In hun acties tegen de sluiting van hun fabrieken eisten de werknemers van Unilever onlangs: 'Méér democratie in de economie'. In deze neoliberale tijden zien we een ontwikkeling de andere kant op. Minder in plaats van méér democratie. De democratie wordt uitverkocht aan ondoorzichtige internationale instituties die nauwelijks gecontroleerd worden. Tegelijkertijd wordt de rol van de markt steeds groter. Die, en niet de gemeenteraad, bepaald of de bus naar het ziekenhuis rijdt. In het bedrijfsleven worden steeds meer beslissingen internationaal genomen. Hedge fondsen en andere sprinkhaan kapitalisten lijken ongehinderd hun slag te kunnen slaan in hun zwerftocht naar meer winst.

Financialisering en infantilisering.

Lokaal management heeft steeds minder te zeggen. Letterlijk en figuurlijk. Internationaal wordt de strategie uitgezet en de targets gesteld. Het lokale management kan deze doelen alleen nog maar ‘communiceren’ naar de medewerkers. Hen proberen te motiveren de nieuwe bezuinigingsdoelen en productie targets te halen. Alle neuzen moeten dezelfde kant op. Wie niet wil en kan valt af, is het zwarte schaap. Er wordt angst aangepraat: de concurrent rukt op, het bedrijf moet dicht, we worden overgenomen, productie gaat naar de goedkoopste locatie...en de grote leiders 'kunnen niet anders'. De boze buitenwereld, de markt, de aandeelhouder, de consument wil het… De wereld verandert steeds sneller. Het ene target is nog niet gehaald of we worden op de volgende afgerekend.

Alles wordt in geld en cijfers uitgedrukt. Boekhoudprogramma’ s kunnen tot op de cent alles naar elke geproduceerde waar (poedersuiker of patiënt) toerekenen. In steeds kortere tijd moeten investeringen worden terugverdient. Toeleveranciers moeten steeds goedkoper leveren, het uitbesteden en verplaatsen van werk naar Oost Europa is een niet te stoppen trend. De ene reorganisatie volgt de andere in rap tempo op, er wordt geen tijd genomen om te controleren of ze wel aan hun doel hebben beantwoord. Iedereen weet dat het niet klopt, appels worden met peren vergeleken, maar 'we kunnen toch niet anders'? Het verband tussen loon en productiviteit is weg.

Het is de nieuwe vorm van duurzaam ondernemen. De visionaire manager communiceert de targets naar het personeel die deze samen met elkaar mag realiseren. Vaak nog met sociale knipoog naar zieke of arme kindertjes. Goede doelen die vertederen als de ogen van zeehondjes, waar het bedrijf zich geen buil aan kan vallen. Lees de voorbeelden in P+ (People, planet profit).

De democratie ligt op straat.

Wat kunnen we hier tegen doen? Staan vakbonden en ondernemingsraden machteloos tegenover de hedge fondsen, tegenover internationalisering? In de bonden en links wordt veel gediscussieerd over uitbreiden van bevoegdheden. Ondernemingsraden moeten de helft van de raad van commissarissen benoemen, stelt bijvoorbeeld de SP krant Solidair. De internationale vakbeweging moet versterkt worden. Er moet Europees onderhandelt worden. Er moet een wet komen die winstgevende bedrijven verbied te sluiten of mensen te ontslaan. Allemaal waar, moeten we zeker doen. We kunnen er alleen niet op wachten. We kunnen niet onze problemen door een ander op laten lossen. En dat is geen makkelijke kreet van machteloze onderhandelaars die opzij gezet worden door de manager die hun bijdrage niet meer nuttig vindt. Menig OR roept dat er overlegd moet worden maar staat met de mond vol tanden als dit niet gebeurt. Ze vergaten hun achterban te organiseren en te betrekken bij het maken van een eigen plan.

We hebben al meer bevoegdheden en faciliteiten dan we denken. Hoeveel OR-en maken gebruik van hun advies en instemmingrechten? Van hun recht de achterban te raadplegen? Hoeveel gaan er zelf op onderzoek uit, komen hun kantoren uit?

Democratie is meer dan een set regels, procedures en verdeling van bevoegdheden. Wat wettelijk is vastgelegd is het resultaat van strijd van onderop. De Wet op de ondernemingsraden is een antwoord op het vakbondswerk in bedrijven van de jaren zestig. Alle huidige faciliteiten zijn bevochten.
Democratie is een werkwijze. Mensen zelf actief maken en organiseren. Mensen doen dat niet voor meer bevoegdheden voor organen die ze zelf als machteloos zien, die ze niet kennen. Samen een eigen plan uitwerken, dat uitgaat van hun belangen, uitgaat van werkzekerheid, van grenzen aan flexibiliteit, van de eigen ideeën het werk aantrekkelijk en beter te maken. Dat hoeven geen hemelbestormende en revolutionaire ideeën te zijn maar slechts uitgangspunten voor gezamenlijk handelen. Dat maakt je onafhankelijk. Het is geen garantie voor resultaat maar een eigen alternatief is van belang voor de motivatie van verzet.

Een extra lid in raad van commissarissen helpt niet. Het is weer een plek waar je bezig gehouden zolang er geen band met de mensen zelf is. Begin met wat je hebt. Organiseer betrokkenheid. Op je mening sluit je geen compromis, elk concreet resultaat is een tussenstation naar meer.

Lees ook:
Even geen pindakaas
Unilever voedt alleen nog aandeelhouders