was ook onderdeel van hun poging om de alliantie met Iran te herstellen. Toen ze op 7 oktober 2023 hun operatie tegen Israël lanceerden, deden ze een beroep op Iran en de zogenaamde As van Verzet om zich bij hen aan te sluiten in de strijd om Palestina te bevrijden.
Nu, met de ineenstorting van het Assad-regime, hebben we gezien dat Hamas het Syrische volk feliciteert. Ze gooien het dus weer over een andere boeg. Ze zetten nu in op de islamitische krachten die een sleutelrol hebben gespeeld in de val van Assad. Sommige van die groepen zijn gelieerd aan de Moslim Broederschap. Hamas zelf is de Palestijnse tak van de Moslimbroederschap, die een regionale organisatie is. We weten niet wat voor politieke macht er in Syrië zal ontstaan en wat haar standpunt over Palestina zal zijn. Maar één ding is zeker: de vernietiging van het militaire potentieel van de Syrische staat verzwakt heel erg alle oppositie tegen de Israëlische staat.
Hoe zit het met de in Libanon gevestigde Hezbollah?
Hezbollah is een groot slachtoffer. Israël heeft hen heel zware klappen toegebracht sinds de lancering van het offensief in september 2024. Tot eind november, ongeveer een paar maanden lang, waren er intensieve aanvallen van de Israëlische strijdkrachten op Hezbollah, die veel verder gingen dan alles wat we eerder in Libanon hebben gezien, veel verder dan de Israëlische aanval op Hezbollah in 2006. In tegenstelling tot 2006 slaagde de Israëlische aanval er dit keer in om Hezbollah een hele zware slag toe te brengen. De organisatie werd volledig onthoofd. De secretaris-generaal werd vermoord.
Praktisch gezien werd de overgrote meerderheid van de belangrijkste leiders van de organisatie gedood en de militaire capaciteit werd grotendeels vernietigd. Nu, met de val van het Syrische regime, dat het kanaal was waardoor Iran wapens naar Hezbollah kon sturen, is het vooruitzicht dat Hezbollah opnieuw bewapend wordt, zoals na 2006 gebeurde, praktisch nihil, zo niet onmogelijk. Ik zie niet in hoe Iran Hezbollah zou kunnen herbewapenen. Iran heeft door dit alles veel verloren.
Wat zijn de gevolgen voor Iran?
Dit gebeurde net toen Donald Trump werd gekozen voor een tweede termijn. We weten hoe vijandig Trump stond tegenover Iran tijdens zijn eerste termijn. We weten dat hij omringd is door mensen die heel erg anti-Iran zijn. Daarom heeft Iran goede redenen om te vrezen voor een aanval, hetzij een gecombineerde aanval van de VS en Israël, hetzij een aanval van de VS alleen, met name gericht op zijn nucleaire installaties. Dat is heel goed mogelijk geworden, heel waarschijnlijk. Benjamin Netanyahu, de Israëlische premier, zal hard, heel hard, aandringen op een aanval op Iran. Dat is iets wat hij al heel lang wil. Hij kan het niet alleen. Israël heeft daarvoor de VS nodig. En daar is het nu de tijd voor in de gedachten van Netanyahu, met zijn vriend Donald Trump terug in het Witte Huis.
Ziet u de mogelijkheid dat er zich een andere As van Verzet, of hoe dat ook genoemd mag worden, ontwikkelt tegen de alliantie tussen de VS en Israël?
Er zijn nog maar twee Iraanse bondgenoten met enige capaciteiten. Eén daarvan is de pro-Iraanse sjiitische militie in Irak. Hun effectiviteit ten opzichte van Israël of de VS is echter heel beperkt. Elke keer dat ze Amerikaanse troepen probeerden aan te vallen, kregen ze te maken met krachtige vergelding. En dan heb je nog de Houthi's in Jemen. Zij hebben raketten gelanceerd tegen schepen in de Rode Zee en ook op Israël. Nu worden de meeste van die raketten, vooral die op Israël worden afgevuurd, onderschept. Maar af en toe komt er iets doorheen. Israël heeft heel recent de vergelding tegen de Houthi's in Jemen geëscaleerd. En als dat zo doorgaat, zullen ze waarschijnlijk nog verder gaan. Dus de milities in Irak of het gebied van de Houthi's in Jemen, of Hezbollah, dat heel verzwakt is – niets van dit alles vertegenwoordigt een sterke afschrikking voor Israël of de VS. Iran is strategisch verzwakt. Het is een strategische nederlaag. En ze bevinden zich nu in een veel zwakkere positie in een tijd van verhoogd gevaar voor hen.
Daarom zijn de Palestijnen nu des te kwetsbaarder, veel kwetsbaarder dan ze al waren. Ondanks Iran kon Israël straffeloos meer dan een jaar lang een genocideoorlog uitvoeren in Gaza. Ze hebben Gaza vernietigd. Ze hebben een echte genocide gepleegd, zoals nu is ontmaskerd en aan de kaak is gesteld door alle mensenrechtenorganisaties zoals Human Rights Watch, Amnesty International en Artsen zonder Grenzen, naast het Internationaal Gerechtshof en het Internationaal Strafhof. Toch gaan ze al 14 maanden door. De Palestijnse Autoriteit op de Westelijke Jordaanoever herneemt haar rol als een soort proxy voor de (Israëlische) bezetting. En dat is heel gevaarlijk voor de toekomst van het Palestijnse volk.
U noemde de mogelijkheid dat de VS onder Donald Trump probeert om de nucleaire faciliteiten van Iran te vernietigen. Dat doet me denken aan de Amerikaanse invasie van Irak onder leiding van George Bush op basis van de valse beschuldiging dat Irak massavernietigingswapens had. Voor veel waarnemers was dat het punt dat West-Azië in chaos duwde. Wie houdt Amerika verantwoordelijk voor wat ze Irak hebben aangedaan?
