Voor Femke Halsema is de tegenstelling een feit. Haar opvattingen sluiten naadloos aan bij een nota van de Europese Commissie uit november 2006 over de hervorming van het arbeidsrecht, in de wandelgangen 'het groenboek' genoemd. Op de 'participatietop' die het kabinet vlak voor de zomer samen met de sociale partners organiseerde stond medeleven met diezelfde outsiders voorop. Minister Donner presenteerde plannen om het ontslagrecht te wijzigen om zo 'de lage deelname aan het arbeidsproces van iedereen tussen de 15 en 65 jaar te verhogen'. Hij borduurt voort op plannen van zijn voorganger de Geus. 'Flexicurity' is het nieuwe toverwoord.

Lissabonstrategie
Het ‘groenboek’ van de Europese Commissie is een uitwerking van de Lissabon strategie. Op de Europese sociale top in 2000 in Lissabon zijn afspraken gemaakt om de arbeidsdeelname te verhogen. Het doel: van Europa de meest concurrerende economie ter wereld te maken. Afgesproken werd om meer dan twintig miljoen banen te scheppen door herziening van belasting – en uitkeringstelsels. Deze Lissabon-akkoorden waren het startsein om in heel Europa de aanval op de pensioenen te openen. In Nederland werden we geholpen onze arbeidsparticipatie te verhogen door middel van de aanval op pre-pensioen en VUT-regelingen. Acties van de vakbeweging, met onder andere de grote demonstratie op het Museumplein, hebben ervoor gezorgd dat voor velen de opgebouwde rechten veilig zijn gesteld en de scherpste kantjes van de voorgestelde maatregelen afgeslepen zijn. Toen speelde de discussie over insiders en de outsiders ook al. Hoewel de tegenstelling toen in termen van een generatieverschil geformuleerd werd, de kern was hetzelfde. De blanke oude kostwinner met zijn dikke pensioenopbouw verschuift de rekening voor de vergrijzing naar de toekomst. Hij en zijn vakbond verdedigen alleen hun eigen rechten en de jongeren staan met lege handen. In het heetst van de discussie werd het AVV - Alternatief Voor Vakbond - opgericht. Nu is overal in Europa het ontslagrecht aan de beurt. En weer komt dezelfde verdeling tussen insiders en outsiders voor het voetlicht.

Flexibilisering
Terecht wordt door alle partijen geconstateerd dat het aantal mensen dat geen standaard-baan heeft de laatste decennia enorm is gegroeid. De banengroei in Europa is een groei geweest van het aantal uitzendkrachten, deeltijdwerkers, oproepkrachten, zelfstandigen zonder personeel en andere vormen van tijdelijk werk. Het gaat om 25 miljoen mensen! Voor jongeren is het een vanzelfsprekend opstapje naar vast werk. Elke student heeft tegenwoordig een uitgebreide CV die begint met vakken vullen op 15 jarige leeftijd. Het fenomeen werkstudent uit het begin van de jaren '60 is helemaal terug. Studenten moesten toen werken omdat hun ouders niet over het geld beschikten om een dure studie te betalen. Pas in de jaren '70 heeft er kortstondig een studiebeurs bestaan waar nog redelijk van te leven was - maar die ook voor een groot deel terugbetaald moest worden.
Voor veel andere groepen - zoals vrouwen, migranten en laag-opgeleiden - is hun CV een eindeloze reeks van onduidelijke, opeenvolgende arbeidscontractjes. Sociale banden zijn moeilijk op te bouwen tussen tijdelijke collega's. Langzaam begint zich er een ‘formele’ informele economie te vormen.

In het dagelijkse leven is dit de consequentie van de verschuiving van de machtsverhoudingen tussen kapitaal en arbeid van de afgelopen dertig jaar. Het gevolg van de eisen van de globaliserende economie voor gewone mensen. Niet alleen in Europa. In India wordt steeds meer werk van de formele economie uitbesteed aan de informele sector. Unilever maakt er een dagelijkse praktijk van. In China schreeuwden de grote westerse multinationals moord en brand: ze zouden vertrekken als de Chinese regering kleine verbeteringen aanbracht in de rechten van migrantenarbeiders.

De toename van flexibel werk is geen vrijwillige keuze. Iedereen erkent dat werknemers behoefte hebben aan zekerheid. Is het niet voor hun baan, dan is het toch zeker voor hun inkomen.

Deense model
In het ‘groenboek’ wordt geconstateerd dat degenen die een vast arbeidscontract hebben niet gestimuleerd worden om van baan te veranderen. Ze worden belemmerd door het te beschermende arbeidsrecht. Ook het VNO betoogde in de nota ‘Nederland moet actiever’ (uit 2004!) dat het ontslagrecht inflexibel is en leidt tot verstarring van de arbeidsmarkt: omdat het moeilijk is werknemers te ontslaan nemen we ze niet aan! Het is een beetje de wereld op zijn kop! Want zijn het de werknemers die constant reorganiseren? Verander je snel van baan als je verwacht bij je nieuwe werkgever er weer net zo snel uit te vliegen en weer geen toekomst op te kunnen bouwen?

