Een ‘wrakhoutkabinet’, ‘zonder precedent’, ‘complete chaos’. Nederland is politiek op drift, zo suggereren de krantenkoppen ten minste. Maar onder de oppervlakte is sprake van een hoge mate van continuïteit. Helaas.

De door de huidige opiniepeilingen voorspelde verschuivingen komen niet alleen, zoals zo vaak, grotendeels neer op verschuivingen binnen de ‘linkse’ en ‘rechtse’ blokken. Het zijn zelfs verschuivingen binnen een specifieke politieke stroom. De voorspelde ondergang van NSC is de wederopstanding van het CDA, het beperkte verlies van de PVV wordt gecompenseerd door winst voor JA21, de partij voor PVV-ers die de platte stijl van Wilders wat gênant vinden.

Van instabiliteit is wel sprake bij de VVD die nu op fors verlies staat. Dat heeft veel te maken met het onhandige optreden van Yeşilgöz die dacht dat haar gebruikelijke intimidatietechnieken ook van toepassing zouden zijn op een populaire witte man. Meer fundamenteel is de spanning in de achterban tussen het deel dat juist wel verder wil met PVV en het deel dat de voorkeur geeft aan ‘stabiliteit’. De VVD zit nu al zo lang in de regering dat zelfs een deel van de eigen achterban denkt dat het goed zou zijn als ze weer eens in de oppositie komt.

Dat het verlies van de PVV zo beperkt blijft, gaat in tegen de stelregel dat ‘wie breekt betaalt’. Zoals zo vaak trekt de PVV zich weinig aan van dergelijke regels. Dat de PVV op dit moment voor conservatief rechts even niet als coalitiepartner geldt is een voorbijgaand verlies. De PVV stemmer is bovengemiddeld trouw en ideologisch toegewijd. Voor Wilders is regeringsdeelname slechts deel van een lange termijn project om de politieke verhoudingen te doen verschuiven. En terwijl experts zich blindstaren op functies en zetels en verklaren dat ‘Wilders niks voor elkaar krijgt’, bepaalt extreemrechts, ook als ze niet in de regering zit, steeds meer de kaders van wat überhaupt als politiek mogelijk geldt.

Ondanks de chaos op kabinetsniveau zet de lange termijn trend van de groei van extreemrechts door, ook al omdat de BBB zich steeds openlijker profileert als de zoveelste rechtse, anti-migratiepartij.

En links dan? De fusie met GroenLinks betekent dat de PvdA wat naar links opschuift. Maar dat de PvdA in verkiezingstijd links klinkt is niet nieuw en van echte koerswijziging is geen sprake. De wetenschappelijke bureaus van beide partijen pleiten dan wel voor een vorm van groene sociaal-democratie maar dergelijke adviezen hebben niet altijd veel invloed op de parlementaire koers van de partij. Bovendien heeft de PvdA met het zo geestdriftig uitgevoerde privatiserings- en verzelfstandigingsbeleid van de jaren negentig veel traditionele sociaaldemocratische politiek onmogelijk gemaakt. En iemand als Timmermans zit het in het bloed om naar rechts te kijken. De Timmermansiaanse retoriek over ‘democratie versus autocratie’ klinkt nogal hol.

De PvdA-strategie van regeren met rechts dreigt nu ook GroenLinks definitief mee te sleuren. Dat kan na de verkiezingen wel eens lelijk uitpakken. Het zal dan waarschijnlijk moeilijk worden om een kabinet te vormen en naarmate dat proces langer duurt zal de druk, van zowel binnen als van buiten, op PvdA-GroenLinks om ‘verantwoordelijkheid te nemen’ toenemen. Dat zou zich bijvoorbeeld kunnen vertalen in het zich verbinden aan een centrum-kabinet. Dat zou verdere identificatie van de partij met politieke verhoudingen die door steeds minder mensen worden gesteund in de hand werken. In het Verenigd Koninkrijk heeft Labour zo onder Timmerman’s idool Keir Starmer de weg vrijgemaakt voor een doorbraak van het uiterst rechtse Reform UK.

De SP zoekt antwoorden in het verleden en heeft gekozen voor een ‘back to basics’ benadering. Daarmee lijkt de partij zich electoraal enigszins te kunnen herstellen. De SP heeft er blijkbaar vrede mee de partij voor een specifiek, conservatief deel van de arbeidersklasse te zijn. En de Partij voor de Dieren heeft ervoor gekozen om mee te gaan in de NAVO wapenwedloop.

Zo blijven er voor radicaal-links weinig opties over. En BIJ1 dan? Ook nadat de partij uit de kamer verdween, werd nieuws uit BIJ1 lange tijd overschaduwd door interne conflicten. Stemmen op een kleine partij waarvan het onzeker is of die in de kamer komt kan nuttig zijn als het deel is van een lange termijn project van partij-opbouw en de verkiezing van Tofik Dibi als lijsttrekker is goed nieuws. Met hem als lijsttrekker is er een kans voor BIJ1 om zich te profileren als de partij voor mensen die hun woede over de door Israël met westerse steun uitgevoerde genocide ook electoraal vorm willen geven.

Om de vicieuze cirkel van teleurstellend centrisme en groeiend extreemrechts te doorbreken is het nodig dat protest op straat en op de werkplek sterker en massaler wordt. Maar er is meer nodig. Het heeft ook een politieke uitdrukking nodig. Een eventuele terugkeer van BIJ1 in het parlement is daarvoor nog lang niet genoeg. Maar het zou het begin zijn van druk vanuit consistent links. Als BIJ1 zichzelf opnieuw uit kan vinden en als partij van de solidariteit steun kan verwerven zou dat een eerste stap zijn.