Er is een groot verschil tussen Irak en Iran. Irak had nul massavernietigingswapens toen de VS het land in 2003 binnenviel. Ze doorzochten alles en konden geen enkel spoor van die massavernietigingswapens vinden. De regering Bush loog schaamteloos. Maar in het geval van Iran zijn er ten eerste nucleaire installaties. Er is een belangrijk nucleair productiepotentieel in het land. Er zijn afspraken gemaakt met de Internationale Organisatie voor Atoomenergie om die installaties enigszins te controleren. Dat was onderdeel van de nucleaire deal die de VS onder de regering Barack Obama in 2015 met Iran sloot.
Trump heeft die overeenkomst tijdens zijn eerste termijn echter opgezegd. Iran voelde zich dus bevrijd van zijn belofte om uranium niet verder te verrijken dan een bepaalde limiet. En ze hebben hoogverrijkt uranium geproduceerd, dat normaal gesproken natuurlijk maar voor één ding kan dienen, namelijk de productie van kernwapens. Zelfs het Internationaal Atoomagentschap heeft daarop gewezen en Iran ervoor gewaarschuwd. We zouden nu zoiets als een race in Iran kunnen zien, ingegeven om de productie van een kernwapen te versnellen als afschrikmiddel tegen een aanval. En de aanval waar we het over hebben is geen kwestie van jaren. Het is een kwestie van misschien maanden. Of het Iraanse leiderschap capituleert volledig en staat echte inspectie van zijn faciliteiten toe, of het is heel goed mogelijk dat de VS die faciliteiten aanvalt.
Vanuit dat perspectief is dit veel gevaarlijker dan de invasie van Irak. Er komt geen invasie van Iran. Het zou bij een luchtaanval blijven. Maar het heeft de potentie om de hele regio, die al een kruitvat is en ook een olievat, in vuur en vlam te zetten. Het is alsof je een raket een enorm olievat instuurt. Allemaal enorme oliereserves. Dat is wat je zou kunnen krijgen.
Hoe ziet u de rol van de Westerse mogendheden?
De Westerse mogendheden zijn een integraal onderdeel van de Israëlische aanval op Gaza. Dit is de eerste gezamenlijke Amerikaans-Israëlische oorlog ooit. Als je kijkt naar alle oorlogen in de geschiedenis van de Israëlische staat sinds 1948, toen die werd opgericht, dan is dit de eerste die kan worden beschreven als een volledig gezamenlijke oorlog van de VS en Israël. Het enige dat ontbreekt zijn de troepen op de grond.
De Verenigde Staten maken geen deel uit van de aanval op Gaza, maar hebben Israël wel bewapend, vooral door de bommen te leveren die de Gazastrook hebben verwoest. Ze hebben Israël politiek gefinancierd, vergoelijkt en verdedigd. De VS heeft Israël militair verdedigd door zijn troepen in de regio in te zetten tegen elke mogelijke actie van een vijand van Israël. En de VS heeft elke oproep tot een staakt-het-vuren geblokkeerd. Dat is een volledige goedkeuring in combinatie met een volledige materiele deelname aan de oorlog.
Onlangs hebben sommige Europese staten wat je zou kunnen omschrijven als relatief rechtschapen standpunten ingenomen – slechts standpunten. Ierland ging zover dat het zijn diplomatieke betrekkingen met Israël verbrak. Landen als Spanje en België namen standpunten in die dichter bij de internationale wetten stonden. Maar voor de meeste andere landen, vooral Duitsland, was het standpunt er een van volledige goedkeuring, onvoorwaardelijk. En de houding van de VS heeft de westerse pretentie van regels gebaseerd op de liberale internationale orde, zoals zij het noemen, volledig aan diggelen geslagen. Als je hun reactie op de Russische invasie in Oekraïne en de Israëlische invasie in Gaza vergelijkt, dan vernietigt het enorme verschil alle schijn van respect voor internationale wetten, rechtvaardigheid en mensenrechten.
In die zin denk ik dat wat we gezien hebben de laatste nagel is aan de doodskist van de westerse liberale pretentie. Dat wil niet zeggen dat het alternatief beter is. Het wil alleen maar zeggen dat de wereld waarin we ons bevinden helaas steeds meer een wereld is die geregeerd wordt door het recht van de sterkste.
Heeft u nog een boodschap voor de mensen in het algemeen?
Er is een wereldwijde catastrofe begonnen. Het doet ons denken aan wat er een eeuw geleden gebeurde met het nazisme en het fascisme. Nu hebben we bovendien een klimaatramp die groot opdoemt. Als de mensen niet in opstand komen en vechten voor de verdediging van de democratie tegen de extreemrechtse tendensen die we wereldwijd zien, en voor vrede, voor het herstel van een wereld die gebaseerd is op het VN-handvest over internationaal recht en een wereld waarin in plaats van triljoenen dollars aan wapens te besteden, het geld besteed wordt aan de strijd tegen klimaatverandering en armoede, dan staat onze mensheid een verschrikkelijk, verschrikkelijk lot te wachten.
De wereld staat aan de rand van een grote, grote ramp. De reis is begonnen. We horen meer over het gebruik van kernwapens dan we zelfs tijdens de Koude Oorlog hoorden – afgezien van de Cubaanse Raketcrisis in 1962. We horen dit met betrekking tot het conflict tussen Rusland en Oekraïne en het mogelijke conflict tussen de VS en Iran. We staan voor een catastrofe en ik overdrijf helemaal niet.
Dit artikel stond op Outlook. Nederlandse vertaling redactie Grenzeloos.
Reactie toevoegen