Veelvuldig wordt door de voorstanders van het versoepelen van het ontslagrecht verwezen naar het Deense model. Een goed uitkeringsniveau, geen ontslagbescherming, veel werknemers die snel van baan veranderen. De Deense wetgeving was tot de invoering van deze ‘Gouden driehoek’ vergelijkbaar met andere Noord Europese landen. Wat nooit verteld wordt is dat bij invoering van dit model de uitkeringsperiodes korter zijn geworden en uitkeringen voor jongeren werden verlaagd. In 2003 had de Deense regering de uitkeringen nog lager willen hebben, maar werd ze gestuit door de vakbeweging. Nu staan de uitkeringen weer onder druk door de te hoge sociale uitgaven. Het is gewoon afbraakbeleid. Hoezo opkomen voor de outsiders? Door hun uitkering te verlagen?

Waar hadden de Denen hun geweldige idee vandaan? Uit Nederland, van de wet flexibiliteit en zekerheid. Deze onder Paars ingevoerde wet moest een einde maken aan de eindeloze draaideur van uitzendbaan naar tijdelijk contract. Ze moest de uitzendkracht na drie jaar zekerheid geven op een vaste baan – zo niet bij het inlenende bedrijf dan bij het uitzendbureau. Hebben we de werkelijkheid zien veranderen? Minder werkloosheid dan in andere Europese landen? Minder tijdelijke banen? Nee dus. Het rapport van de WRR ‘Investeren in werkzekerheid’ laat zien dat het Nederlandse werkgelegenheidcijfer niet veel beter is dan het Duitse en slechter dan dat van Frankrijk; een land dat toch niet bekend staat om zijn flexibele en goedkope arbeidskrachten. Het grote verschil zit in de grote hoeveelheid parttime werk dat vooral door vrouwen wordt gedaan.

Het zijn vooral de grote bedrijven die een zee van tranen vergieten over de gouden kooi waar ze hun werknemers in hebben opgesloten. Het afschaffen van ontslagbescherming is de laatste horde die genomen moet worden om hun kapitaal werkelijk mobiel te maken. Goederen moeten al overal worden toegelaten en kunnen overal geproduceerd worden. Kapitaalmarkten zijn gedereguleerd en binnen ondernemingen is de aandeelhouderswaarde de maat der dingen. Om werkelijk footloose te worden moeten arbeiders makkelijker ontslagen kunnen worden. Dan kan elk gewenst moment met productiepakketten geschoven worden en het aantal arbeiders met het aanbod van werk mee ademen.

Verantwoordelijkheid
Een ander terugkerend motief in de discussie is de “eigen verantwoordelijkheid”. Verantwoordelijkheid om zelf aan het werk te komen. Zorgen dat je goed bent opgeleid. Accepteren dat je onder je niveau moet werken en als je niet meewerkt volgt er een korting op je uitkering. Ontwikkeld onder Reagan in de VS maakt dit denken nu een hoge vlucht als sociaal-christelijk en sociaal-democratisch model. Voor het kapitaal worden regels afgeschaft, voor de werknemer wordt de bureaucratie alleen maar groter. Neem de nieuwe WIA De regels zijn super ingewikkeld. Vanaf je eerste ziektedag mag je geen fout maken, moet je dossiers bijhouden. En het werkt nog ook. Nadat Ruud Lubbers Nederlanders massaal 'ziek' had verklaard - een wonderbaarlijke epidemie die zich trouwens in meer Europese landen voordeed - vindt er nu een wonderbaarlijke genezing plaats. Niemand komt meer in de WIA omdat niemand meer aan de criteria voldoet. Een blinde kan bij wijze van spreken ‘klaar-over’ worden mits er tik geluidjes bij de stoplichten zijn.

Werkgevers hoeven geen enkele verantwoordelijkheid af te leggen. In de plannen van Donner wordt de bewijslast helemaal omgedraaid. De werknemer moet aantonen dat hij onterecht ontslagen is. Werkgevers ontvangen ondertussen steeds meer subsidie om kwetsbare groepen op te leiden om ze na een tijdje weer net zo gemakkelijk te ontslaan. Want via het CWI blijft het mogelijk kleine groepen zonder vergoeding en zonder verantwoording te ontslaan.

Komen er meer banen bij? Er is geen enkel onderzoek, Deens, Nederlands of waar dan ook, dat bewijst dat door deze maatregelen meer mensen aan het werk komen. Het is pure ideologie. De positie van de outsiders wordt niet beter, we worden allemaal outsiders, allemaal gelijk. Het hardnekkige probleem van de langdurig werklozen blijft bestaan.

Overleg zinloos
Overleg met kabinet, Europese Commissie en werkgevers is volstrekt zinloos.
De FNV gaat een campagne starten om iedereen te informeren over de gevolgen van de versoepeling van het ontslagrecht. Dat is goed, het moet mogelijk zijn het Museumplein weer vol te krijgen! Tegelijk moet flexwerk aangepakt worden op elk niveau. Bij CAO onderhandelingen moet de vakbeweging opkomen voor het omzetten van tijdelijk werk in vaste banen. Bij sociale plannen moet de verantwoordelijkheid voor de gevolgen ervan volledig bij de werkgevers komen te liggen: tot er een nieuwe baan gevonden is blijft iemand gewoon in dienst. De faciliteiten van werknemers en bonden moeten uitgebreid worden. Zowel om zich te scholen op kosten van de werkgever, als om tegen de gevolgen van reorganisaties te vechten.

Ook zou het helpen als de FNV binnen de Europese vakbeweging zou opkomen voor Europese acties. De Europese bond aarzelt nogal en vertrouwd op haar lobby capaciteiten, eventueel ondersteunt door acties. Praten is altijd redelijk, maar vertrouwen op je eigen leden is redelijker. Acties van de eigen leden zijn het beste argument.